همزمان با آغاز دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران که شامل بخش عمده‌ای از صنایع و البته نفت و گاز ایران می‌شد و سیزدهم آبان ماه زمان این تحریم‌ها را عده‌ای فصل جدیدی برای چالش‌های آتی دولت دوزادهم ارزیابی می‌کردند اما آمریکا اعلام کرد که هشت کشور از پیوستن به تحریم‌های نفتی ایران به طور موقت معافند.
با وجود اعطای معافیت موقت به این هشت کشور، ایالات متحده تاکید کرده بود که عواید ناشی از خرید نفت ایران نباید در اختیار دولت این کشور قرار گیرد. طبق توافق معافیت نفتی، کشورهای واردکننده به جای پرداخت بهای نفت خریداری شده به دولت جمهوری اسلامی، تا لغو کامل تحریم‌ها آن را در حساب ویژه‌ای به امانت خواهند گذاشت تا فقط برای واردات اقلام ضروری و بشردوستانه وکالاهای اساسی مورد نیاز مردم ایران به کار گرفته شود.
چین، هند، ایتالیا، یونان، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه اسامی این هشت کشور معاف بودند.
جدا از این کشورها، عراق نیز در دو نوبت مشمول معافیت از این تحریم‌ها اعلام شده است، بار اول برای ۴۵ روز و بار دوم ۹۰ روز در انتهای آذرماه، با این هدف که وقت داشته باشد تا جایگزینی برای واردات انرژی خود از ایران پیدا کند.
گفته می‌شد که این هشت کشور فعلا تا ۶ ماه از پیوستن به تحریم‌ها معافند تا بعد از آن مشخص شود آیا این معافیت تمدید می‌شود یا نه. همان موقع بسیاری این معافیت را بیانگر شکست آمریکا در برابر عملی کردن تحریم‌ها برای رساندن صادرات نفت ایران به پایین ترین حد ممکن توصیف کردند، عده‌ای نیز آن را هراس دولت آمریکا از تغییرات شدید قیمت نفت و بالا رفتن آن در آستانه انتخابات کنگره آمریکا بیان می‌کردند؛ به این معنا که آمریکا تلاش داشته است با این معافیت، قیمت نفت را متعادل و هزینه‌های تحریم‌ها را برای خود کاهش دهند. از سویی هم گروهی آن را بیانگر استیصال و عدم انسجام در ساختار حکومت ایالات متحده تعبیر کردند.
اما اکنون در جدیدترین خبر برایان هوک، مدیر گروه اقدام ایران در وزارت خارجه آمریکا، گفته است که موضوع تمدید معافیت برای برخی از کشورها از تحریم نفتی ایران منتفی است. هوک با این ادعا که اکنون ایران به شکلی فزاینده انزوای اقتصادی را که به‌واسطه تحریم‌های ایجاد شده احساس می‌کند اعلام کرده که برخی از این هشت کشور قرار نیست تا معافیتشان تمدید شود.
اما آمریکا از چه روی به این نتیجه رسیده است که اکنون فرصت خوبی برای پایان معافیت این کشورهاست؟ آن هم در حالی که هنوز قیمت نفت محل پرسش برای بسیاری است و گروهی نیز معتقدند که تحریم همه جانبه نفتی ایران، فقط به این کشور ضربه نمی‌زند بلکه تمامی این هشت کشور فعلا معاف را تحت تاثیر قرار داده و باعث نا آرامی در بازار خواهد شد، نکته‌ای که در نهایت گریبانش تمام دنیا را خواهد گرفت.
این موارد باعث این سوال اساسی می‌شود که آیا آمریکا درباره عدم تمدید این معافیت‌ها صرفا دست به یک بلوف سیاسی برای تشدید جو روانی علیه ایران زده است؟ و یا اینکه شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که اکنون این اقدام یک اقدام مقتضی است؟
آنچه آمریکا در سر دارد
مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه آمریکا به دنبال تبدیل تحریم‌های فلج‌کننده به تحریم‌های کمرشکن است به آفتاب یزد می‌گوید:« آمریکا در آنچه که ادعا کرده جدی‌تر از گذشته است. به بیان دیگر آنچه که آمریکا در حال انجام آن است فضاسازی مشخص برای تداوم نقل و انتقال در چارچوب تحریم‌هایی است که قبل از برجام در ارتباط با ایران انجام پذیرفت و اکنون در فکر آن است که نه تنها این تحریم‌ها را برگرداند بلکه ابعاد تحریمی را افزایش دهد.»
مطهرنیا می‌گوید: «ایالات متحده در پی فرجام بخشیدن به دوران گذار از نظم کهن جهانی به یک نظم نوین جهانی مطلوب خود و استقرار یک جهان تک -چند قطبی است.»
او اظهار می‌کند:«آمریکا در اندیشه تسلط بر منطقه‌ای است که از فلات ایران تا تنگه هرمز و تا خلیج عدن ادامه دارد، اولویت استراتژیک آمریکا درکنار تسلط بر شرق آسیا تسلط برهمین مناطق است. این همان چیزی است که در چارچوب هژمونی مرکب به دنبال آن می‌گردد و ایران به مقدمه‌ای ضروری یا مقدمه‌ای واجب، برای دستیابی بر اولویت غایی استراتژیک امریکا در قرن بیست و یکم تبدیل شده است. از این رو اگر زمانی در قرن بیستم ژاپن درآسیای شرقی از اهمیت بسزایی برای آمریکا برخوردار بود که توانست در جنگ جهانی دوم از چالش ژاپن گذرکند، اکنون ایران آن نقش را در قرن بیست و یکم دارد.»
