شهر برج‌های غول‌آسا

آیا پایتخت ایران به نسبت پایتخت‌های کشورهای اطرافش پیشرفت کرده است؟ تهران شهر برج‌های غول‌آسا، متروهای زیرزمینی، اتوبوس‌هاس تندرو، مراکز بزرگ فرهنگی و تفریحی، بزرگراه دو طبقه و تونل‌هایی که شرق را به غرب وصل کرده آیا نشانه‌های پیشرفت را در خود دارد؟! اینها سوال‌هایی است که این روزها به واسطه انتظاری که از پایتخت ایران می‌رود، مدیریت شهری‌اش را زیر ذره‌بین قرار داده است. برخی‌ها معتقدند در ١٢‌سال مدیریت محمدباقر قالیباف چهره تهران عوض شده و این شهر با بوستان‌ها، فضای سبز، اتوبان‌کشی‌های عریض و طویل و بلندمرتبه‌هایش به قامت یک پایتخت پیشرفته در قلب ایران ایستاده است.

از طرف دیگر، برخی دیگر از کارشناسان و مسئولان انبوه فضاسازی‌ها و ساختمان‌سازی‌ها را برای مدرن نشان‌دادن چهره شهر یک عامل ظاهری می‌دانند و مخاطرات و آسیب‌های انسانی و فیزیکی به شهر را نمونه پیشرفت نمی‌دانند. این پرونده به دنبال این است تا با بررسی فاکتورهای لازم در مدیریت شهری، در گفت‌وگو با کارشناسان به پاسخ این سوال که آیا تهران به‌عنوان پایتخت کشور پیشرفت کرده یا خیر، برسد.

گام نخست

شاید برای بررسی «پیشرفت تهران» باید کمی دستور زبان بدانیم! «پیشرفت» واژه‌ای است که به تنهایی و بدون مقیاس اندازه‌گیری، معنایی ندارد. مثلا نرگس در درسش پیشرفت کرده یا علی در کارش پیشرفت کرده است؛ زمانی که از واژه‌های پیشرفت، رشد و ترقی صحبت می‌شود، همواره ‌باید یک الگو یا شاخص اصلی برای پیشرفت وجود داشته باشد. پیشرفت بدون مقایسه و بدون واحد مقیاس معنایی ندارد، بنابراین اگر می‌گوییم تهران پیشرفت کرده یا نکرده باید روشن کنیم که ملاک و مقیاس ما در تعریف واژه پیشرفت چیست؟ بنابراین پایتخت را با همه امکانات و بودجه‌اش باید با کلان‌شهرهای کشور و پایتخت‌های مشابه‌اش در جهان مقایسه کرد تا با نگاهی فراجناحی بتوان دست به تبیین پیشرفت یا عدم آن زد.

گام دوم

طبق محاسبات ٤٣‌درصد از بزرگراه‌های تهران در دوران مدیریت محمدباقر قالیباف ساخته شده و از ٩٧٩برج موجود، ٤٨٣بلندمرتبه در یک دهه گذشته ساخته شده‌اند. با همه اینها در سال‌های اخیر یکی از بزرگترین چالش‌های شهرداری انتقادهایی بود که کارشناسان شهری و بحران به این سازمان وارد می‌کردند.

از انتقاد به ساخت‌وسازهای غیراصولی برج‌ها در خیابان‌های کم‌عرض گرفته تا ترافیک‌های سنگین بزرگراه‌ها و آلودگی هوا در پایتخت. با همه اینها برخی از حامیان شهردار تهران معتقدند در یک دهه اخیر افتتاح ٢‌هزارو٢٠٠ بوستان بزرگ و کوچک و ساختن فضاهای سبز در حاشیه بزرگراه‌ها، تهران را زنده کرده و همین توسعه سرانه سبز را از ٨,٥ مترمربع به حدود ١٦مترمربع رسانده است. آنها می‌گویند که در یک دهه گذشته اتمام طرح‌های نیمه‌تمام مانند تونل رسالت، بزرگراه امام علی(ع)، امتداد بزرگراه یادگار امام(ره)، بزرگراه‌های شهید زین‌الدین و شهید شوشتری یکی از بزرگترین قدم‌های شهرداری تهران در یک دهه اخیر است.

