پایان ظریف پایان برجام است؟

محمد اکبری: ظریف بود که پس از سالها قطع ارتباط ایران با امریکا، به عنوان اولین وزیر خارجه ایران با کری وزیر خارجه امریکا قدم زد و نتیجه روزها مذاکرات نفس گیر او به توافقی منجر شد که هنوز کارایی خود را دارد و با اینکه امریکا از آن خارج شده، اما ایران، به ماندن در آن ادامه داده است. اما آیا رفتن ظریف به معنای تغییر استراتژی و خروج ایران از برجام است؟

در حالی که وضعیت برجام به گونه ای است که اروپا از سازوکار مالی اینستکس رونمایی کرده ولی ایران و امریکا همچنان در فضای منازعه آمیزی به سر می برند، حالا این موضوع می تواند مطرح شود که آیا احتمال دارد ایران با ارزیابی وضعیت موجود به این نتیجه برسد که باید از برجام خارج شود؟ مهمترین دلیلی که ایران همچنان راغب بوده است در برجام بماند شکاف میان اروپا و آمریکا و قول اروپا برای حفظ منافع ایران در برجام بوده است .طبیعتا اگر این دلیل برای ایران از بین رفته باشد احتمال زیاد گزینه خروج از برجام به گزینه مهمتری روی میز مقامات ایرانی تبدیل می شود.

پیش از بهمن ماه  الاخبار چاپ بیروت نوشته بود ایران تصمیم دارد به علت تاخیر بیش از حد اروپایی ها در رونمایی از سازوکار مالی، اقدام خروج از برجام را تا ۲۲ بهمن ۹۷ عملی کند. در این مطلب آمده بود: ایران در حالی وارد جشنهای چهل سالگی پیروی انقلابش می شود که در نتیجه تاخیر قاره پیر در وفای به التزاماتش در مورد جبران خسارتهای تهران پس از خروج آمریکا از برجام، در میان موجی از بدبینی نسبت به اروپایی ها قرار دارد. این نگاه نشان می دهد احتمال خروج ایران از برجام صفر نیست و بستگی به متغیرهایی دارد که کشورهای باقی مانده در برجام و همچنین ایالات متحده امریکا بازیگر نقش آن هستند.

همچنین نشانه هایی در داخل نشان می دهد این موضوع در ذهن مقامات ایران وجود دارد. نشانه هایی که از روند تصویب کنوانسیون پالرمو و CFT در مجمع تشخیص مصلحت دیده می شود. محمد جواد ظریف به عنوان وزیر خارجه یکی از افرادی بود که بارها به مجمع رفت تا از تصویب کنوانسوین های مرتبط با FATFحمایت کند. آیا استعفای او به منزله ناامیدی او از این روند است؟ او به این نتیجه رسیده بود که حاکمیت به پایان این روند رای خواهد داد؟ روندی که او با به نتیجه رساندن برجام آغاز کرده بود؟

 در حالی که برخی افراد چون احمد توکلی از حامیان تصویب این کنوانسیون ها بودند اما به نظر می رسید نظر آنها هم تغییر کرده است. توکلی در توئیتی نوشته بود: درباره پذیرش FATF ابهام داشتم اما بیانیه وقیحانه اروپا و شرایط تحقیرآمیزش برای تجارت با ایران در اینستکس، نشان داد در مقابل مستکبران، هرچه کوتاه بیاییم، طلبکارتر و گستاخ‌تر میشوند و پایانی هم ندارد. تجربه و منطق میگوید التماس از متکبر، معیشت را بر مردم تنگ‌تر خواهدکرد.

در این باره همچنین محمدباقر قالیباف یکی دیگر از اعضای مجمع در سخنانی گفت: FATF با مبانی اندیشه‌ای ما تفاوت داشته و آمریکا و دیگر کشورها با تحمیل این لوایح می‌خواهند تمامی کشورها را با هر گرایشی، کنترل کرده و آنان را از اقتصاد جهانی محروم کنند.  در متن بیانیه مشترک سه کشور اروپایی به‌دنبال راه‌اندازی رسمی کانال ویژه مالی آمده است: اینس‌تکس با رعایت دقیق‌ترین استانداردهای جهانی در زمینه مبارزه علیه پولشویی، تأمین مالی تروریسم (AML/CFT) و نیز با رعایت تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل عمل خواهد کرد. در این راستا، ای۳ انتظار دارد که ایران هر چه سریع‌تر به تمامی تعهدات خود در چهارچوب مفاد اف‌ای‌تی‌اف عمل کند.

 از طرفی با توجه به استقبال کم نشاط ایران از این سازوکار و برخی مسائل دیگر داخلی این گمانه زنی وجود دارد که با وجود رونمایی از اینستکس،عملیاتی شدن آن نیز چند ماهی به طول بینجامد. اینکه ابتدا شرکتها و موسسات مالی دو طرف اعلام آمادگی کنند، پس از آن کالاهای پزشکی و بدون ریسک رد و بدل شود و پس از آن مراحلی جدی تر را شاهد باشیم، این روند را می طلبد که چندین ماه طرفین وارد گفت و گو و مبادلات ابتدایی شوند.

مجموعه این شرایط نشان میدهد ایران و اروپا در موضوع مشخص اینستکس و همچنین تصویب کنوانسیونهای مرتبط با FATF اختلافاتی دارند که غیر قابل انکار است. اینکه تصویب این لوایح در مسیر خود با مشکلاتی روبرو است و پس از اختلافات بین مجلس و شورای نگهبان، حالا اعضای مجمع تشخیص هم نظر مثبتی به آن ندارند. از سویی دیگر اروپایی ها ادبیات خاصی را در رابطه با بیانیه پس از رونمایی اینستکس بکار بردند که هر چند به کلمه انتظار اشاره شده، ولی این لوایح برای آنها مهم است. این مهم را می توان در سخنان ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه نیز مشاهده کرد. 

او گفته بود: اتحادیه اروپا بایستی رویکرد راضی نگاه داشتن دو طرف را کنار بگذارد؛ آنها همزمان با آنکه تلاش می‌کنند آمریکا را نرنجانند، می‌خواهند کاری بکنند که ایرانی‌ها شاهد تلاش‌های واقعی‌شان باشند.

با این تفاسیر باید گفت ایران می تواند به این نتیجه برسد که اروپایی ها نمی توانند خروج امریکا از برجام را پوشش دهند و حمایت سیاسی به تنهایی برای آنها کافی نیست.

این در حالی است در بیانیه اروپایی ها ادبیات سخت تری در رابطه با مسائل موشکی، حقوق بشر و نفوذ منطقه ای ایران استفاده شده است و حمایت سیاسی آنها نیز حالتی شکننده دارد. اگر خبری در مورد خروج ایران از برجام بشنویم هر چند خبر شگفت برای دنیا خواهد بود ولی ایران این موضوع را از همان روز خروج امریکا از برجام روی میز خود قرار داده بود. حالا باید منتظر باشیم ببینیم در کنار هم قرار گرفتن متغیرهای مختلف دیگر اعم از متغیرهای داخلی و خارجی چه تاثیری می تواند روی تصمیم ایران بگذارد.

بمب خبری شب گذشته مبنی بر استعفای مهمترین حامی و پشتیبان برجام و رویکرد تعامل با اروپایی ها و تصویب کنوانسیونهای مرتبط با FATF می تواند متغیر جدیدی در این روند باشد.