ژاک شیراک؛ پژو ۲۰۵ برای خودش- پژو ۲۰۶ برای ما

«پاریس، به احترام خاتمی برخاست». این تیتری بود که ۲۰ سال قبل برای شمارۀ پنجم آبان ۱۳۷۸ روزنامۀ «پیام آزادی» نوشتم و بر صفحۀ اول آن نشست.

سال ۱۳۷۸ سال تکرار‌نشدنی بهار مطبوعات بود و فضای سیاسی پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ و در آستانۀ انتخابات مجلس ششم در بهمن همان‌سال، پرهیجان و مطبوعات پررونق بودند و «پیام آزادی» هر چند مثل «صبح امروز» یا «عصر آزادگان» یا «فتح» نبود که جای «خرداد» را گرفته بود اما اندک‌اندک سری بین سرها پیدا می‌کرد و از بین همۀ تیترها و تصاویر خاطره‌انگیز در آغاز آن دوره هنوز آن تیتر را پس از ۲۰ سال به خاطر دارم و از حافظه نقل می‌کنم چون هنوز اینترنت فراگیر نبود و از تلگرام و شبکه‌های اجتماعی هم خبری نبود و تازه چند هفته بعد خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) کار خود را به صورت آزمایشی شروع کرد. خبرگزاری‌های ریز و درشت دیگر که جای خود دارد.

در آن فضا تأثیر و نقش مطبوعات چنان بود که در انتخابات مجلس ششم تأثیر محسوسی گذاشتند.

حالا چرا خاطرۀ آن تیتر را تازه می‌کنم؟ چون، آن که در پاریس از رییس جمهوری ایران استقبال کرد، ژاک شیراک بود. رییس جمهوری فرانسه در سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۷ که پنج شنبه چهارم مهر ۱۳۹۸ درگذشت.

آن سفر، نخستین سفر یک رییس جمهوری ایران به فرانسه به حساب می‌آمد و به این اعتبار سید محمد خاتمی اولین رییس جمهوری ایران بود که به پاریس می‌رفت هر چند که از ۱۸ سال قبل از آن، اولین رییس جمهوری ایران نیز پس از برکناری در فرانسه زندگی می‌کرد؛ مثل ۱۳ سال قبل از ریاست جمهوری.

در استقبال‌های رسمی، رییس جمهوری فرانسه بالای پله های ورودی کاخ الیزه می‌ایستد و بسیار به ندرت رخ می‌دهد که از پله‌ها پایین بیاید و از میهمان خود استقبال کند و میهمانان عالی رتبه چند پله را خود طی می کنند. اما در این فقره شیراک پایین آمد.

 به تازگی هم البته امانوئل ماکرون رییس جمهوری کنونی فرانسه از سعد حریری نخست وزیر لبنان این گونه استقبال کرد و جای تعجب نداشت زیرا خانوادۀ حریری روابط نزدیکی با فرانسوی ها دارند و در واقع فرانسه، لبنان را در خاورمیانه سهم خود می‌داند . جالب این که همین آقای شیراک، یک چند در ملک متعلق به پدر سعد حریری (رفیق حریری نخست وزیر و تاجر مشهور و فقید لبنانی) زندگی می‌کرد.

استقبال گرم ژاک شیراک از رییس جمهوری ایران  را هم می‌توان به خاطر اشتهار آقای خاتمی به ایده های فرهنگی و احترام یونسکو به او با نقل های مثبت دکتر احسان نراقی دانست (می‌دانیم فرانسه دوست دارد با فرهنگ بیش از سیاست شناخته شود) و هم به این دلیل که می‌دانستند ایرانی‌ها عزم آن دارند که در غیاب آمریکا پروژه‌های نفت و گاز و خودرو را به فرانسوی‌ها بسپارند و این اتفاق هم افتاد و پس از آن توتال در عسلویه سرمایه‌گذاری کرد و درآمد سرشار گازی که قطر به تنهایی از میدان مشترک آن برخوردار بود نصیب ایران هم شد و پژو هرچند پیشتر به ایران آمده بود اما از سال ۱۳۸۰ یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین خودروهای تاریخ خودروسازی در ایران (پژو ۲۰۶) تولید شد تا خرید خودرو با استاندارد‌های جهانی از رؤیا به درآید.