با این تعریف اگرچه برج‌های مدرن و تکمیل ٥٥٦کیلومتر رینگ بزرگراهی یکی از فاکتورهای پیشرفت شهر به حساب می‌آیند، اما درنهایت اینها با خود چه چیزهایی به ارمغان آورده‌اند؟ آیا بار ترافیکی بزرگراه‌ها کم شده و برج‌های غول‌آسا براساس استانداردهای برج‌سازی ساخته شده‌اند؟ آیا اگر حادثه‌ای مانند زلزله در تهران رخ دهد همین اتوبان‌ها تاب لرزش را خواهند داشت و آیا برج‌های نماشیشه‌ای که روی گسل‌های پایتخت بنا شده‌اند همیشه استوار خواهند ماند؟

گام آخر

با همه اینها در کنار مدرن‌سازی شهر مسأله تاب‌آوری اهمیت ویژه‌ای دارد. اگرچه با نگاهی فراجناحی باید اذعان کرد که در یک دهه اخیر عملکرد شهردار تهران در تکمیل برخی از پروژه‌ها قابل‌قبول بوده اما این سازمان در ادامه این راه طولانی برای کاهش آسیب‌های این شهر چه کرده است؟ آیا ساکنان پایتخت از کیفیت زندگی شهری‌شان راضی هستند؟ آیا همین ساختمان‌ها، پل‌ها، بزرگراه‌ها و مراکز فرهنگی و تفریحی و هر آن چیزی که امروزه به تعبیری چهره این شهر را زنده نگه داشته درصورت وقوع حوادث طبیعی یا انسان‌ساز خدشه‌دار نخواهند شد؟ امروز در صفحه «یک پرسش چند پاسخ» در رابطه با چهره پایتخت ایران با کارشناسان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

پیشینه

میراث تهران

اگرچه بیش از یک قرن است که تهران به‌عنوان پایتخت کشور، مدیریت ٥٧شهردار را به خود دیده است، اما شاید غلامحسین کرباسچی، محمود احمدی‌نژاد و محمدباقر قالیباف سرشناس‌ترین شهرداران دهه‌های اخیر باشند. کرباسچی شهردار طرح‌های زیربنایی و عمرانی، احمدی‌نژاد شهردار مردمی و قالیباف شهرداری با مدیریت مدرن یکی پس از دیگری پایتخت را به ارث‌ بردند. هر چند در این بین مرتضی الویری نیز ٣٢ماه بعد از غلامحسین کرباسچی به ساختمان بهشت رفت و در این برهه تاریخی مابین برخی از این شهرداران سرپرست‌هایی نیز مدیریت شهر را در دست گرفتند، اما بیشتر پروژه‌های عمرانی و اجتماعی تهران در دهه‌های اخیر در زمان مدیریت این ٣شهردار انجام شده است. در زیر عملکرد شهرداران مهم شهر تهران پیش از غلامحسین کرباسچی را مرور می‌کنیم.

مهدی مشایخی: او از سال ١٣٢٤ تا ١٣٢٦ به مدت ١٩ماه به‌عنوان شهردار تهران انتخاب شد. در دوران مشایخی بحث بر سر چگونگی لوله‌کشی آب شهر تهران بود. با این حال، او را مرد چاه‌های ناتمام می‌نامند، چراکه در دوران مدیریت او مسأله لوله‌کشی آب به نتیجه می‌رسد، اما در اجرای این پروژه ناکام ماند و درنهایت تهران با چاه‌های خالی از آب به شهردار بعدی به ارث رسید.

موسی مهام: او بانی ساخت میدان‌ها و پارک‌های شهر است. شهرداری که از اوایل‌ سال ١٣٣٧ تا اواخر‌ سال ١٣٣٨ عهده‌دار سمت شهرداری بود، نقش مهمی در ساختن فضاهای سبز شهری و آب‌نماهای تهران داشت. بولوار آب کرج که با آوردن آب رود کرج به تهران ساخته شد، پارک لاله و میدان ولی‌عصر در کارنامه عملکرد این شهردار ثبت شده است.

