حشد الشعبی در ایران چه می‌کند؟/ ورود نیروهای نظامی خارجی به کشور؛ آری یا خیر؟

سیل اخیر در ایران به دلیل حجم خرابی و فقدان پیش‌بینی‌های لازم برای جلوگیری از این تبعات آن، ساز و کار مدیریت بحران در کشور را زیر سوال برده و پیکان انتقادها به سمت نهاد اجرایی حاکمیت یعنی دولت روانه شده است.

منتقدان گفته‌اند تمامی کشور‌های جهان، قوانینی دال بر بسیج نیرو‌های نظامی برای مقابله با فجایع طبیعی دارند و در زمان بروز حوادث غیر مترقبه‌ای نظیر سیل و زلزله به طور اتوماتیک، نیرو‌های نظامی و ارتش تحت مدیریت نیرو‌های اجرایی دولت موظف به انجام وظیفه‌اند.

برای مثال در قانون اساسی هندوستان ماده‌ای درباره وظایف ارتش در بلایای طبیعی وجود دارد که به طور نظری ارتش را موظف می‌کند آخرین گروهی باشد که برای عادی سازی اوضاع وارد عمل شده و در عین حال اولین گروهی باشد که وارد می‌شود.

در سیل اخیر آمریکا، ایالات این کشور از کمک‌های بشردوستانه ارتش در مناطق سیل زده استفاده کردند. در گزارشی که سال ۲۰۰۹ توسط صلیب سرخ بریتانیا منتشر شده به موارد متعدد کمک نیرو‌های نظامی در بلایای طبیعی اشاره شده است. در سیل سال ۲۰۰۷ ارتش بریتانیا نقش مهمی ایفا کرد و تعداد قابل توجهی از نیرو‌های ارتش چین بعد از زلزله سیشوآن در سال ۲۰۰۸ در این استان مستقر شدند.

با وجود عامیت حضور نیرو‌های نظامی برای کمک به نیرو‌های اجرایی در بهبود اوضاع بعد از حوادث طبیعی، عملکرد هماهنگ رسانه‌های نزدیک به سپاه تا جایی پیش رفت که اعتراض شدید دولت را به همراه داشت. به گزارش رویداد۲۴ انتشار محتوای تماس تلفنی فرمانده نیروی زمینی سپاه با فرمانده سپاه قدس درباره بی تدبیری نیرو‌های دولتی در پلدختر، نگرانی دولتی‌ها را برانگیخت، با اینهمه عرصه برای برجسته کردن توان مدیریتی و اجرایی این نهاد نظامی تنگ نشد.

آخرین حلقه این زنجیره، ورود نیرو‌های حشد الشعبی و جنبش النجبا عراق برای کمک به سیل زدگان است که با واکنش‌هایی همراه بوده است. عده‌ای منتقد ورود نیروی نظامی خارجی به ایران بودند و عده‌ای آن را موضوعی معمولی توصیف کرده‌اند.

حشد شعبی در ایران چه می‌کند؟/ ورود نیروهای نظامی خارجی به کشور یا اعلام حضور پر سر و صدای دولت در سایه

روزنامه کیهان درباره ورود حشد الشعبی و جنبش النجبا به ایران نوشت: مدافعان حرم به دعوت قاسم سلیمانی از عراق، افغانستان و پاکستان به یاری سیل‌زدگان آمده‌اند.

حشد الشعبی در بیانیه‌ای اعلام کرد که یگان مهندسی و برخی ماشین‌آلات سنگین این سازمان برای منحرف کردن جریان آب سیل و جلوگیری از ورود آن به عراق وارد خاک ایران شده است. در این بیانیه آمده است: ورود نیرو‌های حشد الشعبی به خاک ایران به منظور حفاظت از مناطق عراق به خصوص شهر عماره مرکز استان میسان از ورود سیل است.

ساخت و ترمیم مساجد و مدارس، تأمین کالا‌های اساسی و اعزام تیم‌های جهادی برای رفع انسداد معابر از جمله برنامه‌های شبه‌نظامیان عراقی اعلام شده است.

به موازات «حشد الشعبی»، «جنبش النجباء» نیز وارد خاک ایران شد تا از سرایت سیل به شهر عماره جلوگیری کند. خبرگزاری فارس در خبری نوشت کاروان جنبش النجباء عراق با بیش از ۱۰۰ خودروی سبک و سنگین، از مرز مهران وارد خاک ایران شده است.

فارس به نقل از کانال اطلاع‌رسانی این جنبش نوشت: «تمامی مدیران دفاتر نمایندگی نُجَباء در عراق و در رأس آنان حاج نصر الشمری رئیس شورای اجرایی جنبش، این کاروان را همراهی می‌کنند.»

