ایران وعده خود برای گام دوم کاهش تعهدات برجامی را در روزی که مقررکرده بود؛ در ۱۶ تیر، عملی کرد. وعده‌ای که در عرصه سیاست بین‌الملل از آن به عنوان تهدید یاد می‌شود و به منظور متقاعد کردن ایران برای پرهیز از این تهدید، تلاش‌های بسیاری انجام شد. تحرکات برجامی ایران شاخک‌های مجامع بین‌الملل را برانگیخت.
وزیران خارجه و دیپلمات‌های کارکشته اروپایی راهی تهران شدند، تماس‌های تلفنی متعددی در سطح رئیس جمهور با دفتر پاستور در تهران برقرار شد و ایران برای اولین بار در تاریخ بعد از انقلاب خود، میزبانی از نخست‌وزیر ژاپن را تجربه کرد. این فعالیت‌های دیپلماتیک تنها یک دلیل داشت؛ ایران، در برجام باقی بماند. خواسته‌ای که با سیاست اعلامی ایران در یک مسیر قرار دارد.
تغییر شکل برجام به توافق ۱+۴
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران بعد از اعلام ایران برای تحقق گام دوم کاهش تعهدات برجامی، نوشت:«اقدام ایران برای زیرپاگذاشتن تعهداتش در برجام، در چارچوب همین توافق بوده است. از اروپا می‌خواهیم تا از این اقدام ایران حمایت کند».
اشاره ظریف به بند ۳۶ برجام است که به ایران اجازه می‌دهد؛ در صورت محقق نشدن اهداف برجام از سوی شرکای آن، برخی از تعهدات خود را کاهش دهد. حالا به گفته این دیپلمات خندان و فعال در فضای توئیتر، «ایران همچنان این حق را دارد که بر اساس برجام به اقدامات بیشتری برای «دفاع از حقوق خود» دست بزند».
بنابراین در صورتی ایران از تصمیم خود مبنی بر کاهش تعهدات بازمی‌گردد که انگلیس، فرانسه و آلمان به عنوان شرکای اروپایی برجام، به وعده‌های خود عمل کنند. در این بین، اسمی از آمریکا به عنوان طرف اصلی ایران در توافق هسته‌ای موسوم به برجام خبری نیست؛ زیرا ایران، حالا برجام را بدون حضور آمریکا به رسمیت می‌شناسد.
ظریف در توئیت دیگری اعلام کرد: «سه کشور اروپایی بهانه‌ای برای عدم اتخاذ موضع سیاسی منصفانه برای حفظ برجام و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا ندارند». ایران به طور رسمی اعلام کرده است که مذاکرات برجام از شکل ۱+۵ به ۱+۴ تبدیل شده است؛ چون دولت دونالد ترامپ به صورت یک‌جانبه از برجام خارج شده است و برای آمریکا صلاحیتی برای اظهار نظر در خصوص برجام قائل نیست.
تماس فرانسوی
ایرانِ این روزها، موضوع مورد علاقه رسانه‌های غربی است که در کشاکش طرفدار یا نقاد بودن به دولت ترامپ، تیترهای متفاوتی می‌زنند و تحولات برجامی ایران را بر اساس سیاست دلخواه دموکرات‌ها یا جمهوری‌خواهان بررسی می‌کنند.
به این تیترها دقت کنید؛ «نیویورک‌تایمز: براندازی هدف است نه برجام»، «نوت گینگریچ: اروپایی‌ها تا زمانی که منافعی در ایران دارند مقابل تهران نخواهند ایستاد»، «واشنگتن پست: سیاست آمریکا برای به صفر رساندن غنی‌سازی در ایران یک رویاست». نشانی از همگرایی در فعالیت روزنامه‌نگاری غربی و آمریکایی با موضوع ایران وجود ندارد؛ درست مانند رهبران اروپایی که میان خود قدرت‌طلبی و پیروی از آمریکا، دچار تشتت آرا هستند.