احمد نفیسی: شهردار ‌سال ١٣٤١ تهران یکی از جنجالی‌ترین شهرداران پایتخت است. نفیسی پارک ساعی را در دوران شهرداری‌اش احداث کرد. او فرد فرهیخته‌ای بود که ترجمه و تالیف کتاب را در کارنامه‌اش داشت. این شهردار وقت پایتخت به پنج نفر از پادشاهان و رؤسای‌جمهوری کشورهای بزرگ جهان کلید طلایی شهر تهران را اهدا کرد. همچنین نظارت در انتخابات مجلس شورای ملی از فعالیت‌های دیگر او بود.

غلامرضا نیک‌پی: طولانی مدت‌ترین شهردار تهران در دوره پهلوی دوم غلامرضا نیک‌پی بود. با این حال، به دلیل بسیاری از مواضع سیاسی و فسادهای مالی فراوان او بدنام‌ترین شهردار تهران لقب گرفت. نیک‌پی از‌ سال ١٣٤٨ تا ١٣٥٦ به‌عنوان شهردار تهران مشغول به کار بود.  از اقدامات او در شهرداری تهران می‌توان  از ساخت بزرگراه‌ها، تدوین طرح جامع شهر تهران، اخذ عوارض شهري، اخذ عوارض از کاميون‌ها و اتوبوس‌های غيرکرايه‌اي و پلاک سفيد، احداث پارکينگ، تعيين حريم شهر تهران، ايجاد کارخانه تبديل زباله به کود، تاسيس آزمايشگاه مکانيک خاک و ايجاد سازمان عمران و نوسازي عباس‌آباد نام برد.

محمدنبی حبیبی: او یکی از شهرداران تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که از ‌سال ٦٢ تا ٦٦ و به مدت ٤٤ماه عهده‌دار این سمت بود. دوران مدیریت حبیبی در شهرداری همزمان با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. در دوره شهرداری او، ساخت مترو آغاز اما پس از مدتی متوقف شد. در دوره‌ای که او شهردار بود، به فضای سبز و زیباسازی توجهی نشان داده نشد.

غلامحسین کرباسچی: این شهردار تهران بعد از محمدباقر قالیباف رکورددار سمت شهردار است. او ٩‌سال به‌عنوان شهردار پایتخت وظیفه اجرای بزرگترین طرح‌های عمرانی را در دست گرفت. کرباسچی در دوران پس از جنگ تحمیلی شهردار تهران شد و به همین‌خاطر وظیفه سنگینی برعهده داشت. برخی از کارشناسان تکمیل پروژه‌های عمرانی در دهه ٨٠ و ٩٠ را مدیون ایده‌ها و طرح‌های اجرانشده در دوران مدیریت کرباسچی می‌دانند. ساخت بزرگراه نواب یکی از پروژه‌های سنگین در این دوران بود. تکميل شبکه بزرگراهي تهران، ارتقاي کيفيت محيط‌زيست، بهبود و تقويت جايگاه شهرداري در تصميمات اداري، تاسيس موسسه همشهري و انتشار روزنامه همشهري اتفاقاتی بود که در دوره مدیریت غلامحسین کرباسچی رخ داد. با همه اینها برخی از کارشناسان مشکلات کنونی پایتخت را ناشی از فروش بی‌رویه تراکم در دوره مدیریت کرباسچی می‌دانند.

نظر مخالف

تهران فاصله زیادی با شهر ایده‌آل دارد

احمد حکیمی‌پور-  رئیس فراکسیون اصلاح‌طلبان شورای شهر تهران|‌کشورهای توسعه‌یافته با روند رو به رشدی در شهرسازی مواجه هستند؛ بنابراین در دوران کنونی به واسطه فناوری و تکنیک و تکنولوژی‌های جدید از سازمان‌های مسئول انتظار می‌رود که در حوزه کاری‌شان بهترین خروجی را داشته باشند. با این حال وضع شهرداری تهران این روزها بحث‌های زیادی در میان منتقدان به راه انداخته است. احمد حکیمی‌پور، عضو شورای شهر تهران در رابطه با مسأله پیشرفت و توسعه شهر تهران به «شهروند» می‌گوید: «البته که در تهران کارهایی صورت گرفته است، در این بازه بیش از ١٠‌ سال بدیهی است که پروژه‌هایی باید ساخته و تکمیل شوند. بنابراین ما منکر خدماتی که برخی از مدیران و کارکنان در حوزه شهری کشیده‌اند، نیستيم.

