اقتصاد رانتی زمینه شکل گیری پوپولیسم در یک جامعه را فراهم می کندپوپولیسم چیست؟
پوپولیسم از ریشه POPUL گرفته شده و آنرا میتوان مردم باوری و یا عوام زدگی ترجمه کرد. در پوپولیسم مفهوم مردم یا خلق تا حد مفهومی مقدس ارج نهاده می شود خواست مردم عین حق و اخلاق پنداشته می شود. پوپولیست یا همان اقدامات مردم باور یا عوام گرایانه را میتوان در قالب اموری محاسبه کرد که به دنبال رضایت عمومی و جلب پشتیبانی و حمایت مردم در حوزه های گوناگون است که از این مسیر سیاستمداران میتوانند به اهداف و خواسته های سیاسی، حزبی و گروهی نائل شوند.
در بعضی وقت ها اقدامات پوپولیستی که از طرف مجریان یک کشور انجام می شود در قالب اقدامات عوام فریبانه محسوب می شود و گروه ها و احزاب رقیب سعی می کنند با تبلیغات گسترده و استفاده از رسانه به این چنین اقدامات در راستای تخریب چهره مجریان امر، دامن بزنند یا روشی سیاسی است در حمایت کردن یا طرفداری نشان دادن از حقوق و علایق مردم عامه در برابر گروه نخبه.
در بینش پوپولیستی مردم تجسم تمامی فضائل دانسته می شوند. پیدایش آغازین گرایش پوپولیسم به جنبش های انقلابی تندرو روسیه در قرن نوزدهم و سال های دهه ۱۸۶۰ میلادی بر می گردد. در آن زمان جنبش انقلابی نارودنیک سعی در ترویج باور های پوپولیستی داشت و توده های مردم به خصوص دهقانان را تجسم تمامی فضائل اخلاقی می دانست و معتقد بود؛ خواست و اراده آنها عین حق است. در دهه های پایانی قرن نوزدهم و در ادبیات مارکسیستی روسیه – که مبتنی بر سیاست تشکیلاتی و حزب بسته و منضبط بود_ پوپولیسم به صورت شعاری تحقیر آمیز و جهت استهزاء طرف مقابل و به معنای عوام زدگی بکار می رفت.
تاریخچه پوپولیسم (عوام گرایی)
جنبش های پوپولیستی در طول تاریخ وجود داشته اند. نخستین پوپولیست را میتوان از جناح غیررسمی سنای روم که به بسیج توده ها اعتقاد داشت، نام برد. آن ها از مردم استفاده می کردند که با رأی آن ها، افرادی مانند ژولیوس سزار و سزار آگوستوس را از سنا دور کنند.
در کشورهای نفتی درآمدهای حاصل از نفت در به قدرت رسیدن پوپولیسم کاملا موثر استپس از روم، حرکت بعدی پوپولیسم در اروپا، جنبش اصلاح دینی بود؛ توده را قادر می کرد که کتاب مقدس را بخواند و ارتباطی روحانی با خدا داشته باشد. در قرن های شانزدهم و هفدهم، تلاش مردمی بر مبنای آرمان های پروتستانی در آلمان و انگلستان وجود داشت. قرن هجدهم با خود، انقلاب های مشهور فرانسه و آمریکا را بهمراه آورد. هر دو خود را جنبش پوپولیستی معرفی می کردند، اگرچه هر دو آن ها، به وسیله گروه های نخبه روشن فکری و ثروتمند رهبری می شدند. نخستین حزب پوپولیست، در دهه ۱۸۹۰ در ایالات متحده آمریکا ایجاد شد. این حزب عمدتاً متشکل از کشاورزان و کارگرانی بود که حس می کردند سرمایه داری آمریکایی به نفع یک طبقه نخبه ثروتمند عمل می کند.
در طول قرن بیستم، میتوان از پوپولیسم برای توصیف خیلی از جنبش ها و رهبرانی که بسیار متفاوت از هم بودند، استفاده کرد. اصولا، پوپولیسم به معنای مخالفت با نخبگان است و تاکیدش بر مردم عادی یا توده هست و به همین علت توسط سیاستمداران گوناگون و احزاب مختلف استفاده می شود و هر یک مدعی آن هستند.
