پایان رقصِ «ماکیاولی» یمن

پایان رهبری که زمانی حکومت بر یمن را به مثابه رقصیدن بر سر مارها توصیف کرده بود در منطقه‌ای میان صنعا و مارب رقم خورد. عبدالله صالح، چندی پیش براساس طرحی برنامه‌ریزی‌شده به متحدانش (انصارالله) پشت کرد و به اتحاد سه ساله‌اش با حوثی‌ها پایان داد؛ تصمیمی که معادلات حاکم بر یمن را برهم زد و بازی سیاسی حاکم را پیچیده‌تر کرد. پس از این تصمیم، یمن بار دیگر به میدان رویارویی ائتلاف عربی و حوثی‌ها تبدیل شد.

انصارالله بخش‌های وسیعی از صنعا، پایتخت یمن را تصرف کرد و ائتلاف به رهبری ریاض نیز مواضع این گروه را هدف حمله قرار داد. در میانه این تنش‌ها خبر کشته‌شدن صالح، هم‌پیمان پیشین حوثی‌ها و متحد جدید ریاض، بار دیگر مسیر بازی را تغییر داد. عبدربه منصور هادی، رئیس‌جمهوری پیشین یمن که از حمایت رهبران سعودی برخوردار است همزمان با انتشار این خبر از نیروهایش در مارب خواست به‌سوی صنعا حرکت کرده و حوثی‌ها را عقب برانند.

مارب همان شهری است که صالح در راستای این سناریو تلاش می‌کرد خود را به آن‌جا برساند و تحت حمایت عربستان، میدان را برای قدرت‌نمایی ائتلاف فراهم کند. ائتلاف به رهبری عربستان برای حمله به مواضع انصارالله اعلام آمادگی کرد و حوثی‌ها نیز مقدمه‌چینی برای دفاع پیشگیرانه را آغاز کردند. صالح پس از پشت‌کردن به حوثی‌ها از آغاز فصل تازه‌ای در معادلات سیاسی عربستان و یمن گفته بود؛ حال این فصل تازه رقم خورده است، اما نه به‌واسطه حضور صالح در ریاض؛ این‌بار مرگ رهبری که ۲۲ سال بر سر مارها رقصیده بود مسیر جنگ داخلی یمن را تغییر داد و چشم‌انداز مبهمی برای این کشور جنگ‌زده ترسیم کرد.

سناریوی ریاض- ابوظبی

روز شنبه، زمانی‌که صالح از پایان اتحادش با حوثی‌ها گفت، گمانه‌زنی‌ها درباره چرایی شکست این اتحاد اوج گرفت.گروهی چون یوسف عدنان، تحلیلگر مسائل عرب، با اشاره به اختلاف‌های دیرینه میان صالح و حوثی‌ها، این ائتلاف را شکننده توصیف کرده و گفتند، این اتحاد دیر یا زود برهم می‌خورد. صالح گاه در زمین حوثی‌ها بازی می‌کرد و گاه در زمین خود. با این حال گروهی دیگر از ناظران از منظری دیگر تحولات یمن را رصد کردند؛ از منظر آن‌ها پایان اتحاد، بخشی از سناریوی ولیعهد ماجراجوی ریاض است، طرحی که گفته می‌شود از سوی عربستان و امارات متحده برای تحت فشار قرار دادن حوثی‌ها ترسیم شده بود.

فیصل ادروس، تحلیلگر جهان عرب، طی یادداشتی که در «الجزیره» منتشر شد، پایان اتحاد صالح و حوثی‌ها را محصول سناریوی ریاض- ابوظبی قلمداد کرد و نوشت، صالح بازیگر مناسبی برای این نقش نبود. به نوشته ادروس، صالح در جریان تحولات ۶ سال گذشته با پیروی از سیاست‌های ماکیاولی به یکی از بازیگران اصلی جنگ یمن تبدیل شده بود، اما با پیمان‌شکنی، شانسش را در میدان سیاست از دست داد و بازنده‌ای شد در میدان قدرت‌نمایی ریاض.

هدف «ولیعهد»

جنگ یمن بخشی از ماجراجویی محمد بن سلمان، ولیعهد جوان عربستان بود؛ جنگی که هزینه‌های سنگینی بر ریاض و سایر متحدان عربش تحمیل کرد و بحران انسانی عظیمی را در فقیرترین کشور عربی رقم زد. ولیعهد عربستان مدت‌ها بود برای توقف این نبرد از سوی رهبران آمریکا و اروپا و حتی متحدان عربش تحت فشار قرار گرفته بود. داده‌های به‌دست‌آمده از سوی سرویس اطلاعاتی نشان می‌دهد رهبران ایالات متحده از ماه اوت، رهبر جوان ریاض را برای پایان‌دادن به جنگ یمن تحت فشار قرار داده بودند.

