روزنامه توسعه ایرانی نوشت: سفر پنج هفت روزه عبدالغنی برادر، معاون نخست وزیر طالبان به تهران در حالی انجام شد که خبری از امضای سند توافق رسمی در مسائلی چون حقابه هیرمند و یا خروج مهاجران غیرقانونی منتشر نشده و مقام‌های طالبان البته با خوشحالی بیشتر از سفر یاد کرده‌اند.
عبدالغنی برادر در بازگشت از تهران در فرودگاه کابل سفرش را «دستاورد بزرگ» برای دو کشور خواند و گفت: «در آنجا با بزرگان ایران نشست‌هایی داشتیم و از برخی مناطق این کشور نیز دیدن کردم. این دیدارها به این دلیل بود که ما برای کالاهای افغانستان یک راه آسان و ارزان را به کشورهای خارجی پیدا بکنیم تا تجارت ما گسترش پیدا کند و کالاهای افغانی ما به بازارهای جهانی از راه آسان برسد. ما با مقامات ایران و بخش خصوصی تفاهم‌نامه‌های زیادی را امضا کردیم. انشاءالله این هم برای ایران و هم برای افغانستان یک دستاورد بزرگ خواهد بود.»
اشاره این مقام طالبان به بزرگان ایران به دیدار با محمد مخبر، معاون رئیس‌جمهوری، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، احمد وحیدی، وزیر کشور و وزیران کشاورزی و انرژی بازمی‌گردد.
عبدالغنی برادر که اکنون سمت معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان را برعهده دارد، از کلیدی‌ترین چهره‌های بنیانگذار جنبش طالبان در کنار ملامحمد عمر در اوایل دهه ۱۹۹۰ بوده است. او حدود ۸ سال را در زندان استخبارات پاکستان گذرانده و ریاست مذاکرات صلح با آمریکا را در دست داشت، توافقنامه صلح دوحه را در سال ۲۰۲۰ با وزیر خارجه آمریکا امضا کرد و در میانه این مذاکرات نیز سفری به تهران داشت.
حقابه هیرمند: توافق شفاهی در تهران!
حقابه هیرمند مدت‌هاست موضوع منازعه ایران و طالبان است؛ اما به نظر می‌رسد اولویتی نیست که مقامات دولتی ایران بخواهند روابط حسنه خود با طالبان را خدشه‌دار کنند زیرا تنها چند ماه پس از تنش در روابط تهران و طالبان بر سر حقابه رود هیرمند و چند درگیری مرزی، هیات طالبان به دعوت دولت به ایران سفر کرد و رفت.
البته علی محمد طهماسبی، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است که حاکمیت افغانستان کلیت معاهده آبی منعقدشده بین دو کشور در سال ۱۳۵۱ را قبول دارد. در سفری که انواع اسناد همکاری بین ایران و حکومت طالبان امضا شد، این مقام مسئول در سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید: «در دیدار بین دکتر سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست ایران و آقای ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر حاکمیت افغانستان، «تفاهم اولیه شفاهی» درباره لزوم تخصیص حقابه ایران از رودخانه هیرمند به دست آمد.»
فداحسین مالکی، نماینده زاهدان در مجلس شورای اسلامی نیز معتقد است که طرف افغانستانی باید بپذیرد که حق‌آبه مردم ایران را بدهد و آب جاری شود طبیعتا رخ دادن این کار مسیر را برای بقیه توافقات کشور همراه می‌کند: «بعد از روی کار آمدن طالبان اقداماتی که برای پرداخت حق‌آبه هیرمند شد به مذاق ایرانیان سازگار نیامد؛ باید روش همان دولت‌های گذشته انجام شود؛ نمونه بارز آن مربوط به دولت کرزای است که می‌گفت اگر یک قطره آب داشته باشیم نصف آن را برای برادران ایرانی و نصف دیگرش مربوط به ما است. اکنون هم باید این رویه وجود داشته باشد.»
روزنامه جمهوری اسلامی هم در خصوص این سفر و مشخص نشدن موضوع حقابه گلایه‌های تندی را مطرح کرد و نوشت: «تا حالا به شانس، اعتقاد نداشتیم ولی ماجرای تواضع مسئولین کشورمان در برابر طالبان ما را قانع کرده که شانس هم لااقل در روابط بین‌الملل برای خودش جایگاهی دارد. شاهد زنده، سفر یک هیات ۳۰ نفره اقتصادی حکومت طالبان به تهران برای تقویت بنیه مالی کسانی که حقابه هیرمند را به ما ایرانیان نمی‌دهند.»
این روزنامه به انتقاد از بی‌عملی وزارت نیرو پرداخت و تاکید کرد: «علیرغم حضور نماینده وزارت نیرو در نشست با هیات طالبان، اشاره‌ای به موضوع حقابه ایران از هیرمند در خبری که منتشر شده وجود ندارد! رئیس‌‌جمهور کشورمان در اردیبهشت امسال به حاکمان افغانستان اخطار کرد اگر حقابه ایران از هیرمند را ندهند با آنها برخورد خواهد شد. سران طالبان نه‌تنها تاکنون که حدود ۶ ماه از آن تاریخ می‌گذرد حقابه ایران را نداده‌اند بلکه یکی از آنها با دبه‌های زردرنگ انتحاری، رئیس‌‌جمهور و مردم ایران را تهدید کرد.»
