نهضت آزادی ایران: مذاکره با آمریکا به عنوان یک خطای استراتژیک محسوب نخواهد شد

در بیانیه اخیر نهضت آزادی با تاکید بر گنجایش وسیع دیپلماسی در حل مسائل، حتی روابط خصومت آمیز به ضرورت ایجاد برقراری روابط دیپلماتیک برای برون رفت از وضعیت کنونی ایران اشاره کرده است. در این بیانیه اقدام به مذاکره یک روش راهبردی در نظر گرفته شده که عمل به آن به معنای ریزش و فروپاشی ساختار و انکار گفتمان اصیل انقلاب و نظام نیست بلکه در جهت ترمیم اوضاع کنونی به سمت بهبود است.

بیانیه با اشاره به سخنان زنده‌یاد دکتر «ابراهیم یزدی» دبیرکل فقید نهضت آزادی ایران درباره رویکرد « موازنه منفی» مرحوم دکتر «محمد مصدق» به سیاست خارجه ایران در دوران نهضت ملی ایران، متوسل شدن به روش های متفاوت در سیاست خارجه را منافی ثبات ندانسته است. اکنون با توجه به شرایط موجود می‌توان از راهکار دیگری پرده برداشت که بد نیست آن را در نظر بگیریم و آن «موازنه مثبت» است. همانطور که ایران در حال تعامل و مبادله با اتحادیه اروپا و روسیه است؛ با توجه به وضعیت فعلی، مذاکره با آمریکا به عنوان یک خطای استراتژیک محسوب نخواهد شد. 

همچنین در این بیانیه آمده که بایستی به قابلیت مذاکره اعتماد کرد و «وزارت امور خارجه ایران با بدست گرفتن ابتکار عمل و به عنوان تنها نماینده رسمی ملت و حاکمیت ایران از این فرصت پیش آمده بهره گیرد.»

امیرمومنان در حدیثی فرموده: "الشی اذا جاوز حده بلغ ضده" (هرچیزی فراتر از حد خود رود مبدل به ضد خودش می شود)

روش‌های سیاست خارجه ایران از پیش تاکنون ممکن است با توجه به تحولات بین‌المللی منقضی شده باشد و پافشاری بر آن نه‌تنها منافع ملی را تامین نکند بلکه مانع دستیابی به اهداف سیاست خارجه شود. نظام کنونی جهان در مقایسه با چهل سال پیش تغییر رویکرد داده و چه بسا آن راهکاری که در گذشته در جهت منافع برگزیده می‌شد اکنون بر خلاف منافع عمومی و مماس با جهت‌گیری‌های بین‌المللی نخواهد شد. 

این بیانیه با اولویت راهبرد مذاکره برای تامین منافع ملی یادآوری می‌کند که «ارتقای شاخص‌های دمکراسی و حقوق اساسی ملت، می‌تواند پشتوانه کلانی از حمایت مردمی و اعتماد عمومی را در پیشبرد اهداف مذاکرات فراهم سازد.» زیرا هرچه باشد تمام اهداف و عملکرد دولت در خدمت اراده مردم و منافع ملی است. همچنین در بیانیه برای پایان دادن به سردرگمی‌ها و اختلاف نظر سیاسی در رابطه با مذاکرات و سیاست خارجه، راهکاری ملی توصیه شده و آن هم پرسش مستقیم از مردم در راستای منافع عمومی است یعنی «رفراندوم»!

متن کامل بیانیه «نهضت آزادی ایران» به این شرح است:

بسمه تعالی

اذْهَبَا اِلَى فِرْعَوْنَ اِنَّهُ طَغَى فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ اَوْ یَخْشَى

(طه، آیات ۴۳ و ۴۴)

به سوی فرعون بروید که سر به طغیان برداشته است و با نرمش با او سخن گویید، بسا که پند پذیرد یا از خدا بترسد. 

