روزنامه توسعه ایرانی نوشت: روزهای آخر سال ۱۴۰۳ برای ایران و آمریکا با نامه نگاری همراه بود؛ ترامپ برای رهبری جمهوری اسلامی نامه نوشت و از طریق امارات به تهران رسید و طرف ایرانی پاسخ نامه را از طریق عمان به واشنگتن ارسال کرد. اما سال ۱۴۰۴ در حالی آغاز شد که تنش‌ها میان ایران و آمریکا در هفته‌‌های اخیر بر سر برنامه هسته‌ای تهران به بالاترین سطح خود رسیده است.
چندصدایی در اردوگاه خودی‌ها!
اما در این بین و در شرایطی که اما و اگرها درباره نوع مذاکره بیش از همیشه مطرح است چندصدایی غریبی بار دیگر درباره برنامه هسته‌ای ایران که اصلی‌ترین محل اختلاف میان ایران و غرب است نیز شنیده می‌شود. رئیس پیشین مجلس ایران و البته مشاور رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به ناگاه شامگاه دوشنبه ۱۱ فروردین ماه و در یک گفتگوی خبری با صداوسیما خبر داد که ایران در صورت هدف قرار گرفتن، به سمت تولید بمب اتم خواهد رفت.
این سخنان در شرایطی توسط علی لاریجانی به عنوان کهنه سیاستمدار مطرح شد که دستگاه وزارت خارجه تاکنون تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را همواره تکذیب کرده است؛ گرچه در ماه‌های گذشته شماری از مقام‌های ایران از احتمال تغییر این رویکرد سخن گفته‌اند.
وی با بیان این که «کار نظامی با ایران بدون تبعات نیست»، خطاب به مقام‌های آمریکا گفت: «اگر یک وقت رفتید به سمت بمباران توسط خودتان یا اسرائیل، ایران را مجبور می‌کنید که طور دیگری تصمیم بگیرد.» او در ادامه نیز افزود در صورتی که آمریکا یا اسرائیل به بهانه هسته‌ای ایران را بمباران کنند، «مردم فشار می‌آورند» و ساخت بمب اتمی «توجیه ثانویه پیدا می‌کند.»
رئیس پیشین مجلس همچنین در ادامه این گفت و گو تصریح کرد که برای درک بهتر و راه حل احتمالی میان تهران و واشنگتن «مذاکرات غیرمستقیم» می‌تواند ثمربخش باشد. لاریجانی در بخش دیگری از سخنان خود نیز تاکید کرد که فناوری هسته‌ای ایران «طوری برنامه‌ریزی شده است که در صورت بمباران حتی تاخیر هم متوجه آن نخواهد شد. خود عقلای آن‌ها متوجه شده‌اند که اگر به ایران حمله کنند ایران را به سمت سلاح هسته‌ای می‌فرستند.»
اما این تنها اظهارات در این باره نبود و به فاصله چند روز بعد از سخنان علی لاریجانی این بار محمدقسیم عثمانی، نماینده بوکان در مجلس، با اشاره به حساس و سرنوشت‌ساز بودن سال پیش رو بر ساخت سلاح هسته‌ای تاکید کرد وگفت: «پرهیز از درگیری نظامی شرط عقل و منطق است، اما زیاده‌خواهی استکبار جهانی به گونه‌ای است که راهی جز این مسیر را باقی نمی‌گذارد، مگر اینکه ابزار مقابله با زورگویی و زیاده‌خواهی آنان را در دست داشته باشیم و تنها راه حرکت سریع و بی‌وقفه به سمت ساخت سلاح هسته‌ای به‌عنوان ابزاری بازدارنده است. دانش هسته‌ای با این همه هزینه‌ای که برای کشور داشته است، باید به کمک بیاید. دانش هسته‌ای باید مارا به شرایطی برابر برای مذاکره برساند.»