نویسنده معتقد است که نتیجه چنین بی‌عملی در میان مقامات دولت، باج‌دهی بیشتر به طالبان است: «در همان زمان به مسئولین کشورمان هشدار دادیم و از آنها خواستیم برای احقاق حقوق ملت ایران، طالبان را از طریق اقدامات سیاسی و اقتصادی تحت فشار قرار دهند ولی چنین نکردند و هر روز باج‌های بیشتری به آنها دادند.»
مهاجران غیرقانونی؟ تشکر از ایران
در اوایل آبان ماه وزیر کشور در حالی که به دلیل فشارهای افکار عمومی گفته بود که مهاجرین غیرقانونی باید کشور را ترک کنند و این مساله برای طالبان مهم و جدی نیست اما حالا معلوم می‌شود که با سختگیری جدی پاکستان برای خروج مهاجرین غیرقانونی افغان، طالبان چشم یاری به ایران دارد.
اسلام آباد به صراحت گفته است که به دلیل عدم همکاری حکومت طالبان در مهار طالبان پاکستانی و دست داشتن شهروندان افغانستان در «حملات انتحاری» در پاکستان تصمیم به اخراج اجباری حدود ۱/۷ میلیون مهاجر گرفته است.
انوارالحق کاکر، نخست وزیر موقت پاکستان حکومت طالبان را متهم به حمایت از طالبان پاکستانی کرده و گفته است که کشورش دیگر حضور «مهاجران غیرقانونی» را در خاک خود تحمل نخواهد کرد.
داستان مهاجران غیرقانونی پدیده‌ای چند وجهی است که علاوه بر ابعاد اجتماعی، ابعادی سیاسی و امنیتی هم دارد. چندی پیش حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، عضو سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس اعلام کرده بود که بیش از یک و نیم میلیون نفر افغان با سابقه نظامی وارد ایران شده‌اند. شاید به دلیل همین تنگناهای امنیتی و نداشتن برنامه در سال‌های گذشته است که ایران در این زمینه با احتیاط فراوان برخورد می‌کند.
نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت افغانستان می‌گوید: «طی ۴۰سال گذشته مهاجرین ما با پیشانی باز از سوی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شدند و حتی تعدادی از این مهاجران نیز در حال تحصیل در مقطع دکتری هستند؛ جای تشکر از جمهوری اسلامی ایران است که هیچ تفاوتی میان اتباع خود و افغانستان اعمال نکرد.»
فلاحت پیشه سفر هیات طالبان را بی‌ارتباط با موضوع مهاجرین نمی‌داند و می‌گوید: «متاسفانه بین حاکمان فعلی افغانستان (طالبان) دید بلندمدتی را در رابطه با ایران نمی‌بینم و بنابراین می‌توانیم تردید داشته باشیم که هیأت ۳۰ نفری طالبان (هیأت سفر کرده به ایران)، شاید در درجه اول به دنبال حل مشکلات کوتاه مدت خود باشند. یعنی در شرایطی که با بحران بازگشت مهاجران افغانستان رو به رو است، نگران است که از سمت ایران نیز واکنشی مشابه پاکستان رخ دهد و برای کنترل همین موضوع آمده است. اما تحت شرایط فعلی، طالبان باید بپذیرد که به تعهدات خود در قبال ایران عمل کند، چرا که ایران بار‌ها و بار‌ها فراتر از تعهدات خود در قبال افغانستان عمل کرده است. آن هم به رغم این که ایران، خود با مشکلاتی مواجه است. ولی ایران پذیرفته که در برابر هر ۸ ایرانی یک تبعه افغانستانی را پذیرا باشند. طالبان نمی‌تواند از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند، ایران در حال به دوش کشیدن تاوان بی‌مسئولیتی طالبان در قبال مهاجران است.»
نام طالبان امیدبخش نیست
دولت ابراهیم رئیسی تلاش دارد به نام دیپلماسی میدان روابط با حاکمان فعلی افغانستان را گسترش دهد. اما واقعیت آن است که حوادث اخیر ایران و سختگیری بر حریم شخصی مردم، همیشه یک نمادش طالبان بوده است. حالا این مراودات در ایام دلمشغولی مردم با نماد اسلام متحجرانه، هرگز امیدآفرین نخواهد بود.
دیدارهایی که نه تنها امتیازات ویژه از حاکمان فعلی افغانستان گرفته نمی‌شود بلکه در چنین مذاکراتی هم باز طرف مقابل مسرور و شادمان است.
رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در دوره دهم به صراحت می‌گوید: «برقراری روابط و همکاری با طالبان از سوی جمهوری اسلامی ایران شرط‌بندی روی اسب بازنده است»
طهمورث حسینی
- 12
- 5