«پوپولیسم» چگونه «بازتولید» می شود؟
دو جریان (گرچه به ظاهر ضد هم) تقویت کننده پوپولیسم هستند که عبارتند از:
یکی از جریان های تقویت کننده پوپولیسم، جریانیست که با باورهای عوامانه کاسبی می کند. به عنوان مثال مدتی پیش پای سخنرانی کسی نشستم که ادعا میکرد با «طب اسلامی» همه بیماریها را درمان می کند، این شخص تمام پیشرفت های پزشکی از «سی تی اسکن» و «آنژیوگرافی» گرفته تا «رادیولوژی» و «شیمی درمانی» را توطئه یهود برای بیمارکردن مسلمانان می دانست و ادعا میکرد در «مطب» خویش تمام بیماریها را از «شیزوفرنی» گرفته تا «سرطان خون لوسمی» از طریق داروهای گیاهی و رژیم غذایی و حجامت درمان می کند! بدیهی است که این گفتمان چیزی جز یک کاسب کاری عوام فریبانه نیست.
از آن طرف متخصصان و نخبگانی که حاضر نیستند از «برج عاج» فرود آیند و برای مخاطب غیرمتخصص حرف بزنند و بنویسند نیز تقویت کننده پوپولیسم هستند.
انواع پوپولیسم
- پوپولیسم کشاورزی (Agrarian)
- دموکراسی پوپولیستی
- پوپولیسم واکنشی (Reactionary)
- سوسیالیسم پوپولیست
پوپولیسم اصولا سوار شدن بر امواج احساسات و هیجانات توده مردم، برای پیشبردن اهدافِ خود استویژگی کلی پوپولیسم
پوپولیسم دارای چند خصوصیت کلی به شرح زیر است:
> جلب پشتیبانی مردم با توسل به وعده های کلی و ابهام آمیز و معمولاً با شعارهای ضد امپریالیستی.
> پیشبرد اهداف سیاسی، مستقل از نهادها و احزاب موجود، با فراخوانی تودهٔ مردم به اعمال فشار مستقیم بر حکومت.
> تکریم و تقدیس مردم یا خلق، با اعتقاد به این که هدف های سیاسی باید به اراده و نیروی مردم و جدا از احزاب یا سازمان های سیاسی پیش برود.
معرفی کتاب مولر و پوپولیسم
پوپولیسم صرفا ضـدلیـبرال نیست. بلکه ضـد دموکـراتیک هم هست سایۀ همیـشگیِ سیاست نمایندگی است. این استدلال مولر در کتابِ پوپولیسم چیست، فوق العاده است و راهنمایی بهتر از این برای شناخت احساسات و اشتیاق پوپولیستیِ زمانۀ حاضر پیدا نمی کنید. کتاب «پوپولیسم چیست؟» از یان ورنر مولر، کتابی به راستی هوشمندانه در خصوص یک مفهوم سیاسی مبهم و گریزپا و در عین حال بسـیار مهم است. نقد صریح و کوبندۀ یان ورنر مولر بر پوپولیسـم برای هر کسی که می کوشد ریشـه ها و ماهیت مناقشه های سـیاسیِ امروز اروپا و آمريکا را درک کند، راهگشا و هم زمان چالش برانگیز خواهد بود.
بخشی از کتاب مولر: تلقی رایج این است که احزاب پوپولیست اساسا احزاب اعتراض هستند و این که با اعتراض نمی توان حکم راند، چراکه هیچ شخصی نمی تواند به خودش اعتراض کند (و به محض آنکه این سیاست مداران به نابغه های نشسته بر مسند قدرت تبدیل شوند، دیگر محال است بتوانند موضعی نخبه ستیز بخود بگیرند). در پایان، این تلقی وجود دارد که پوپولیست ها، بعد از به قدرت رسیدن، به طریقی درخشش خود را از دست خواهند داد؛ کاریزما در روال روزمرۀ کار پارلمانی رنگ خواهد باخت و هواداران از آن «دلسرد» خواهند شد. اگر به تعریفی قدیمی تر از پوپولیسم برگردیم، احتمالا فکر کنیم که ناکارآمدی راهکار ها و تجویزهای ساده انگارانۀ پوپولیست ها هم به سرعت عیان خواهد شد. ضدیت با سیاست نمی تواند سیاست واقعی خلق کند.
بخش عمده ای از دلایل تقویت پوپولیسم در یک جامعه، به ضعف نهادهای مدنی باز می گرددگردآوری: بخش سیاست سرپوش
- 13
- 6
