غرویان: شبه ربا در بانکداری ما وجود دارد/ در اسلام ما چیزی به نام علم اقتصاد نداریم

 به گزارش برنا، اساس بانکداری اسلامی، تسهیم سود، مشخص بودن مسیر مصرف منابع و نظارت بر عملیات بانکی است. نظام بانکداری بدون ربا ریشه در ایدئولوژی و ارزش های اقتصاد اسلامی دارد و تحقق آن مستلزم استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی و نیز توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه است. در حال حاضر بانکداری اسلامی مورد توجه بسیاری از کشورها قرار دارد منهای کشورهایی که خود را ملزم به اجرای بانکداری اسلامی می دانند.

در تبصره ماده ۳ عملیات بانکی بدون ربا آمده است که در فقه اسلامی دریافت پول اضافی از وام‌گیرنده ربا و حرام است. مجلس شورای اسلامی ایران نیز در سال ۱۳۶۲ قانونی را با عنوان قانون عملیات بانکی بدون ربا تصویب کرد که از سال ۱۳۶۳ اجرایی شد. بر طبق این قانون در خصوص رفع حرمت ربای قرضی در سپرده‌گذاری و اخذ سود اینطور آورده شده که سپرده‌گذاری در بانک، تحت عقد قرض نباشد، بلکه تحت عقودی دیگر مانند وکالت باشد. به این صورت که سپرده گذار، پول خود را تحت عقد وکالت در اختیار بانک قرار می‌دهد و بانک نیز به عنوان وکیل پول را به چرخه اقتصاد وارد کرده و در اموری مانند مضاربه، اجاره به شرط تملیک، معاملات اقساطی، مزارعه، مساقات و … استفاده می‌کند و در نتیجه، از این تجارت‌ها سودی حاصل می‌کند. در نهایت بانک به عنوان وکیل، حق‌الزحمه خود را از سود کسر کرده و مابقی را به مشتری تحویل می‌دهد.

 حال در این رابطه با حجت‌الاسلام محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه، به گفت‌وگو نشستیم.

 حجت الاسلام غرویان در خصوص اینکه آیا بانکداری اسلامی محقق شده است، گفت: در فقه اسلامی مسائل کلان مربوط به نظام اقتصادی وجود دارد اما ما چیزی به نام علم اقتصاد نداریم. بانکداری یکی از مفاهیم مرتبط با علم اقتصاد است که اصول و دانش بانکداری به شکل ریز در فقه ما نیامده است.

وی ادامه داد: این کار مجتهدین و علمای ماست که مسائل کلان اقتصاد اسلامی را با مسائل مربوط به دانش اقتصاد جدید، اصول، روش ها و دانش بانکداری جدید تطبیق دهند که متاسفانه این کار صورت نگرفته است و هنوز سوالات بسیاری برای مردم، خواص و علما، با اینکه ۴۰ سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد، راجع به اینکه بانکداری ما اسلامی هست یا نیست وجود دارد.

 این استاد حوزه با بیان اینکه سال گذشته در قم درس فقه الاقتصاد تدریس می‌کردم و روایات های اقتصادی را برای طلاب می‌گفتم اظهار کرد: نیاز است که یک کارگروه ویژه ای در حوزه علمیه قم وجود داشته باشد که دائم مسائل اقتصاد جدید را با مسائل اقتصاد اسلامی تطبیق دهد اما متاسفانه این کار انجام نشده است.

او افزود: با خواندن چند روایت درباب اقتصاد ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که بانکداری اسلامی را محقق کرده ایم. تدریس فقه اقتصادی در حوزه بسیار ناچیز است یا اصلا وجود ندارد و به عقیده من این کارها باید در حوزه های علمیه انجام شود. 

 حجت الاسلام غرویان اعلام کرد: خدمت بعضی از مراجع بودم که می‌گفتند «مسئولین اقتصادی کشور پیش ما می‌آیند و ما مسائلی را برای آنها مطرح می‌کنیم اما به طور صریح به ما می‌گویند که شما اصلا با دانش اقتصاد آشنایی ندارید و نباید در این زمینه ها صحبت کنید و اعتنایی به حرف های ما ندارند». 

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: این مسئله مهمی است که مسئولین اقتصادی کشور ما باید با اصول اقتصاد اسلامی آشنایی داشته باشند و از این طرف علما و مجتهدین ما نیز باید با اصطلاحات جدید اقتصادی آشنا شوند. در روز بانکداری اسلامی نیاز است که این مسائل طرح شود و برنامه ریزی دقیق تری صورت بگیرد.

این کارشناس مذهبی در پاسخ به این سوال که « آیا سودهایی که بانک ها از مردم دریافت می‌کنند، قرابتی با اسلام دارد؟» بیان کرد: با کارشناسان اقتصادی زیادی جلسه داشته و در همین زمینه صحبت کرده ایم. این کارشناسان می‌گویند که بر اساس نرخ تورم ارزش پول محاسبه می‌شود و این سودهایی که دریافت می‌شود ربا نیست بلکه محاسبه بالا رفتن یا پایین آمدن ارزش پول است و یکسری توجیهات این چنینی می‌کنند.

 وی افزود: شبه ربا در بانکداری ما وجود دارد چرا که گاهی سودها بسیار کلان هستند و متناسب با تورم نیست. اگر آن سودی که می‌گیرند بر اساس محاسبات دقیق بازار و قانون عرضه و تقاضا باشد در برخی موارد ربا محسوب نمی‎‌شود که این مسئله نیاز به یک تحقیق و کار کارشناسی دقیق و مصداقی دارد.

غرویان با گفتن این مسئله که در گام نخست ما باید اصطلاحات جدید علمی را در «حوزه های علمیه» تدریس کنیم، بیان کرد: من این کار را در حوزه انجام داده ام و اصطلاحات بانکداری را برای طلبه ها و شاگرد های خودم از روی کتاب های علم اقتصاد توضیح دادم. برای مثال خیلی از افراد اصطلاح بازار بورس را شنیده اند اما طلبه ها نمی‌دانند که اینها یعنی چه، بنابر این آشنایی با اصطلاحات اقتصادی گام اولی است که باید در حوزه های ما برداشته شود.

 او در پایان تاکید کرد: اگر این کارها صورت بگیرد خود به خود طلبه ها این مسائل را در ذهن خود با مبانی اسلامی تطبیق می‌دهند و دیدگاه اسلام را استنباط می‌کنند.