جدی تر از گذشته
این استاد حقوق بین الملل اظهار کرد: «ازهمین رو معتقدم تصمیم آمریکا در عدم تمدید معافیت‌های این هشت کشور جدی‌تر از گذشته است و به واسطه کنترل قیمت نفت در وضعیت کنونی جهان و گذر از زمستان، تا سه ماه دیگر، آمریکا فرصت پیدا خواهد کرد که در بعد از فروردین فشارهای خود را همه جانبه به سمت ایران گسیل دهد و پایان معافیت این هشت کشور یکی از آن‌هاست.»
این کارشناس در پاسخ به این سوال که درصورت جدی بودن تصمیم آمریکا، این هشت کشور چه قدر به این خواست آمریکا تن در خواهند داد؟ می‌گوید: «این هشت کشور در ابتدا تلاش می‌کنند تا بتوانند مجوز مجدد را کسب کنند، اما اگر نتوانند تمام تلاش خود را به این سمت و سو خواهند کشاند که جایگزینی در بازار بیابند. رقبای استراتژیک ایران یعنی روسیه و عربستان و دیگر صادرکنندگان نفت و گاز منتظر بهره‌برداری از این فرصت هستند؛ علی رغم اینکه در بسیاری از مسائل سیاسی و منطقه‌ای خود را شریک استراتژیک ایران در برهه‌ای مختلف تاریخ می‌دانند.»
عوامل موثر
از سویی حمید حسینی کارشناس نفت و انرژی و عضو اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه آمریکا واقعا تلاش دارد تا نفت ایران را به صفر برساند به آفتاب یزد می‌گوید: «به هر حال آمریکا فشارهایی بر کشورها نیز در این راستا آورده است، اما آن‌ها به این جمع‌بندی رسیده اند که به دلیل بحث انتخابات داخلی خود و فشارهایی که سایر کشورها بر آمریکا آوردند بهتر است یک معافیت شش ماهه را برای هشت کشور صادر کنند و باقی کشورها نیز در چارچوب یک نظام تحریم گام به گام تحریم را انجام دهند. کشورهایی که در این معافیت‌ها نبودند تلاش کردند تا از ایران نفت نخرند و این هشت کشور نیز در همان ساختار نظام تحریم تاکنون پیش رفته اند.»
وی ادامه می‌دهد: «اما اینکه در ادامه آمریکا چه خواهد کرد، بستگی به این دارد که چه مخاطرات و چه اتفاقاتی در ادامه می‌افتد. در ادامه خطرات و تهدید‌های ژئوپلتیک اهمیت دارد. اینکه بازار جهانی نفت و قیمت آن بین ۵۰ تا ۶۰ دلار باقی خواهد ماند یا نه مهم خواهد بود. نقش اوپک این روزها بسیار در این زمینه موثر است. اینکه اوپک تا چه اندازه می‌تواند باعث تقویت بازار باشد اهمیت دارد. بنابراین فکر می‌کنم هنوز سخن گفتن راجع به این موضوع بسیار زود است، آمریکا در حال حاضر تلاش دارد فضاسازی کند.»
حسینی تا کید می‌کند:«معلوم نیست با عدم تمدید معافیت‌ها موضع این هشت کشور در قبال ما و آمریکا چه باشد؟ از سویی وضع رابطه آمریکا و چین و همین‌طور آمریکا و ترکیه نیز در آینده براین روند تاثیرگذار است. از سویی باید دید آیا ایران می‌تواند از راه‌های دیگر برای تبادلات مالی تجاری و مالی استفاده کند ؟بنابراین بخشی از آینده این تصمیم آمریکا، بر عهده ماست و بخشی از آن نیز برعهده شرکای تجاری ما مانند هند، چین، ترکیه و... است. باید دید که آن‌ها مثل دفعه قبل تعاملاتشان را ادامه می‌دهند یا نه. هنوز برای قضاوت زود است.»
اراده‌ای برای مقابله هست؟
این کارشناس در پاسخ به این سوال که اگر قیمت نفت در اندازه فعلی باشد، آیا آمریکا فرصت را برای پایان این معافیت‌ها مناسب می‌داند؟ می‌گوید: «ممکن است به دلیل قیمت نفت کنونی، آمریکا وضعیت را مناسب دیده و دیگر معافیت‌ها تمدید نشود؛ اما به غیر از قیمت نفت همان‌طور که گفته شد باید عوامل دیگری نیز در نظر گرفته شود. مثلا آیا با خروج آمریکا از سوریه اوضاع ما در منطقه تقویت می‌شود؟ روابط ما با کشورهای عربی بهتر خواهد شد؟ اتفاقات جدیدی در بحث یمن و سوریه می‌افتد؟ یا کنفرانس بین المللی ضد ایرانی در لهستان چه قدر مورد استقبال قرار می‌گیرد؟ آیا اروپا SPV را در این فاصله راه اندازی می‌کند؟ و اگر بکند چه قدر در تعاملات تاثیرگذار است؟ آیا اروپا نفت را می‌خرد یا نه؟ همه این موارد در این پازل تصمیم‌گیری آمریکا نقش دارند. ابهامات زیادی در این مورد است که نمی‌توان با قاطعیت در مورد آن نظری داد. حتی بحث احتمال استیضاح ترامپ از سوی کنگره را هم می‌توانیم در میان عوامل تاثیرگذار دراین موضوع دسته‌بندی کنیم.»
حسینی با تاکید براینکه بخش زیادی از معادلات آینده خارج از دست ایران است می‌گوید: «اما بخش دیگر آن به ایران و راهکارهایش، طی دو‌سه‌ماه آینده برمی گردد. اینکه آیا کشورمان می‌تواند در این راستا تدبیری بیندیشد و راه حل‌های جایگزین بیابد؟»
- 17
- 6