همکاری‌های اقتصادی با ایران، یک بازی بُرد - برد بود. هم برای ایران به سبب سرمایه‌گذاری در دو صنعت حیاتی نفت و گاز و خودرو و هم برای فرانسه به خاطر سودی که می برد.

در فروردین ۸۴ هم البته رییس جمهوری ایران باز به فرانسه رفت و این بار هم ژاک شیراک استقبال کرد اما برخی از اتفاقات دوره پیش تکرار نشد که شاید به خاطر ناخرسندی اروپایی ها از تصمیم ایران برای راه اندازی نیروگاه آب سنگین بود که با توافق سعدآباد سازگار نمی‌دانستند.

با این حال جالب این بود که بعد‌تر محمود احمدی نژاد گفت «از مشاهدۀ نوع استقبال از رییس جمهور ایران در پاریس غصه خوردم». انگار خاتمی تنها سال ۸۴ به پاریس رفته و آن که سال ۷۸ رفته بود دیگری بود و انگار نه انگار که دستاورد سفر اول سرمایه گذاری‌های کلان  اقتصادی بود و درآمد عسلویه که به کار او و دولت او و وعده های او اتفاقاً بیشتر آمد.

محمود احمدی نژاد حرف های بی‌ربط زیادی بر زبان آورده که غالبا از سر ناآگاهی است ولی این یکی و درباره سَلَف خود را بیشتر به حساب بی صداقتی او گذاشتند چون اگر منظور سفر خاتمی در آبان ۷۸ بود که تماما احترام بود و حتی پروتکل رسمی در پذیرایی را که جام شراب در آن حذف شدنی نیست کنار گذاشتند و به جای آن با قهوه پذیرایی شد.

ایرانی‌ها توانستند موضوع را با اشاره به روحانی بودن رییس جمهوری ایران بقبولانند. این راهکار اما در سفر آقای روحانی که او نیز روحانی است، کارگر نیفتاد و شام به صبحانۀ کاری تغییر و در واقع تقلیل یافت.

با این همه و با تلخ کامی باید گفت ژاک شیراک برای ایرانی‌ها یادآور حمایت‌های تسلیحاتی از صدام حسین در جنگ با ایران هم هست البته در دوران نخست وزیری او انجام شد. با این حال تا مقطعی از او به عنوان یکی از دوستان صدام حسین در اروپا یاد می‌شد. در زمان جنگ البته چنان که گفته شد شیراک، نخست‌وزیر بود نه رییس جمهوری؛ اما هنگام حملۀ آمریکا به عراق رییس جمهور بود و به گفتۀ صادق خرازی سفیر وقت ایران در فرانسه، پیشاپیش به ایران اطلاع داد که حملۀ آمریکا به عراق قطعی است. ایرانی‌ها مراقب باشند که هدف بعدی نباشند.

شیراک در خاطرات خود دربارۀ صدام حسین نوشته است: «در سفر به عراق با من مثل یک دوست رفتار کرد و روحش خالی از شوخ طبعی نبود. البته سال‌ها بعد که از جنون سرکوب‌گری این دیکتاتور اطلاع یافتم تماس‌های شخصی‌ام را با او قطع کردم.»

در جای دیگر هم می‌نویسد: «این موضوع باعث نمی‌شود از سرنوشتی که صدام حسین پیدا کرد شوکه نشوم. با اعدام او که شبانه صورت گرفت با همان بربریتی مواجه شد که متهم به آن بود.»

فرانسه هم نخست‌وزیر دارد و هم رییس جمهوری که مستقیما انتخاب می‌شود و همین گاه اسباب اختلاف هم شده و با برگزاری انتخابات زودرس مشکل را حل می‌کنند. نظام فرانسه اما ریاستی است و پارلمانی نیست ( رییس اجرایی نخست وزیر نیست).

ژاک شیراک در این ساختار هم نخست‌وزیر شد و هم به ریاست «جمهوری» رسید. «جمهوری» در فرانسه چنان قرص و محکم است که به جای کشور از اصطلاح «جمهوری» استفاده می‌شود و فرانسه‌رفته های ما هم گاه از اصطلاح «جمهوری» به جای کشور استفاده می ‌کنند.

