چشم‌انداز پیشرفت کشاورزی در دهه‌های آینده

کشاورزی دقیق موج بعدی نوآوری‌های کشاورزی است. در حالی که نوآوری‌های قرن‌های نوزدهم و بیستم، دانش علمی را در قالب ورودی‌ها یا دستگاه‌هایی که می‌تواند به راحتی توسط تولیدکنندگان مورد استفاده قرار گیرد، کشاورزی دقیق براساس تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی استوار خواهد بود و این تنها راه برای ادامه کشاورزی و حتی ادامه نسل بشر در جهان است. 

کشاورزی در طول قرن اخیر پیشرفت‌های بسیار زیادی داشته است و میزان تولید محصولات کشاورزی نسبت به قبل افزایش قابل‌توجهی داشته است؛ اما همانطور که می‌دانید جمعیت جهان با سرعت رو به رشدی در حال افزایش و در حال رسیدن به هشت میلیارد نفر است؛ بنابراین استفاده از فناوری‌های جدید در کشاورزی به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی، یک امر ضروری است. از سوی دیگر کشاورزی در بسیاری از کشورهای جهان به دلیل کمبود آب با مشکل اساسی روبه‌رو است. آب لازمه کشاورزی است و بسیاری از کشورها از جمله ایران با مشکل کم آبی روبه‌رو هستند. صنعت کشاورزی که به گفته کارشناسان و مقام‌های مسئول ۹۰ درصد از آب ایران را مصرف می‌کند،۶۰ درصد معیشت مردم را به خود اختصاص می‌دهد و شاید از همین رو باشد که مسئولان و تصمیم‌گیرندگان در ایران برای اینکه بتوانند هم با مشکل کم آبی مقابله کنند و هم معیشت مردم را با چالش روبه‌رو نکنند از کاشت محصولات آب‌بر جلوگیری می‌کنند و یا روی به اصلاح نباتات یا اصلاح‌ ژن محصولات می‌آورند. روش‌هایی که هر کدام از آنها با مخالفت عده‌ای مواجه شده‌اند. اما آیا چنین استراتژی‌هایی در آینده پاسخگوی نیاز انسان‌ها به محصولات کشاورزی خواهد بود؟ 

پیشرفت‌های زیاد در صنعت کشاورزی موجب شده است انسان در سایر زمینه‌ها نیز پیشرفت بسیار خوبی داشته است. استفاده از فناوری‌های جدید در کشاورزی و تولید غذا از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ زیرا طبق پیش‌بینی‌های انجام شده، جمعیت جهان از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۵۰ به میزان یک سوم جمعیت کنونی جهان (۲/۳ میلیارد نفر) افزایش خواهد یافت و میزان تولید محصولات کشاورزی نیز باید متناسب با افزایش جمعیت، افزایش یابد. از سویی دیگر بشر با مشکلاتی همچون کمبود غذاهای دریایی بر اثر صید بی‌رویه، کاهش قابل‌توجه اراضی حاصلخیز و ناپایدار بودن و غیر قابل پیش‌بینی بودن میزان محصولات کشاورزی مواجه شده است.

البته وقتی که بحث افزایش تولید محصولات کشاورزی مطرح می‌شود، پرسش‌هایی در ذهنمان کلید می‌خورد که ابتدا باید به آن‌ها پاسخ داد؛ مثلا اینکه چگونه می‌توان میزان تولید محصولات کشاورزی را متناسب با افزایش جمعیت و بدون تشدید مشکلات کشاورزی مدرن، افزایش داد؟ آیا می‌توان بدون نابود کردن اکوسیستم‌های مختلف و تضعیف منابعی که ما را حفظ می‌کنند، به مسیر خود ادامه دهیم؟ تغییرات لازم برای جلوگیری از کمبود غذا در آینده چیست؟ به‌سادگی نمی‌توان به این سوال‌ها پاسخ داد؛ اما دانشمندان امیدوارند بتوانند با استفاده از فناوری‌های مبتکرانه نوین، تمام موانع پیش‌روی خود را بردارند و به هدف خود دست پیدا کنند.