پس از خروج یکجانبه و خودسرانه دولت امریکا از توافق‌نامه «برجام» و در پی ماه‌ها جدال روانی و افزایش فضای مخاصمه و تنش در روابط فیمابین، سرانجام رییس جمهوری آمریکا دونالد ترامپ در اقدامی جنجالی و ناگهانی اعلام کرد که حاضر به گفتگوی مستقیم و بدون هرگونه پیش‌شرط با دولت ایران است. اگرچه در فاصله زمانی کوتاهی از این پیشنهاد، وزیر خارجه آمریکا برخلاف این سخنان صریح، موضعی دیگر اتخاذ کرد و به ارایه لیست بلند بالایی از پیش‌شرط‌ها پرداخت، با این همه به نظر می‌رسد که ترامپ فعلاً توانسته افکار عمومی جهان را متاثر سازد و دولت ایران را در مواجهه با ضرورت پاسخ‌گویی مسئولانه، ناگزیر سازد.

 پیچیدگی حل روابط سیاسی میان ایران و امریکا که متعاقب چهار دهه تنش و درگیری به یک خصومت راهبردی بدل شده است و فراتر از مرزهای ایران، در سوریه و یمن و لبنان و عراق دنبال می‌شود، نشان می‌دهد که عادی شدن روابط دو کشور، صرفاً با یک دیدار تشریفاتی میسر نخواهد بود. با این همه به نظر می‌رسد که دولت ایران باید از این فرصت در راستای تامین منافع ملی خویش بهره گیرد. واکنش معتدل وزارت خارجه ایران به پیشنهاد ترامپ و تاکید بر آن که «منطق جمهوری اسلامی ایران، منطق گفتگو و تعامل و نیازمند احترام متقابل و پایبندی به تعهدات بین‌المللی است»، در همین چارچوب ارزیابی می‌شود. این موضع‌گیری کارشناسی، افزون بر رد نکردن امکان و ضرورت گفتگوی سازنده، میتواند متضمن بازگشت امریکا به مناسبات برجام باشد.

وجود شایبه‌های جدی در انگیزه سیاسی ترامپ از طرح این پیشنهاد و نیز برنامه راهبردی او در خاورمیانه در همراهی با دولت راستگرای اسراییل و عربستان سعودی که هیچگونه انعطاف و راه‌حل دیپلماتیک در قبال دولت ایران را بر نمی‌تابند، بر کسی پوشیده نیست. لیکن عبور از طرح گفتگوی بدون پیش شرط از سوی او و پیگیری نکردن آن از سوی حکومت ایران، عملاً بازی در زمین حریف محسوب میگردد و در راستای تامین منافع ملی تعریف نمیشود. در عین حال که طی فرایند گفتگو با مقامات امریکایی در بالاترین سطح نیز، نافی استقلال نظام جمهوری اسلامی نخواهد بود.  

با شکست داعش و کاهش جدی توان‌مندی‌های نظامی طالبان و القاعده برای ادامه ماجراجویی‌هایشان و نیز با توجه به آن که دولت‌های عربی عموماً نه تنها دیگر خطری برای اسراییل به حساب نمی‌آیند، بلکه به متحدان استراتژیک اسراییل بدل شده‌اند و کره شمالی هم ولو به طور موقت، از لیست اولویت‌های امریکا در هدف‌گیری محور شرارت کنار گذاشته شده است، به نظر می‌رسد که در این میان فقط ایران است که به عنوان بهانه‌ای برای توجیه حضور نظامی امریکا در منطقه مطرح است. تهدید علیه ایران یک واقعیت است. دولت ایران باید این تهدید را که در سایه شرایط جدید منطقه ایجاد شده است به یک فرصت تاریخی بدل کند.

پاسخ مثبت و البته منسجم حاکمیت ایران به پیشنهاد ترامپ و تلاش برای سوق دادن مذاکرات به عرصه پروتکل‌های وزارت خارجه از طریق گروه‌های کارشناسی و ممانعت از سوءاستفاده تبلیغاتی ترامپ از اقدامات صرفاً نمایشی، از ظرفیت بالایی برای دستیابی ایران به حداکثر منافع ملی و امنیت عمومی برخوردار است. «گفتگو» با دشمن نه به لحاظ مبانی اسلامی ایرادی دارد و نه از جهت اصول دیپلماسی. در آموزه‌های قرآنی، «گفتگو» با دشمن یک راهبرد اقناع‌سازنده است. آیه صدر این متن به همین منطق تصریح می‌کند.