شکران فرتوت، تحلیلگر مسائل جهان عرب، طی یادداشتی که در نشریه «بلومبرگ» منتشر شد در ارتباط با چرایی شکست اتحاد صالح-حوثی‌ها نوشت: «محمد بن سلمان پس از ماجرای بحران قطر در جست‌وجوی راهی برای خروج از بن‌بست یمن بود. رهبران امارات از این مهم آگاه بودند و از همین رو سناریوی «پایان اتحاد» به‌وسیله نمایندگان عربستان و امارات در ابوظبی طراحی و از سوی صالح اجرا شد.»

عربستان تلاش می‌کرد با ایجاد شکاف میان حامیان صالح و حوثی‌ها، رقیب را در موضع ضعف قرار داده و این ماجراجویی را به سود خود پایان دهد. با این حال گروهی دیگر از ناظران از منظری متفاوت به این ماجرا نگاه می‌کنند و بر این باور هستند که محمد بن سلمان تحت فشار متحدان عربش به‌ویژه امارات، تن به اجرای این سناریو داد. قاسم ادریسی، کارشناس جهان عرب، طی یادداشتی که در «نیشن» منتشر شد، سناریوی شکست اتحاد را طرحی برنامه‌ریزی‌شده از سوی امارات قلمداد کرد و در این‌باره نوشت، محمد، ولیعهد جوان عربستان ناچار بود این طرح را بپذیرد، چرا که ماجراجویی‌اش در یمن برای متحدان، گران تمام شده و امکان شکاف میان ریاض و سایر هم‌پیمانان عربش محتمل بود.

چرایی انتخاب «صالح»

صالح برای اجرای نقش اول سناریوی  ریاض- ابوظبی گزینه مناسبی بود؛ از همین رو رهبران ریاض کریدورهای محرمانه را برای آغاز گفت‌وگوها ایجاد کردند. در پاسخ به چرایی مناسب‌بودن این انتخاب باید گفت که احمد، پسر رئیس‌جمهوری مستعفی یمن و همچنین خالد بحاح، نخست‌وزیر پیشین یمن که هم‌اکنون در امارات ساکن است روی صالح نفوذ داشتند و ریاض قادر بود با تکیه بر آن‌ها مسیر بازی را به نفع خود تغییر دهد.

براساس داده‌هایی که پایگاه فرانسوی «اینتلیجنس آنلاین» منتشر کرده است، احمد السیری، سخنگوی پیشین ائتلاف، ماه ژوئن با احمد پسر صالح، دیدار محرمانه‌ای داشته است. احمد پیش از استقرار در امارات، یکی از چهره‌های قدرتمند در ارتش یمن بود و مدتی هم در قامت سفیر یمن در امارات فعالیت می‌کرد.

به گزارش این رسانه، سخنگوی پیشین ائتلاف به احمد وعده تشکیل دولت جدید به رهبری او یا پدرش را داده بود؛ دولتی که می‌توانست بستر را برای رقص دوباره پدر یا پسر در یمن فراهم کند. پس از این نشست محرمانه بود که سلمان با رهبر امارات دیدار داشت و برای نخستین‌بار از بازگشت صالح به قدرت گفت.

در همین راستا مراد العزانی، تحلیلگر مسائل سیاسی، طی یادداشتی که در ارتباط با این نشست محرمانه منتشر کرد، ضمن اشاره به قدرت احمد صالح، او را مهره امارات برای قدرت‌نمایی در آینده سیاسی یمن توصیف کرد و در این‌باره نوشت، احمد ابزاری بود در اختیار رهبران امارات، او قرار بود جاده را برای تحقق اهداف ولیعهد و متحدانش هموار کند.

آینده‌ای مبهم

کشته‌شدن صالح معادلات یمن را پیچیده‌تر کرد. در شرایط کنونی سه گروه می‌توانند آینده قدرت فقیرترین کشور عربی را تحت تأثیر قرار دهند. حوثی‌ها که هم‌اکنون بخش‌های وسیعی را از صنعا در اختیار دارند، عبدربه منصور هادی که حامیانش در مارب مستقر هستند و خود را برای تصرف صنعا آماده می‌کنند و احمد که در قامت مهره امارات- ریاض قرار بود رقص پدر روی سر مارها را دنبال کند. این سه چهره در تلاش هستند در بستر معادلات پیچیده‌ای که به مدت ۳۰سال و به‌واسطه مشت آهنین میان ارتش، اقوام و گروه‌های مدنی تعریف شده است، جایی برای خود در آینده سیاسی یمن تعریف کنند.