روزنامه کیهان، علت حضور گروه‌های عراقی در مناطق سیل‌زده را دعوت فرمانده سپاه قدس خوانده و نوشت: «در پی دعوت فرمانده محبوب مدافعان حرم، سردار سرلشگر قاسم سلیمانی برای کمک به سیل زد گان، رزمندگان مدافع حرم از حشد شعبی عراق تا لشگر فاطمیون افغانستان در قالب موکب‌های خدمت رسانی و اردو‌های جهادی به مناق سیل زده کشورمان شتافته‌اند.»

این روزنامه همچنین نوشته: مدافعان حرم، بسیجیان و رزمندگان فاطمیون در پی سخنان قاسم سلیمانی یک اردوی جهادی برپا کرده و عازم لرستان شدند: «بیش از ۲۰ موکب عراقی با محوریت حشدالشعبی عراق از مرز‌های ایلام و خوزستان وارد کشور شده‌اند. این موکب‌ها با ۴۰ دستگاه کامیون حامل کمک‌های مردمی و کالا‌های اساسی وارد شده و مهم‌ترین ماموریت آن‌ها خدمات‌دهی است.»

سرلشگر قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران پس از حضور در برخی مناطق سیل‌زده خوزستان گفته بود که کمک به حادثه‌دیدگان اخیر، دفاع از حرم است.

حشد الشعبی یا بسیج مردمی عراق شبه نظامیانی هستند که در ۴۰ گروه مختلف متشکل شده‌اند. به گزارش رویداد۲۴ ساختار و بدنه اصلی حشد الشعبی را شیعیان عراقی تشکیل می‌دهند. ارتباط این نیرو با ایران آنقدر تنگاتنگ است که در اعتراضات مردم بصره، فقط کنسولگرى ایران به آتش کشیده نشد بلکه مقر «جنبش النُجَباء» و مقر «حشد الشعبى» نیز تخریب شد و به گفته خبرگزاری فاری «در آتش فتنه‌انگیزى باقی‌ماندگان بعثى - تکفیرى سوخت.»

واکنش‌ها به حضور گروه‌های عراقی برای کمک به سیل زدگان ایرانی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: واکنش‌های عوامانه و نژادپرستانه؛ و واکنش‌ها به تبعات حضور یک نهاد نظامی خارجی در کشور.

منتقدان حضور حشدالشعبی در ایران چه می‌گویند؟

ویدئوی جوان خوزستانی که از کمک عراق به سیل زدگان ایرانی ناراحت است در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد. جوان خوزستانی در این ویدئو از اینکه عراق به ایرانی‌های سیل زده کمک کرده ابراز نارضایتی کرده و مدعی است این کمک‌ها از سوی یک «غریبه» یعنی «ما عرضه نداریم» و «برای ما ایرانی‌ها بد است»

مهناز افشار بازیگر و همسر آقازاده محمدعلی رامین به عنوان یکی از افردی بود که شبکه‌های اجتماعی همین نگرش نژادپرستانه را دنبال می‌کرد و «غیرت» جوان را تحسین کرده و در توئیتی نوشته بود «هر وقت یادت نرفت جوانان ما در جنگ با کدوم کشور از دست رفتن اونوقت رگ غیرت این مرد رد میفهمی!» این اظهار نظر البته اعتراض بسیاری از کاربران توییتر را به دنبال داشت. هشتگ «نژادپرست» نباشیم در جواب این دسته از منتقدان در شبکه‌های اجتماعی با استقبال مواجه شده، اما این استقبال گروه دوم منتقدان را فعال‌تر کرده است.

حضور نیروی نظامی خارجی؛ آری یا خیر؟

دسته دوم افرادی که به ورود یک نیروی نظامی خارجی در کشور به بهانه کمک به سیل زدگان انتقاد می‌کنند، این حضور را زمینه‌ساز استقرار این گروه عراقی در ایران می‌دانند. به گزارش رویداد۲۴ کسانی که در دسته دوم منتقدان جای می‌گرفتند، معتقد بودند حضور «حشد الشعبی» می‌تواند در آینده برای ایران خطرناک باشد و این نیرو بعدها از ابزار قدرت خودش برای سرکوب مردم ایران استفاده کند.

نگرانی دسته دوم منتقدان چیز جدیدی نیست. در گزارش صلیب سرخ بریتانیا در سال ۲۰۰۹ که توسط چارلز آنتونی و لارا هادسون نوشته و در مجله «اچ پی ان» منتشر شده درباره جهان شمولی این نگرانی مثال‌های متعددی بیان شده و گفته شده فعالان حقوق بشر عمدتا به تحولاتی از این دست با نگرانی نگاه می‌کنند.

در آمریکا، سمن (NGO) کنسرسیوم اینتر اکشن گزارشی را درباره نگرانی‌هایش از استقرار نیرو‌های ارتش آمریکا در آفریقا برای کمک‌های بشردوستانه ابراز کرده است. از طرفی تمایل اتحادیه اروپا به اسقرار نیرو‌های نظامی خارج از سرزمین اروپا نیز نگرانی‌هایی را به دنبال داشته است. منتقدان دخالت نظامی‌ها را نامناسب، غیر ضروری و پرهزینه می‌دانند و معتقدند این کمک‌ها با اصول بشردوستانه در تناقض است و بیشتر محرک‌های سیاسی دارد تا بشری.