اما بحث اصلی بر سر این موضوع است که برای پیشرفت چه مسائلی بر یکدیگر ارجح بوده‌اند؛ چرا به آنها پرداخته نشده در صورتی که برخی از مشکلات و آسیب‌ها می‌بایست اولویت شهرداری می‌بود. از همه مهمتر در بحث همین ساخت و سازها و انجام پروژه‌های مختلف هزینه‌ها با کارهایی که انجام شده است، همخوانی ندارد.»

این عضو شورای شهر تهران معتقد است كه در هر پروژه‌ای ممکن است یک مدیر بتواند کار را با ٥٠٠‌میلیون تحویل دهد و یک مدیر با ١٠٠ میلیون، این موضوع درست شبیه شهرداری تهران است و به هیچ عنوان هزینه‌ها با کارهایی که انجام شده همخوان نیست. او در این‌باره می‌افزاید: «با توجه به خروجی پروژه‌های شهرداری امروزه پدیده‌های زیاد و نوظهوری نیز به تبع این پروژه‌ها به زندگی مردم وارد شده است. ترافیک، آلودگی هوا یکی از اصلی‌ترین دلایل نارضایتی پایتخت‌نشینان از شهر است. بنابراین با توجه به هزینه‌های شهرداری که نسبت به مدت مشابه قبل خود بیش از ١٠٠ برابر بوده ما با یک شهر ایده‌آل فاصله زیادی داریم.»

حکیمی‌پور در پایان با تأکید بر این‌که یکپارچه‌سازی دستگاه‌هایی که در حوزه مدیریت شهری فعالیت می‌کند راه برون‌رفت از معضل ناکارآمدی یک سازمان است، اظهار می‌کند: «مولفه‌های زیادی برای تأمین امنیت، آرامش و رضایت شهروندان در یک شهر وجود دارد. بنابراین هماهنگی و یکپارچه‌سازی دستگاه‌هایی که در حوزه مدیریت شهری کار می‌کنند می‌تواند هم بودجه‌های کلان این سازمان‌ها را به صورت شفاف در مسیر درست هدایت کند و هم راه پیشرفت را برای شهر فراهم آورد.»

نظر موافق

تهران پیشرفته‌تر از پایتخت کشورهای همسایه

محسن پیرهادی-  عضو هیأت‌رئیسه چهارمین دوره شورای شهر تهران| امنیت شهری مسأله بسیار مهمی است و به همین دلیل می‌بایست توسعه در مسیر تأمین امنیت شهروندان قرار گیرد. رشد شتابان جمعیت در پایتخت نیازهای جدیدی را می‌طلبد، اما این روند تحولات نباید شاخص‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی شهروندان را تهدید کند. امروزه برخی از کارشناسان و مسئولان معتقدند در چند‌سال اخیر تهران در مسیر رشد و توسعه متناسب با نیازهای شهروندان قرار گرفته است اما در مقابل این مسأله بسیاری از مردم کلانشهر تهران از آلودگی هوا، ترافیک، معضلات بافت‌های فرسوده و .. ناراضی هستند.

محسن پیرهادی، عضو شورای شهر تهران در رابطه با موضوع پیشرفت تهران به «شهروند» می‌گوید: «این یک واقعیت است که در چند‌سال اخیر تهران در مسیر پیشرفت و رشد قرار داشته است. این موضوع کاملا در محاسبات مختلف سازمان‌ها روشن است و حتی با چشم نیز می‌توانیم این پیشرفت را در سطح شهر ببینیم. براساس محاسبات و گزارش‌های سرانه مدیریت شهری نیز پیشرفت‌های عمرانی، فضای سبز، تونل‌سازی، بزرگراه‌ها، افزایش ایستگاه‌های آتش‌نشانی، افزایش فضاهای فرهنگی و اجتماعی و توسعه خط مترو تهران نیز کاملا مشهود است.»این عضو شورای شهر تهران معتقد است که تهران متناسب با شاخص‌های پیشرفت شهری گام برداشته و در این‌باره می‌افزاید: «وقتی شاخص‌های توسعه را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که براساس عدد و رقم شهر در مسیر توسعه قرار داشته است.