انگلیس برخلاف اعلام نظرش در خصوص اینکه موضوع ایران را با توجه به سیاست‌های اروپایی دنبال می‌کند، در عمل دنباله‌روی سیاست‌های کاخ سفید است. آلمان با توجه به عملکردش رهبری جامعه اروپایی را به نوعی به دوش می‌کشد؛ اما در اظهار نظر مسئولانش از جمله از زبان آنگلا مرکل صدراعظم و هایکو ماس وزیر امور خارجه، واژه‌هایی همچون «تحریم» خارج می‌شود که عبارتی آمریکایی است.
با این حال آلمان در خصوص ایران به نظر سیاست استقلالی و در راستای منافع کشورهای اروپایی را در پیش گرفته است که البته گرایش این کشورها بیشتر به سمت آمریکاست. فرانسه هم در ماجرای توافق هسته‌ای به اصطلاح آتش‌بیار معرکه بود و با ایفای نقش پلیس بد و در مقطعی، نهایی شدن این توافق را به تاخیر انداخت.
حالا در قامت پلیس خوب به دنبال حیات برجام است تا این توافق تاریخی، ماندگار بماند. با این حال، یکی از ضررهایی که از ایران بابت عدم اجرای درست برجام به خود دید، خارج شدن شرکت‌های فرانسوی از ایران به‌ویژه در صنعت خودروسازی و نفت بود که تضعیف اعتمادهای ایرانیان به توانمندی و کارآمدی برجام را کلید زد.
امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه که صداهایی مبنی بر بازدید او از تهران به گوش می‌رسد، شامگاه ۱۵تیر با حسن روحانی، همتای ایرانی خود تلفنی گفت‌وگو کرد. اقدامی که در ماه اخیر تکرار شد و از علاقه‌مندی فرانسه برای تقویت روابط اروپا و ایران خبر می‌دهد.
شکست جمعی را نپذیریم
به گزارش ایرنا، مکرون در آخرین تماس تلفنی خود با روحانی، پایان برجام را به معنای اقرار به شکست دسته‌جمعی و اقدامی تاسف‌بار دانسته و تاکید کرده که باید مسیر دوم را برای حفظ برجام و تنش‌زدایی انتخاب کرد. سخنانی زیبا با ظاهری آراسته که طبق گفته رئیس جمهور ایران تنها با توقف تمامی تحریم‌ها این اقدام آغاز خواهد شد. مکرون در این تماس پذیرفته که اقدامات اروپا برای جبران تحریمهای آمریکا علیه ایران موفق و کارآمد نبوده است؛ اما وعده داده که اتحادیه اروپا همه تلاش خود را برای جبران این موضوع و حفظ برجام به کار می‌گیرد.
روحانی همچنین اقدامات اخیر ایران در کاهش تعهدات برجامی را کاملاً در چارچوب برجام و برای حفظ آن عنوان کرده و از اتحادیه اروپا خواسته است تا به مسئولیت‌های خود در برابر معاهدات بین‌المللی و قطعنامه سازمان ملل متحد عمل کند.
گفت‌وگوهای جدید در راه است
پس از اتمام این مکالمه تلفنی، دفتر مکرون در کاخ الیزه پاریس اطلاعیه‌ای منتشر کرد و از توافق برای پیگیری شرایط لازم به منظور ادامه گفت‌وگوهای طرفین درباره مساله هسته‌ای ایران تا ۱۵ جولای (۲۴ تیر) خبر داد.
در ادامه این اطلاعیه تاکید شده است: امانوئل مکرون، به گفت‌وگو با سران ایران و دیگر طرفین ادامه می‌دهد تا تنش‌های مربوط به مساله هسته‌ای ایران کاهش یابند.
اعلام آغاز گام دوم
پارلمان ایران برای آنکه بتواند نقش خود در جبران تحریمهای آمریکایی را به خوبی بازی کند، فراکسیون «اقدام پیش‌دستانه برای مقابله با آمریکا» را اردیبهشت‌ماه گذشته شکل داده است.
حالا به گفته روزنامه «صبح نو» (شماره ۱۶ تیر) امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، رئیس این فراکسیون خبر داده است: «این فراکسیون برای اخذ عوارض از کشتی‌های تجاری عبوری از تنگه هرمز، طرحی در ازای تامین امنیت منطقه تدوین کرده است.» این طرح قرار است در قبال کشورهایی اعمال شود که تحریمهای آمریکا علیه ایران را به رسمیت می‌شناسند.