حتی گفتگو با فرعون هم منعی ندارد و بلکه احتمال «خیر» در آن می‌رود. در آیات دیگر نیز همین دیدگاه مورد تاکید قرار گرفته و در سیره پیشوای ما امام علی(ع) نیز همین رفتار در مواجهه با خوارج و سران کاخ شام دیده می‌شود که به نوعی فراتر از عرصه سیاسی، حجیت تاریخی و پیروزی ابدی در عرصه داوری تاریخ، برای علی (ع) به همراه می‌آورد.

در آیه ۶۱ سوره انفال، خداوند خطاب به رسول اکرم و به نوعی امروز به مدیران جامعه ما می فرماید: وَ اِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ اِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیم (اگر دشمنان برای صلح تمایل نشان دادند، تو هم به آن متمایل شو و بر خدا توکل کن که او شنوا و داناست.)

زنده‌یاد دکتر ابراهیم یزدی دبیرکل فقید نهضت آزادی ایران در راستای سیاست « موازنه منفی» دکتر مصدق در دوران نهضت ملی ایران، به دفعات یادآوری کرده بود که ثبات در اصول سیاست خارجی که مبتنی بر منافع ملی، دکترین امنیت ملی، آرمان‌ها و راهبردهای اساسی یک ملت ترسیم می‌شوند، به معنای جمود و تصلب در شیوه‌های روابط خارجی نیست. در روابط بین‌المللی، سیالیت، پویایی و راهکارهای دیپلماتیک متاثر از آن مطرح است و در این حوزه، دوستی و دشمنی همیشگی کارکرد ندارند. این نسبی‌گرایی در حوزه روابط خارجی به کاهش حوزه تعارضات منافع و تهدیدات خارجی و گسترش منطقه سبز همکاری‌ها منجر می‌شود.

در صورت عدم حصول اجماع مسئولان نظام در باره مذاکره با آمریکا می توان مطابق اصول پنجاه و ششم و پنجاه و نهم قانون اساسی با برگزاری رفراندم و از راه همه پرسی و مراجعه مستقیم به آراء عمومی مردم، اقدام نمود.

نهضت آزادی ایران در بیانیه‌ای که با عنوان «ضرورت حفظ برجام و تحقق وفاق ملی» در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۷ صادر کرد، تصریح می‌کند:

«حکومت ایران با پذیرش داوطلبانه تغییرات دمکراتیک در چارچوب تحقق حقوق و حاکمیت ملت، افزون برآن که در مسیر آرمان‌های انقلاب و مطالبات تاریخی ایرانیان گام می‌نهد، ماهیت تحولات پیشِ رو را در چارچوب نظام، درون‌زا و مسالت‌آمیز خواهد کرد. همچنین، هرگونه احتمال برای تغییرات تحمیلی از سوی نیروهای برانداز و دولت‌های متخاصم را که هدفی جز بازگرداندن مناسبات کلان ایران به پیش از بهمن ۱۳۵۷ و تجزیه کشور ندارند، مرتفع و غیر ممکن می‌سازد.»

نهضت آزادی ایران با توجه به تاثیرات مثبتی که این راهبرد و ورود مجدد به عرصه دیپلماسی در کاهش نوسانات بازار ارز و ایجاد ثبات اقتصادی می‌تواند به همراه داشته باشد، توصیه می‌کند تا وزارت امور خارجه ایران با بدست گرفتن ابتکار عمل و به عنوان تنها نماینده رسمی ملت و حاکمیت ایران از این فرصت پیش آمده بهره گیرد.  همچنین یادآوری می‌کند که ارتقای شاخص‌های دمکراسی و حقوق اساسی ملت، می‌تواند افزون بر آن که دست آمریکایی‌ها را از طرح مسایل اضافی و تحمیلی در روند مذاکرات خالی سازد، پشتوانه کلانی از حمایت مردمی و اعتماد عمومی را در پیشبرد اهداف مذاکرات فراهم سازد.

مانوشاک خان‌محمدی