دستور العمل استفاده از نیرو‌های نظامی خارجی در بلایای طبیعی موسوم به دستورالعمل اسلو می‌گوید: اگر دخالت نیرو‌های نظامی داخلی در بلایای طبیعی به دلیل فقدان ظرفیت در سایر نهادها، اولین گزینه باشد، قطعا استفاده از نیرو‌های نظامی خارجی آخرین گزینه است.

این دستورالعمل به روشنی دولت متاثر از بلای طبیعی را مسئول تامین کمک‌های بشر دوستانه در سرزمینش می‌کند و اعلام می‌کند که نیرو‌های نظامی خارجی باید مکمل مکانیزم‌های کمکی موجود باشند. این قانون تاکید می‌کند کمک‌های بشردوستانه نیرو‌های نظامی خارجی باید در چارچوب اصول و قوانین بین المللی و حقوق بشری باشد. برای مثال دولت اندونزی حمایت‌های دولت خارجی در یکی از بلایای طبیعی را در یک مدت زمان محدود ۹۰ روزه قبول کرد.

صلیب سرخ و هلال احمر، اما دستورالعمل‌های خود را در ارتباط با ارتش دارند. اصول کلیدی دستورالعمل این دو سازمان می‌گوید: استفاده از دارایی‌های نظامی باید در مواردی باشد که کشور‌ها درگیر مبارزات مسلحانه یا نزاع داخلی‌اند و در این موارد نیز باید استفاده از ابزار نظامی آخرین گزینه باشد و تنها زمانی قابل توجیه است که نیاز جدی و اورژانسی به کمک‌های بشردوستانه وجود داشته باشد یا آلترناتیوی وجود نداشته باشد.

اصل «گرینه آخر» یکی از اصول کلیدی صلیب سرخ است، اما در عمل سیاستگذاران در مرحله آخر به دنبال این گزینه نمی‌روند.

مهرداد فرهمند خبرنگار بی بی سی فارسی درباره گروه دوم منتقدان در فیس بوک خود نوشته بود «واکنش برخی کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی به حضور شماری از نیرو‌های حشد الشعبی در مناطق سیل زده برایم عجیب و «منطق» ایشان برایم درک ناشدنی است. یکی از دوستان عبارتی با این مضمون نوشته که اگر مقاومت در برابر نیروی اشغالگر خارجی مشروع است، پس می‌توان در برابر نیرو‌های حشد الشعبی نیز جنبش مقاومت به راه انداخت. واکنش یکی از «سلبریتی»‌های وطنی هم به گونه‌ای است که انگار ارتش صدام دوباره خرمشهر را گرفته است. تا جایی که بنده می‌دانم، حشد الشعبی را ایران در عراق به راه انداخت. فرماندهان حشد الشعبی در مصاحبه به خودم می‌گفتند که پیرو آیت الله خامنه‌ای‌اند یعنی مانند شهروندان ایرانی خود را تابع حاکمیت رهبری ایران می‌دانند. کشوری هم که نیروی نظامی مسلح به عراق فرستاد، ایران بود و حشد الشعبی زیر چتر این نیرو‌ها فعالیت می‌کرد. از لحاظ سیاسی هم این نیرو‌ها به نوعی حافظ منافع ایران در عراقند ... به گمانم این واکنش‌ها به حشد الشعبی محدود به فضای مجازی و از سوی کسانی است که دور ایستاده‌اند وگرنه در عالم واقع و به ویژه میان سیل زدگان، تصور نمی‌کنم واکنشی منفی به حشد الشعبی نمود پیدا کرده باشد.»

اما طیف سومی نیز در میان منتقدان به حضور گروه‌های عراقی در ایران وجود دارد که حرف دیگری می‌زنند. آن‌ها این حضور را استمرار تقویت بازوی دولت در سایه می‌دانند. آنها گفته‌اند نهادی نظامی که بر اساس قانون اساسی به بازوی اجرایی حاکمیت یعنی دولت پاسخگو نیست، پرچم‌دار اجرای سیاست‌های سازندگی بعد از سیل شده است. به گفته آنها «دعوت از دو گروه شبه نظامی عراقی در ظاهر با حضور یک نیروی خارجی برابری می‌کند» اما در عرصه واقعیت، این گروه‌ها چه از بعد ایدئولوژیک و چه از نظر مالی به جمهوری اسلامی وابسته‌اند. هادی العامری و ابومهدی مهندس فرماندهان ارشد حشد الشعبی عراق در زمان جنگ دوشادوش رزمندگان ایرانی علیه صدام می‌جنگیدند.

چندی پیش گروه جنبش النجبا سرودی منتشر کرد که در آن از قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران، تمجید می‌کرد.