ما نباید کار و ارزش خدمت نیروهایی را که در چند‌ سال اخیر در پیشرفت تهران زحمت کشیده‌اند نادیده بگیریم و باید ارزیابی فراجناحی و دقیق از توسعه و پیشرفت پایتخت داشته باشیم. بحث پروژه‌های انجام‌شده در تهران گاهی همراه با شایعات است؛ مثلا می‌گویند فلان پل یا فلان ساختمان ممکن است ریزش کند و این موضوع احساس امنیت مردم را تهدید خواهد کرد، در صورتی که این‌طور نیست و بحث امنیت و تبعات اجتماعی و اقتصادی همه پروژه‌ها پیش از ساخت آنها محاسبه و پیش‌بینی می‌شود.»پیرهادی با بیان این‌که منظور از پیشرفت شهر برطرف کردن نیازهای شهروندانش است، اظهار می‌کند: «مردم به حمل‌ونقل ارزان برای رفتن به نقاط مختلف شهر نیاز دارند، بنابراین توسعه خطوط مترو تهران توانسته به نیاز آنها پاسخ دهد یا مثلا بزرگراه امام علی(ع) که جنوبی‌ترین نقطه تهران را به شمالی‌ترین نقطه شهر وصل کرده و باعث سهولت دسترسی به مسیرها شده است یا توسعه فضاهای فرهنگی و اجتماعی؛ بنابراین باید گفت تهران نه‌تنها در مقایسه با کلانشهرهای کشور معدل بالایی در زمینه پیشرفت به دست آورده بلکه توسعه شهری پایتخت در سال‌های اخیر قابل مقایسه با شهرها و پایتخت‌های کشورهای همسایه نیز نیست.»

نظر کارشناس

٩ نکته مهم در بررسی شهر تهران

دکتر مهدی زارع- استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله | در روزهای انتخابات ٩٦ و پس از آن و همچنین با معلوم‌شدن نتیجه دو انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراهای شهر، موضوع شهر تهران همچنان از مسائل مورد بحث و گفت‌وگوی اجتماعی است. آیا تهران در دهه گذشته توسعه‌یافته است؟ آیا ایمن‌تر شده؟ قضاوت عادلانه و درست به چه ترتیب ممکن است؟ واقعیت آن است که تا مطالعه‌ای تفصیلی انجام نشود و همه جنبه‌های مثبت و منفی تغییرات شهر تهران با سنجش‌های دقیق، واقعی، همه‌جانبه و بی‌طرفانه و با روش علمی اندازه‌گیری نشود، کسی پاسخ دقیقی به این سوال نمی‌تواند بدهد، ولی تا قبل از آن بررسی‌ها می‌توان به اجمال نکاتی را بیان کرد:  

١- شهر تهران (مناطق ٢٢گانه) در ‌سال ١٣٨٥حدود ٧‌میلیون‌و٧٠٠‌هزار نفر جمعیت ثابت (در شب) داشت. این جمعیت در پایان ‌سال ٩٥ به ٩‌میلیون نفر رسید. این تفاوت جمعیت البته در ابعاد سریع‌تری در حومه و حاشیه تهران رخ داده است. استان البرز به لحاظ تقسیمات کشوری در‌ سال ٨٩ از استان تهران جدا شده، ولی عملا از هشتگرد تا پردیس با یک کلان‌شهر جمعیتی شامل چندین شهر و شهرک در دو استان تهران و البرز با حدود ١٧,٥‌میلیون نفر جمعیت (حدود٢٠درصد جمعیت ایران) مواجه هستیم. مهمترین هدف مهاجرت جمعیت در ١٠‌سال اخیر براساس آمار مرکز آمار ایران همین محدوده مورد بحث بوده است. آمار دیگری نشان می‌دهد که بیش از ٨٠درصد از رشد جمعیت در تهران در بازه مورد بحث به مهاجرت مربوط است، بنابراین با یک نابسامانی از نظر آمایش جمعیتی و جابه‌جایی وسیع به سوی تهران مواجه هستیم.