او در عین حال، سالیان متمادی شهردار پاریس بود و دو بار در رقابت با فرانسوا میتران شکست خورد اما از کاندیداتوری ریاست جمهوری دست نکشید.

شهردارانی که چند بار نامزد انتخابات ریاست جمهوری می‌شوند و شکست، آنان را ناامید نمی‌کند گاه به «ژاک شیراک» استناد می‌کنند و شاید اگر نوبت بعد در ایران آقای قالیباف برای چهارمین بار نامزد ریاست جمهوری شود و مطالب مرتبط با ژاک شیراک را خوانده باشد به این موضوع اشاره کند.

همان گونه که شهردار پاریس پس از دو بار ناکامی عقب ننشست شهردار سابق تهران هم می‌تواند بعد از سه بار ناکامی (دو بار شکست و یک نوبت انصراف تحمیلی) اسب خود را برای نوبت چهارم هم زین کند. در این حالت البته می توان یادآور شد آقای شیراک، حزب تشکیل داد و در قامت حزب وارد صحنه شد.

ژاک شیراک در ۱۹۹۵ (۱۳۷۴ خورشیدی) در دو مرحله پیروز شد و در ۲۰۰۲ هم باز کار به مرحلۀ دوم کشید و بیمِ به قدرت رسیدن تندرویی چون «ژان ماری لوپن» برخی منتقدان را هم پشت سر شیراک قرار داد.

او سیاست‌مداری خوش سیما و بذله‌گو بود و یک نماد کامل فرانسوی به حساب می‌آمد. از انگلیسی ها خوشش نمی آمد و ابراز می‌کرد و از آمریکایی ها هم اما این یکی را زیاد ابراز نمی‌کرد. سابقۀ طولانی شهرداری پاریس وجه فرهنگی و اجتماعی او را از سیاست پررنگ‌تر کرده بود و همین در طول ۱۲ سال ریاست جمهوری او به یاری اش آمد.

به خاطر میزبانی جام جهانی فوتبال در ۱۹۹۸ و قهرمانی فرانسه در آن نیز نزد شهرت و محبوبیت بیشتری کسب کرد.

جملات جالبی از مطایبه ها و شوخی های نیمه جدی او نقل شده مثل این که دربارۀ انگلیسی ها می گفت: چطور می شود به ملتی اعتماد کرد که بلد نیستند غذا بپزند و شاید تنها فنلاندی ها برتر از آنها در غذا پختن باشند!

فرانسوی ها به تنوع و مزه غذا بسیار اهمیت می دهند و زبانزدند و ژاک شیراک مثل شمالی‌های خود ما دربارۀ غذا زیاد حرف می‌زد و نظر می‌داد.

از شوخی های مشهور او که زیاد نقل می‌شود و حتی ضرب المثل شده این است که وقتی بازیکنان تیم ملی فوتبال فرانسه بعد از قهرمانی و فتح جام و کسب یک افتخار درخشان برای فرانسه به کاخ الیزه رفتند تا در ضیافت رییس جمهوری شرکت کنند با یکایک بازیکنان و خصوصا زین الدین زیدان بسیار گرم گرفت. با زیدان هم به خاطر نقش استثنایی در پیروزی و هم این که حس می شد بعد از بازی فینال مثل بقیه او را تحویل نگرفته است.

اما وقتی نوبت به «امانوئل پُتی» رسید با لحن جدی گفت: «از تو یکی اما خوشم نمی آید»!

بازیکن با شگفتی پرسید: چرا آقای رییس جمهور؟ ژاک شیراک پاسخ داد: «چون زنم زیاد از تو تعریف می‌کند!»

با توجه به حساسیت جامعه ما نسبت به نوع زیست مالی سیاست‌مداران مشهور بخش پایانی یادداشت «مهرداد فرهمند» را نقل می‌کنم:

«وقتی از کاخ الیزه رفت، یک پژو ۲۰۵ قرمز رنگ مدل ۱۹۸۴ داشت (درنظر داشته باشیم در سال ۲۰۰۷ رفت). تا زمانی که خانه‌ای در پاریس دست و پا کند هم در آپارتمان رفیق حریری نخست وزیر مقتول لبنان زندگی می‌کرد».

مهرداد خدیر