به رغم رشد جمعیت، بسیاری از مناطق در جهان با کمبود کار مزرعه مواجه هستند. جوانان به دنبال فرصت‌هایی در شهرها و نه در مناطق روستایی هستند. اما راه حل‌های معمول از جمله مکانیزه کردن مزارع، استفاده از علف‌کش‌ها برای کنترل علف‌های هرز و استفاده از پوشش آفت‌کش‌ها برای مدیریت حشرات و بیماری‌های گیاهی می‌تواند کمبود کارگران را جبران کند. متاسفانه، این راه حل‌ها اغلب به سازماندهی ریشه‌‌ای در مزارع متوسط و کوچک نیاز دارند. برای این کار درختان باید بریده شوند، سنگ‌ها برداشته شوند، روستاها نقل مکان کنند و رودخانه‌ها تغییر مسیر دهند.

اما راه‌حل‌‌هایی که فن‌آوری کشاورزی دقیق ارائه می‌دهد می‌تواند جایگزین‌های پایدار و موثرتری باشد. به عنوان مثال، تجهیزات روباتیک در اطراف درختان، سنگ‌ها و روستاها می‌توانند کارآمد باشند، در حالیکه کود میکروبی و آفت‌کش‌ها می‌توانند تاثیرات زیست محیطی را کاهش دهند. اسپری کردن نقطه‌ای سم به وسیله هواپیماهای بدون سرنشنین، سنجش مطلوب علم‌های هرز و بررسی تاثیر آثار منفی آفت‌کش‌ها بر انسان به روش‌های نوین و با استفاده از ربات‌ها می‌توانند به طور چشمگیری باعث کاهش مصرف مواد شیمیایی کشاورزی برای کنترل علف‌های هرز و آفات شوند. بازاریابی الکترونیکی از طریق اینترنت و تلفن‌های همراه می‌تواند به این کشاورزان کمک کند تا محصولات با ارزش را به طور مستقیم به مشتریان و مصرف‌کنندگان‌ بفروشند. 

در سراسر جهان، بخش قابل توجهی از کشاورزی مکانیکی پذیرفته‌‌ است که فناوری کشاورزی دقیق نیازمند دانش تخصصی توسط کاربر نیست. به عنوان مثال بسیاری از کشورها از برنامه‌های مبتنی بر جی پی اس (ردیاب) برای هدایت تجهیزات کشاورزی استفاده می‌کنند. در ایالات متحده آمریکا بیش از ۸۵ درصد فروشندگان کودهای شیمیایی کشاورزی از دستورالعمل‌های GPS برای اعمال کود و آفت‌کش‌‌ها استفاده می‌کنند و کشاورزان کشور مسیر مشابهی را دنبال می‌کنند. بیش از ۸۰ درصد کشاورزانی که غلات تولید می‌کنند از راهنمایی‌های GPS استفاده می‌کنند. با استفاده از این تکنولوژی اگر چیزی اشتباه باشد اپراتور با زدن کلید می‌تواند آن را خاموش کند. برای کاهش هزینه‌ها و کنترل عملکردهای کشاورزی و داشتن محصول بهتر یک گام منطقی رو به جلو داشتن تجهیزات روباتیک است. 

با این حال اما بیشتر فناوری‌هایی که دانشمندان در‌ حال‌حاضر در حال کار کردن بر روی آن‌ها هستند، برای ما شبیه به داستان‌ها و فیلم‌های علمی و تخیلی است.

در آلمان رباتی برای از بین بردن علف‌های هرز طراحی شده که برای جلوگیری از مصرف علف‌کش‌ها، تک تک علف‌ها را از ریشه از زمین بیرون می‌کشد. در ژاپن هم کشت کاهو در مزارع عمودی به‌تازگی آغاز شده شده است. در این مزارع برای کشت محصولات از نور لامپ‌های LED استفاده می‌شود و محصولات با شیوه نوین هیدروپونیک پرورش داده می‌شوند (در این شیوه محصولات به جای خاک در شن، سنگ‌ریزه و یا مایعات پرورش داده می‌شوند و مواد مغذی نیز به بستر آن‌ها افزوده می‌شود). در آمریکا نیز حداقل شش شرکت استارت‌آپ در حال پرورش گندم در محیط آزمایشگاهی و به شیوه مصنوعی هستند. اما آنچه که می‌تواند برای کشاورزی ایران متصور شد این است که حداقل تا یک دهه آینده و شاید بیشتر این صنعت به روش‌های سنتی ادامه پیدا کند و اگر این شیوه کشاورزی به ایران وارد شود قطعا مخالفانی نیز خواهد داشت.

زهرا داستانی