توافق با غرب از دروازه کشورهای عربی

اگر این واقعیت جهانی را که خاورمیانه برای قدرت‌های جهانی مهم است، بپذیریم، با این موضوع نیز کنار می‌آییم که امریکا حاضر به ترک حضور منطقه‌ای‌اش نیست. بنابراین آیا سیاست ما در کاهش تنش با کشورهای عربی بدون تنش‌زدایی با امریکا شدنی است؟

بدیهی است که اگر تهران می‌خواهد با کشورهای عربی متحد غرب رابطه نزدیک داشته باشد، نمی‌تواند دشمن متحد آن‌ها یعنی واشنگتن باشد.

این گزاره یکی از مهم‌ترین موضوعاتی‌ست که در روزهای اخیر به عنوان یک چالش برای تدوام روند ایدئولوژیک سیاست خارجی ایران مطرح شده است. چالشی که از نظر حامیان توافق موقعیت‌ساز است و می‌تواند موج واقعیت را بر ساحل سیاست خارجی آرمان‌گرای جمهوری اسلامی فرود آورد.

ایران، کشورهای عربی، امریکا

اتصال کشور‌های عربی از طریق راه آهن و اتصال آسیای جنوبی به خاورمیانه و آمریکا برای تقابل با چینی‌ها و ایجاد حس اطمینان در کشورهای عربی یکی از سیاست‌های جدی اخیر دولت بایدن و کاخ سفید است.

در همین باره روز گذشته اصغر زرگر، استاد روابط بین‌الملل، در گفت و گو با انتخاب گفت: آمریکایی‌ها به سادگی از خاورمیانه به خصوص با حضور چین بیرون نمی‌روند و احتمالا می‌خواهند پایگاه خود را در خاورمیانه پررنگ‌تر کنند و با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس همراهی بیشتری داشته باشند تا آن کشورها نیز نسبت به پشتیبانی آمریکا مطمئن‌تر شوند و با آمریکا بیشتر کار کنند. آمریکایی‌ها از این پروژه می‌خواهند به این برسند که ما هنوز هم هستیم.

به عقیده‌ این تحلیلگر اگر ایران مسائل منطقه‌ای خود را حل کند و با مصر و اردن هم روابط عادی‌سازی شود، چراغ سبزی خواهد بود که در روابط منطقه‌ای تجدیدنظر اساسی شود.

او با اشاره به بهبود رابطه با عربستان در کنار رابطه خوب ایران با قطر از سابق تا الان قطر که هر دو متحد امریکا هستند، معتقد است وقت آن رسیده مسئولان هم با حضور آمریکا مدارا کنند و باب مذاکرات باز شود.

از نظر این کارشناس روابط بین‌الملل ایران به اندازه کل کشورهای عربی برای آمریکا مهم است و تبلیغات ایران بر علیه آمریکا نیز در یکسال اخیر خیلی کاهش پیدا کرده است که به نفع ایران است.

نمی توانیم با این دست فرمان ادامه دهیم

با اینکه تا پیش از توافق پکن و بهبود رابطه‌ی دوجانبه‌ی ایران و عربستان هم، تلاش آشکار وزارت امور خارجه و شخص امیرعبداللهیان برای استفاده از قدرت واسطه‌گری کشورهای عربی متحد امریکا مانند عراق و عمان و قطر هویدا بود و امید تهران در تاثیرگذاری با واسطه بر کاهش تنش میان ایران و امریکا دیده می‌شد؛ اما مشخص نبود چرا وقتی دولت اصولگرا که تا اینجای کار از آرمان سابق عدول کرده و به درستی تلاش دارد از طریق واسطه‌ای عربی تنش با غرب را کاهش بدهد، سعی نمی‌کند رودربایستی تاریخی را کنار بگذارد و شکل آن را مستقیم کند؟

این سوال پس از توافق تاریخی ایران و عربستان جدی‌تر هم شد. عربستان همان کشوری که متحد استراتژیک امریکا در منطقه است و پایگاه رسمی آن قدرت جهانی در خاورمیانه به شمار می‌آید.

هرچند از دید بسیاری از تحلیلگران از پس توافق پکن دریچه و روزنه‌ای گشوده شد برای تنش‌زدایی از طریق واسطه‌گری عربستان و شاید مقدمه‌ای بر مذاکرات مستقیم‌تر در آینده.

در همین باره علی بیگدلی، کارشناس روابط بین‌الملل معتقد است: برای توافق با آمریکا باید از دروازه‌ عربستان عبور کنیم زیرا ما اگر با آمریکا توافق نکنیم همه چیزمان از دست خواهد رفت ایدئولوژی و شعارهایمان که جای خود دارد.

او در مصاحبه با خبرآنلاین مدل توسعه عربستان و شخص بن‌سلمان را مثال زده که ابتدا در سیاست داخلی سطح اعتراضات را کاهش داد و یک سری نوآوری ایجاد کرد و بلافاصله در قالب سیاست‌های خاورمیانه‌ای آشتی و توافق با ایران را در دستور کار قرار داد.

این کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است: مجموعه‌ی نظام جمهوری اسلامی ایران به این درک رسیده که ما در شرایط بحرانی هستیم و نمی‌توانیم با این دست فرمان ادامه بدهیم و برای همیشه کانون‌های امنیتی و نظامی در منطقه داشته باشیم و این پایگاه‌ها جز اینکه بار اقتصادی برای ما داشته، سود دیگری نداشته است.

بنابراین ضروری است که به سمت یک آشتی‌کنان منطقه‌ای حرکت کنیم.

او تاکید دارد که ایران ناچار است سیاست‌های آرمان‌گرایانه‌ را برای حفظ بقای خود رها کند.

هرچند بسیاری از کارشناسان معتقدند که توافق با غرب برای دولت انقلابی بسیار سخت است و همین امر یک چالش بزرگ برای حرکت به سمت امضای توافق است. اما واقعیت تلخ  این است که تبعات اقتصادی، سیاسی و ... عدم توافق نیز برای کشور کم نیست.

حفظ منافع توافق با عربستان درگرو تنش‌زدایی با غرب

موضوعی که چشم اسفندیار توافق ایران و عربستان است، تضاد منافع دو کشور در منطقه است و تفاوت معنادار روابطشان با امریکا.

اخیرا رضا صدرالحسینی، کارشناس مسائل منطقه تجدید روابط با عربستان و دیگر کشورهای منطقه را زمینه‌ساز افزایش و رونق تولید در ایران و افزایش امکان سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران بخش خصوصی کشورهای حوزه خلیج‌فارس در صنایع جمهوری اسلامی دانسته است.

وی در مصاحبه با روزنامه اصولگرای فرهیختگان توافق را تلاش عربستان برای محافظت از خود در برابر گرفتار شدن در میانه تنش‌های غرب با ایران، روسیه و چین دانست.

طبیعی‌ست که در نهایت، موضع اساسی عربستان این است که ایران نباید هیچ نقشی در جهان عرب داشته باشد. این عاملی برای تقویت همکاری ریاض با ایالات متحده و قدرت‌های غربی برای حرکت از دفاع به بازدارندگی در برابر ایران باقی خواهد ماند.

موضوعی که پاشنه‌ی اشیل توافق ایران و عربستان است و می‌تواند خیلی زود آن را به بن‌بست برساند.

یاسمین فاروغ، کارشناس دیگر روابط بین‌الملل نیز معتقد است اگر دو کشور بخواهند به قوانینی که در پکن بر سر آن توافق کردند، احترام بگذارند، ریاض باید پیوند پیچیده بین انتظارات ایران برای سود اقتصادی ناشی از تنش‌زدایی با عربستان سعودی و تشدید تحریم‌های تحت رهبری ایالات‌متحده بر همکاری اقتصادی با ایران را مدیریت کند. هرچند در حال حاضر، به نظر می‌رسد که هر دو دولت در ریاض و تهران عزم این را دارند که به یکدیگر نزدیک‌تر شوند.

صباح زنگنه،‌ نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی و کارشناس مسائل غرب آسیا نیز معتقد است که توافق ایران و عربستان در مرحله اجرا حتماً با نظارت چین همراه خواهد بود. او معتقد است که یکی از دلایل تمایل عربستان برای توافق با ایران، وضعیت فریزشده برجام است.

 سیاست دوگانه غرب  در قبال توافق تهران-ریاض

 غرب نمی‌خواهد ایران علیه امنیت خاورمیانه، خلیج‌فارس و حوزه‌های نفتی اقدامی کند. موضوعی که شاید نشان دهنده‌ این باشد که بجز چین می‌توان دست پنهان غربی‌ها و در راس آن‌ها امریکا را نیز در جوش دادن توافق ایران و عربستان دید.

در همین باره قاسم محبعلی از دیپلمات‌های قدیمی و مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امورخارجه معتقد است که این تصور که اروپا و آمریکا از توافق ایران و عربستان شوکه شده باشند، خیلی درست نیست.  هرچند نیاز اروپا به گاز و نفت خاورمیانه بسیار بیشتر از امریکاست تا آنان ناچار باشند همراه با سیاست‌های آمریکا به‌دنبال تغییر سیاست در خاورمیانه باشند.

تهران در مسیر روابط نزدیکتر با جهان عرب

به گفته‌ی کارشناسان ایران پس از تصمیم به احیای روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی، فعالانه به سمت عادی‌سازی روابط با جهان عرب حرکت کرد و در تدارک برگزاری نشستی با اعضای شورای همکاری‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تا پایان سال جاری است. به هر حال بعید است عربستان به خاطر ایران به امریکا پشت کند و نشدنی به نظر می‌رسد که ما بتوانیم ضمن حفظ رابطه خوب خود با عربستان، همچنان با متحد عربستان یعنی امریکا در تنش باشیم و امریکا در روابط ما و عربستان موش ندواند!