نگرانی از ویرانی پس از سیل

آب در لرستان فروکش کرده و حالا پلدختر فرورفته در گِل است. هر چند دو هفته‌ای می‌شود که نیروهای امدادی و مردمی در حال خالی‌کردن شهرها و روستاها از گِل و لای باقی مانده از سیل‌اند اما تصاویر رسیده از آنجا گویای این است که شهر و روستاها کار زیادی دارند تا به روز اول‌شان برگردند. فارغ از وضعیتی که هنوز رو به بهبودی نیست، انتشار تصویری از روستاهای درگیر خطر رانش هم نگرانی‌های بسیاری با خودش آورده است. علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برای نخستین‌بار این نقشه را در کانال شخصی‌اش منتشر کرده است. نقشه‌ای که می‌گوید بیش از ١١٧ آبادی لرستان در خطر رانش زمین قرار دارند. خطری که ویرانگری‌اش کمتر از سیل نیست و چه بسا بیشتر هم است. او حالا به «شهروند» می‌گوید که این نقشه‌ها نخستین سری از نقشه‌های رانش زمین است که برای استان لرستان تهیه شده و بر اساس بازدیدهای منطقه‌ای اکیپ‌های سازمان راه‌وشهرسازی و بنیاد مسکن بوده است. بر این اساس حدود ١١٧ آبادی با درجات مختلف درگیر رانش زمین هستند. در بعضی مناطق رانش خیلی جدی و نیاز به تخلیه است و در بعضی علایم اولیه وجود دارد و تنها شکاف‌برداشتن توده‌های خاک به شکل دامنه‌های ناپایدار را نشان می‌دهد.

او درباره علل رانش زمین می‌گوید که در دامنه‌های خاکی و آبرفتی که شیب نسبتا زیادی دارند و شیب آنها حدود ٢٠ درجه است، چنانچه آب زیادی وجود داشته باشد و اشباع‌شدگی در اثر بارندگی طویل‌المدت به وجود بیاید، رانش به راه می‌افتد. «در بین استان‌های ناهموار، نسبت دامنه‌های پرشیب به مساحت کل استان نشان می‌دهد که استانی پرشیب است یا نه. استان لرستان در کنار مازندران، گیلان و ایلام جزو استان‌های پرشیب کشور است که احتمال رانش در آنها زیاد است؛ اما چرا در لرستان این پدیده بسیار بیشتر است؟ چون در استان‌های شمالی پوشش گیاهی وسیعی داریم که دامنه‌ها را پایدار می‌کند اما در لرستان این‌طور نیست.»

بیت‌اللهی امکان پیش‌بینی رانش زمین از قبل را هم ممکن می‌داند؛ چرا که با وجود پارامتر شیب زمین و جنس توده‌های دامنه‌ای می‌توان حدس زد که منطقه در خطر قرار دارد. «حال چنانچه میزان رطوبت و اشباع‌شدگی هم افزایش یابد، این خطر صددرصد است اما وقتی خاک خشک باشد، رانش کمتر است. رانش در اثر آب بیشتر می‌شود و عامل تحریک‌کننده‌اش رطوبت است که این موارد در صورت بروز می‌تواند ویرانگر باشد.

به گفته او نقشه‌ای شبیه نقشه لرستان برای استان گلستان هم تهیه شده است که از آن رونمایی خواهد شد «منطقه خوش‌ییلاق در گلستان در معرض جدی این خطر قرار دارد اما مناطق جلگه‌ای مانند گرگان، آق‌قلا و... درگیر نخواهند شد». او می‌گوید اما وضعیت خوزستان به شکل دیگر است؛ چرا که در این منطقه جلگه‌های بسیاری داریم و مناطق جلگه‌ای در خطر معرض رانش کمتری قرار دارند. «در دشت دزفول و دشت خوزستان زمین‌ها هموارند و شیب کم است؛ بنابراین رانش نخواهیم داشت».

او همچنین معتقد است رانش در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است و در نتیجه روستاهای درگیر در لرستان هم هر کدام وضعیت مخصوص به خود را دارند. «بررسی‌های میدانی تا همین لحظه ادامه دارد و سازمان‌های مربوط در حال تصمیم‌گیری هستند تا ببینیم چه روستایی باید تخلیه شود. تخلیه امر حساسی است و همین هم کار را سخت کرده است اما حدسم این است که تنها تعداد محدودی مجبور به جابه‌جایی شوند.»

این در حالی است که بسیاری از روستاها به روش‌های مهندسی چون زهکشی یا دیوارکشی امکان پایدارسازی دارند تا از خطر رانش نجات یابند؛ کاری که اکیپ‌های رهن و شهرسازی و بنیاد مسکن در حال پیگیری آن هستند.