واکنش های موافق و مخالف به علی لاریجانی
در همین حال اما سخنان مشاور مقام معظم رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره ساخت بمب اتم، بار دیگر و به سرعت این موضوع را به سطح رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازگرداند.چنان چه عراقچی با پستی بسیار طولانی در شبکه اجتماعی ایکس به آن واکنش نشان داد. در بخشی از این متن طولانی آمده بود که «رئیس جمهور ایالات متحده شاید علاقه‌ای به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نداشته باشد. اما آن توافق متضمن یک تعهد کلیدی از سوی ایران است که همچنان پابرجاست و حتی ایالات متحده - که خارج از توافق است - از آن منتفع شده: ایران بار دیگر تاکید می‌کند که هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال جست‌و‌جو، تولید و یا به دست آوردن سلاح هسته‌ای نخواهد بود.»
هم چنین سردار یدالله جوانی، معاون سیاسی سپاه پاسداران در یادداشتی که خبرگزاری فارس منتشر کرد، این مسئله را به نحوی دیگر مورد توجه قرار داد: «جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده، سلاح هسته‌ای در دکترین دفاعی ایران جایگاهی ندارد. فتوای رهبر حکیم انقلاب اسلامی هم در این موضوع، بسیار روشن بارهاوبار‌ها مطرح و تکرار شده است. مبتنی بر این فتوا، ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نبوده است و هدف از توسعه برنامه هسته‌ای را استفاده از این صنعت در تمامی حوزه‌های صلح‌آمیز و غیرنظامی تعریف کرده و آن را باقوت و قدرت دنبال می‌کند؛ اما در این میان، یک نکته مهم و کلیدی وجود دارد و آن اینکه، از سوی برخی مقامات در جمهوری اسلامی اعلام شده در صورت عملی‌شدن تهدید‌ها علیه برنامه هسته‌ای، ایران در دکترین دفاعی و ماهیت برنامه هسته‌ای خودش تجدیدنظر خواهد کرد؛ معنای این تجدیدنظر بسیار روشن است.»
احمد نادری، نماینده تهران و عضو هیأت رئیسه مجلس نیز از جمله اهالی سیاست بود که به این اظهارات واکنش نشان داد. او در حساب توئیتر خود نوشت: «مشاهده رفتار و گفتار ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری با کره شمالی نشان می‌دهد که داشتن بمب اتم برای کره امنیت آورده است. مدت‌هاست که بسیاری از نخبگان و دلسوزان کشور و انقلاب آزمایش و اعلام بمب [اتمی]را درخواست دارند. اگر ما هم مسلح به بمب اتمی بودیم، ترامپ جرات تهدید به بمباران نمی‌کرد.» مثال زدن کره شمالی از سوی این سیاستمدار اصولگرا جالب توجه بود.
در این بین وحید یامین‌پور، مجری و فعال رسانه‌ای اصولگرا اما از موضع لاریجانی تمجید کرد و نوشت: «بسیاری از شخصیت‌های سیاسی در صورت طرح امکان حرکت جمهوری اسلامی به سمت سلاح اتمی به جنگ‌طلبی یا بلوف متهم می‌شدند. طرح این مساله از زبان دکتر لاریجانی انتخابی درست و از جانب ایشان یک فداکاری به‌موقع بود.»
حشمت الله فلاحت پیشه، نماینده پیشین مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی نیز سخنان لاریجانی را با پرسشی متقابل به چالش کشید که: «این که ابتدا آن‌ها به ما حمله کنند و بعد ما بمب اتمی بسازیم، یعنی عملا این سلاح جایگاهی در راهبرد دفاعی ما ندارد و هیچ گونه بازدارندگی برای ما نداشته است.»