٢- برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی عمدتا بعد از زلزله‌های مهمی مانند زلزله ١٣٨٢بم مطرح و پیگیری شده و همچنین حذف و بازسازی بافت‌های فرسوده نیز از برنامه‌های دهه اخیر در تهران بوده است. در شهر تهران چنین برنامه‌هایی برای ساختمان‌های مهم بعضی وزارتخانه‌ها و ساختمان‌های ‌حساس دنبال شده، ولی همزمان با بهانه حذف بافت‌های فرسوده، با انبوه‌سازی‌های گسترده در دهه اخیر مواجه بوده‌ایم که نه‌تنها به مجتمع‌های مسکونی (بدون توازن و ملاحظه خاص در ارایه مجوز برای احداث در  هر محل) بلکه با مال‌سازی و اجرای مصوباتی مانند «برج-باغ» با حذف بخش مهمی از فضای سبز (باغ‌های) تهران نیز مواجهیم. البته در چنین مواردی همواره احداث نهال و درخت در محل‌های دیگر به‌عنوان «جبران»! عملا به صورت مجوزی برای تخریب فضای سبز طبیعی تهران درآمده است. فراموش نکنیم که همزمان زیباسازی حاشیه بزرگراه‌های تهران در سال‌های نخست این دهه، با استقبال شهروندان مواجه شده بود.

٣- تهران را می‌توان شهری با مخاطرات طبیعی بالقوه دانست. در این نواحی بالقوه مخاطره‌آمیز رو به افزایش بوده و در ‌سال ١٣٩٥ حدود ٩‌میلیون نفر در شب برآورد شده است. برای بررسی ریسک مخاطرات طبیعی چهارگانه موردنظر در این مطالعه، پس از برآورد خطر هریک از مخاطرات زمین‌لرزه، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست به‌طور جداگانه، این مخاطرات با یکدیگر تلفیق شده و میزان خطر کلی بالقوه مخاطرات چهارگانه محاسبه شد، سپس با ضرب میزان خطر کلی بالقوه این مخاطرات در لایه اطلاعاتی تراکم جمعیت، نقشه ریسک مقدماتی برای شهر تهران به‌دست آمد. با توجه به این شکل مشخص است که بیشترین ریسک سوانح طبیعی چهارگانه زلزله، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست در نیمه‌جنوبی تهران متمرکز است.

٤- در یک برآورد اولیه، توزیع بیمارستان‌های موجود در شهر تهران نشان می‌دهد که اکثر بیمارستان‌های موجود در شهر تهران عمدتا در یک راستای شمالی- جنوبی متمرکز بوده و در صورت رخداد شدید زلزله یا یکی از مخاطرات مذکور، مردم ساکن در مناطق شرقی و غربی شهر تهران با مشکل امدادرسانی و دسترسی به بیمارستان‌های اصلی شهر تهران مواجه خواهند شد.

٥- حادثه آتش‌سوزی و فروریختن ساختمان پلاسکو در ٣٠دی‌ماه ٩٥، برای ساکنان و مدیران تهران شوک مهمی بود. سازماندهی آتش‌نشانی بدون دسترسی به مدلی موفق و بین‌المللی و بدون آگاهی از اطلاعات دقیق و فنی نسبت به موضوع ممکن نیست. در فرانسه مدیریت و فرماندهی عملیات پاسخ و مقابله با آتش‌های بزرگ (شهری و صنعتی) از سوی یک «آتش‌نشان» انجام می‌شود. فقط در دو شهر پاریس و مارسی آن آتش‌نشان یک فرمانده نظامی با درجه ژنرالی است و برای تمامی نواحی شاید شهری فرمانده سیویل است. متخصصان آتش باید در جنبه‌های مختلف مدیریت این موضوع در همه شهر‌ها  در سراسر کشور مسئولیت داشته باشند.