اما در ۱۶ تیر تنها این خبر جنجالی منتشر نشد. سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی و علی ربیعی، سخنگوی دولت، پیش از ظهر دیروز کنفرانس خبری ترتیب دادند و در آن درباره گام بعدی کشورمان در خصوص برجام، توضیحاتی را ارائه کردند. خبر ویژه این کنفرانس این بود؛ «ایران از غنی‌سازی اورانیوم با غلظت ۶۷/۳درصد عبور کرد.»
عراقچی هم به مانند روسای خود حسن روحانی و محمدجواد ظریف، اصرار دارد؛ روندی که ایران در پیش گرفته برای حفظ برجام است نه کنار گذاشتن آن و اگر کشورهای اروپایی نتوانند به تعهداتشان عمل کنند، ایران به روند خود ادامه خواهد داد.
و روند امروز ایران، افزایش شیب غنی‌سازی و شیب ذخایر اورانیومی رو به بالاست.
عراقچی در این کنفرانس که دنیا آن را زیرذره‌بین داشت، گفت: «امروز در موعد ۶۰ روز پایان گام اول تعهدات خود هستیم و از آنجایی که خواسته‌های ما در خصوص برجام، تحقق پیدا نکرده، گام دوم را برمی‌داریم. همانطور که در مرحله اول اعلام کردیم که به میزان ذخایر پایبند نیستیم. سطح غنی‌سازی را رعایت نمی‌کنیم.»
مذاکره‌کننده ارشد ایران در مذاکرات برجام اشاره‌ای ظریف به روند کنونی ایران داشت و گفت: «ممکن است این روند در نهایت به خاتمه حضور ما در برجام منتهی شود.» موضوعی که می‌تواند برای حیات یک توافق تاریخی بین‌المللی وحشت‌زا باشد.
اتهام به ایران برای نقض برجام
اعلام خبر ایران برای حضور در گام دوم کاهش تعهدات برجامی، بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای در سطح جهان داشته است که این واکنش‌ها و اعلام تحریم‌ها همچنان ادامه دارد. تقریباً تمامی رسانه‌های بزرگ خارجی (عموماً اروپایی و آمریکایی) این خبر را در سرتیتر اخبار خود قرار دادند؛ برخی مثبت، برخی خنثی و تعدادی هم منفی و سخت؛ مانند «وال استریت ژورنال» که مدعی شد: ایران با بالابردن خلوص غنی‌سازی خود فراتر از ۶۷/۳ درصد برای بار دوم برجام را نقض کرد.» آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای هم با اعلام اینکه؛ از تصمیم ایران برای نقض برجام آگاه است. اظهار کرد؛ بازرسان این آژانس در ایران به کار نظارتشان بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران ادامه می‌دهند و به محض اینکه تحولات اخیر را تایید کنند، این موضوع را به مرکز گزارش خواهند کرد.امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه هم روز بعد از گفت‌وگوی تلفنی با حسن روحانی، تصمیم ایران را برای زیرپا گذاشتن تعهدش در برجام و افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم محکوم کرد و آن را نقض برجام خواند.
کاخ الیزه در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد؛ در پی آغاز گام دوم کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، در حال حاضر مکانیسم حل‌وفصل اختلافات ذیل برجام موسوم به مکانیسم ماشه فعال نخواهد شد.
با این حال کاخ الیزه در اظهار نظری که غیررسمی (از سوی منبعی آگاه و ناشناس) عنوان شد، تاکید کرد؛ فرانسه در این مقطع به دنبال بازگشت تحریمهای بین‌المللی علیه ایران نیست.
ادعایی که با عملکرد انگلیس در توقیف نفتکش «شکوه یک» در تنگه جبل‌الطارق و نیز تهدیدات هر از چند گاهی آلمان مبنی بر اینکه با نقض برجام از سوی ایران ممکن است تحریمهای هسته‌ای اروپا بازگردند، در منافات است.
- 22
- 3