موضع رسمی ایران که قرار است با آن پای میز مذاکره بنشیند، کدام است؟
این مدل سخنان اما شاید این پرسش را مطرح کند که در یکی از حساس‌ترین برهه ها که طرف‌های ایرانی باید یک دست و هم صدا پشت میز مذاکره بنشینند درباره موضوع مورد مناقشه دو کشور چرا این همه اظهارات متناقض مطرح می‌شود؟
هر چند که شاید در نهایت باید رسمی ترین پاسخ به فرضیه ساخت سلاح هسته ای توسط ایران را توضیحات اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران دانست که در پاسخ بر سؤالی مبنی بر «اظهارات مشاور رهبر انقلاب که اگر آمریکا و اسرائیل ایران را بمباران کنند، جمهوری اسلامی به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای خواهد رفت. آیا دکترین هسته‌ای ایران با هرگونه از تعدی از سوی دشمن تغییر خواهد کرد یا نه؟» گفت:«موضع ایران در رابطه با بحث هسته‌ای کاملاً شفاف و روشن هست بارها از همین سخن گاه اعلام شده است. وزیر امور خارجه در آخرین توئیتی که منتشر کردند صراحتاً بیان کردند که ایران هیچگاه و تحت هیچ شرایطی به دنبال تسلیحات هسته‌ای نیست؛ این موضوع بخشی از راهبرد و اعتقاد ما و بر اساس فتوای مقام معظم رهبری است؛ بنابراین در این مورد فکر نمی‌کنم تردیدی وجود داشته باشد یا ایجاد شده باشد»؛ اما از یاد نبریم در شرایطی که حد تقابل تا لبه تیز درگیری نظامی نیز پیش رفته نمی‌توان با چندصدایی به سراغ میز مذاکره رفت.
چنان چه باید توجه داشت که سخنان لاریجانی مبتنی بر این گزاره بود که اگر این اشتباه از سوی آمریکا یا اسرائیل صورت بگیرد، ایران در نهایت مجبور به ساخت سلاح خواهد شد و منتقدان نیز می‌گویند که ساخت بمب اتم پس از حمله آمریکا اصولاً به چه درد ایران می‌خورد.
لاریجانی هم چنین می گوید که مردم برای ساخت سلاح فشار می آورند و این گزاره بحث جداگانه‌ای در فضای سیاسی به وجود آورد. چنان چه کاربران شناخته‌شده و عادی در فضای مجازی به این موضوع می‌پردازند که آیا واقعاً ساخت سلاح هسته‌ای یک مطالبه مردمی است یا خیر و شاخص‌ترین واکنش مربوط به جواد امام، سخنگوی جبهه اصلاحات بود. او در حساب ایکس خود یک نظرسنجی انجام داد و ۱۹۵۲ نفر در این نظرسنجی شرکت کردند که ۲۹ درصد آنان موافق و ۷۱ درصد مخالف ساخت سلاح هسته‌ای بودند. او این پست با عنوان نظرسنجی هسته‌ای را در واکنش به اظهارات احمد نادری، عضو هیأت رئیسه مجلس منتشر کرد.
در واقع دوگانه موجود فعلا این گونه است که در جمع‌بندی اظهارنظر‌های موافقان ساخت سلاح هسته‌ای از سوی ایران آن ها معتقدند در اختیار داشتن این تسلیحات عامل بازدارنده در مقابل تهدید‌های خارجی است و در مقابل، مخالفان بر این باورند که داشتن سلاح هسته‌ای امنیت‌آفرین نیست و اصل ماجرا به انسجام ملی و کنار هم قرار داشتن بخش‌های مختلف جامعه برمی‌گردد. موضوع مهم دیگر نیز وجود چندصدایی بسیار جدی در میان مقامات ایران است، چندصدایی و حتی تناقض‌گویی که می‌تواند تیم مذاکره‌کننده ایران را در زمان گفتگوها در موضع دست پایین قرار دهد و این مساله ای است که اکنون بیش از همیشه باید مسئولان دیپلماسی کشور به آن توجه نشان دهند.
به نظر می‌رسد اکنون مذاکرات در تله‌های مداوم دوگانه گرفتار است؛ از مساله مذاکره مستقیم و غیرمستقیم تا تغییر دکترین هسته‌ای ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای؛ دوگانه‌هایی که هر قدر بیشتر شود، امکان دستیابی به یک روند آرام برای نشستن پشت میز گفت و گو را برای طرفین سخت‌تر خواهند کرد.
میرا قربانی فر
- 16
- 2