٦- براساس آنچه وزارت راه و شهرسازی در سال ١٣٩٥ اعلام کرده است، در تهران ٩٧٩ساختمان بلندمرتبه وجود دارد که حدود ٤٨٠ساختمان بلند‌مرتبه در دهه اخیر احداث شده است. براساس اعلام وزارت مذکور ٢٥‌درصد از ٩٧٩ساختمان در مناطق با بافت عمدتا فرسوده مانند منطقه ١٢هستند، یعنی همان منطقه‌ای که ساختمان پلاسکو در آن وجود داشت و ممکن است از نظر دسترسی راه نیز مشکلی نداشته باشد. در عین حال ممکن است این حادثه در الهیه اتفاق بیفتد که یکی از مسائل اصلی در این منطقه دسترسی است، درحالی‌که ساختمان پلاسکو در جوار دو خیابان اصلی و بزرگ جمهوری اسلامی و سعدی واقع شده بود. حدود یک‌سوم از ساختمان‌های بلندمرتبه در نزدیکی یا روی پهنه‌های گسل شمال تهران واقع شده‌اند، حتی اگر گسل‌های شمال یا منتهی‌الیه جنوب تهران زلزله مهمی از خود نشان دهند، احتمالا خسارت و خرابی بیشتر در همین مناطق مرکزی، جنوبی، جنوب‌شرق و جنوب‌غرب تهران به خاطر وجود بافت فرسوده و جمعیت زیاد را شاهد خواهیم بود. (به‌دلیل جمعیت زیاد و بافت فرسوده بیشتر و دسترسی محدود و وجود معابر با عرض ١٠متر یا کمتر). با توجه به این‌که تمرکز ساختمان‌های بلندمرتبه در تهران که به‌ویژه در مناطق یک، دو، سه و چهار قرار دارند، چنین مناطقی با مسائل مختلفی هنگام یک زلزله بعدی روبه‌رو است.

مثلا در منطقه الهیه در شمال تهران علاوه بر دسترسی می‌توان به موضوع وجود «خاک نرم» و احتمال تشدید امواج لرزه‌ای در زلزله بعدی اشاره کرد. از سوی دیگر مسأله تشدید امواج به دلیل اثر خاک در جنوب تهران محسوس است، به‌طوری که از محدوده میدان بهارستان به سمت میدان شوش و منطقه ٢٠ تهران موضوع تشدید امواج به دلیل شرایط خاک نرم در مطالعات مختلف ریز پهنه‌بندی لرزه‌ای نشان داده شده است. این درحالی است که در دهه اخیر مجوز‌های ساخت مجتمع‌های بلندمرتبه حتی در مناطق ١٥، ١٦، ١٩ و ٢٠ در جنوب تهران صادر شده است و این بناها احداث شده‌اند. ساختمان‌های بلندمرتبه در شمال تهران در کنار کوچه‌های ٥ تا ٦متری احداث شده که بدون حادثه هم در تردد با مشکل روبه‌رو هستند، چه برسد که در این کوچه‌ها حادثه‌ای رخ دهد.

٧- در پنج‌سال اخیر پدیده عجیبی به‌صورت ساخت بناهای متعدد بلند‌مرتبه - ۶ تا ۱۲طبقه و بلند‌تر- در چنین پهنه پرمسأله‌ای دیده می‌شود. جالب است که در تمام ٢٥‌سال گذشته تحول در این منطقه ادامه داشته، ولی سرعت اخیر در ساخت بناهای بلندمرتبه و به‌ویژه رشد ساخت این همه ساختمان روی شیب‌های گاه تا ۶۰درجه و بیشتر عجیب و باورنکردنی به‌نظر می‌رسد. نکته جدید بیشتر از جنبه عجله در ساخت بناهای بلندمرتبه (٦، ١٠، ١٢ و گاه تا ٢٠ و ٢٢ طبقه) در نواحی شمال تهران و روی پهنه گسل شمال تهران است.

٨- در پهنه‌های یاد شده علاوه بر ساخت بنا روی پهنه گسل، خطر لغزش جدی است. بناهای ٨ تا ١٢طبقه یا بلندتری که اکنون درحال ساخت در پهنه گسل شمال تهران در سوهانک، شهرک شهید محلاتی، کاشانک، گلابدره، محله امامزاده قاسم، باغ‌شاطر، دربند، ولنجک، کوی دانشجو، شمال فرحزاد، حصارک کن و کل ناحیه شمالی منطقه ٢٢هستند، بسیاری روی شیب‌های ٣٠ تا بیش از ٧٠درجه احداث می‌شوند! در این شیب‌ها حتی در شرایط بدون زمین‌لرزه هم احتمال خطر زمین لغزش و مشکلات دیگر در فصل زمستان در آنها بالاست.

٩- احداث سریع این مجتمع‌ها در معابر و آبراهه‌های مهم شمال تهران بسیار خطرناک است. جایی که مانند گلابدره، سیل مرداد ١٣٦٦ با حدود ٢٥٠ کشته را در منطقه گلابدره، دربند و تجریش تجربه کرده است. یادمان باشد که در آن ‌سال  این همه بنای بلندمرتبه در چنین ناحیه‌ای وجود نداشت و اکنون و به‌ویژه در  دهه اخیر چنین تمرکز نامتوازن و ناپایدار ساختمان‌سازی در شمال تهران (و در دره‌های دربند و گلابدره) صرفا برمبنای مزیت بالای اقتصادی آن رخ داده است.

تجربه دیگران

سرعت شهرسازی در جهان

روند شهرسازی در جهان سرعت چشمگیری دارد. این‌روزها که شهرهای بزرگ با رشد زیاد جمعیت روبه‌رو هستند، باید زیرساخت‌های‌شان متناسب با جمعیت به پیش برود. مهمترین دغدغه‌های شهرداری‌های جهان تامین درآمد شهرداری، سیستم‌های اطلاعات شهری، خدمات‌رسانی به مردم، مدیریت واحدهای شهری، مبارزه با فقر و کمک به بهبود وضع مناطق محروم، حمل‌ونقل، ساخت‌وسازهای استاندارد، کاهش زباله و بازیافت آن و حریم شهر است. در زیر نگاهی به اداره شهرهای کشورهایی که در سال‌های اخیر با مدیریتی قابل‌قبول نیازهای مردم را فراهم کرده‌اند، می‌اندازیم.

استانبول: شهر تفریحی و زنده استانبول به واسطه میزبانی میلیون‌ها توریست در‌ سال یکی از شهرهایی است که در سال‌های اخیر در مدیریت شهری موفق عمل کرد. اگر چه درحال‌حاضر این شهر تحت‌تاثیر حملات تروریستی وضع روبه‌رشد سابق را ندارد، اما طراحی خاص و استفاده بهینه از فضاهای شهری، محیطی شاد و تفریحی را برای مردم و توریست‌ها فراهم کرده است. این شهر به دلیل فضاسازی مناسب توانسته با پدیده ترافیک و شلوغی به‌خوبی مبارزه کند.

دوبی: ساخت‌وساز در این شهر خیلی سریع پیش رفته است. برج‌های سربه‌فلک کشیده دوبی که سبک‌های مختلفی از معماری جهان را در خود دارند، یکی از نشانه‌های اصلی پیشرفت و مدرنیته‌شدن این شهر هستند. تقاطع غیرهمسطح و مدرن دوبی، درحدود یک‌سوم مایل وسعت دارد، این اتوبان‌ها امروزه یکی از نقاط قوت شهر دوبی به حساب می‌آیند. با این حال، اگر دوبی را با ٥٠‌سال قبل مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که امروزه این شهر به‌واسطه مدیریت شهری موفق توانسته تکنولوژی را درکنار امنیت و موفقیت به ساکنانش هدیه دهد.

باکو:  این شهر به‌عنوان پایتخت جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر عملکرد خوبی درخصوص مدیریت شهری داشته است. درحالی که مدت زمان زیادی از استقلال آذربایجان می‌گذرد، اما این کشور به‌خصوص باکو پایتخت آن درحال توسعه راه‌ها و مبادی ورودی‌اش است. براساس برخورداری نسبی نظام مدیریت پسماند به نسبت ۱۰‌سال گذشته، میزان جمع‌آوری زباله‌های طرح تفکیک از مبدأ افزایش سه برابری داشته و از ۱۰تن به ۳۰تن در ماه رسیده است.