رقابت تنگاتنگ در جذب گردشگر در جهان

در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه، صنعت گردشگری به‌دلیل داشتن مزایای رقابتی به یکی از مهمترین بخش‌های حیاتی، محرک و موتور رشد و توسعه اقتصاد تبدیل شده است و در رقابتی تنگاتنگ با بزرگترین کسب‌وکارهای جهان مانند صنعت خودروسازی و نفت قرار دارد. صنعت گردشگری آثار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و امنیتی بسیاری دارد. این صنعت می‌تواند به عوامل محیطی منافع و مزایای مثبت برساند و از سوی دیگر در حفظ طبیعت و نیز منابع ساخت دست بشر مفید واقع شود، همچنین از نظر فرهنگی و اجتماعی فایده‌های زیادی دارد، این صنعت نه‌تنها به هدف تفریح و سرگرمی بلکه به ابزار شناخت جهان پیرامون، آشنایی با آداب و سنن ملل مختلف و تبادل فرهنگ‌ها تبدیل شده است. ازجمله آثار اقتصادی آن نیز می‌توان به درآمدزایی، اشتغالزایی و ارزآوری اشاره کرد. علاوه بر این، گردشگری سبب افزایش درآمد دولت و همچنین رشد بخش خصوصی می‌شود و با تنوع‌بخشیدن به منابع درآمدی کشور به رهایی از اقتصاد تک‌محصولی کمک می‌کند. این صنعت علاوه بر ایجاد یک‌سری فعالیت جدید، موجب افزایش فعالیت دیگر بخش‌های اقتصادی می‌شود و از طریق ایجاد شغل‌های مختلف بیکاری را کاهش داده و فقر در جوامع را از بین می‌برد.

مسلما، آثار درآمدزایی گردشگری در اقتصادها مهمترین دلیل توجه به این بخش محسوب می‌شود. درحال حاضر، در وضع بحران بودجه کشورهای اتحادیه اروپا، نقطه اتکای این کشورها برای فایق آمدن بر مشکلات، درآمد حاصل از گردشگری است.

تردیدى نیست که همه کشورها در رقابتى تنگاتنگ در پى بهره‌گیرى از مزایاى اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى و به‌ویژه دریافت سهم بیشترى از درآمد جهانى حاصل از گردشگری و همچنین بالا بردن سطح اشتغال در کشور متبوع خود هستند. برای رسیدن به این هدف کشورها تلاش می‌کنند هر ساله تعداد گردشگر بیشتری جذب کنند.

ایران کشور پهناوری است که در قلب خاورمیانه قرار گرفته است. شگفتی‌های طبیعت ایران بسیار است، از چشمه‌ساران زالل، کوچ کاروان‌های عشایر در فصل‌های گوناگون گرفته تا شب‌های پرستاره، صخره‌ها، کوه‌ها، آتشفشان‌های خاموش و پوشیده از برف، جنگل‌های انبوه، رشته کوه‌های البرز و کرانه‌های دریای  مازندران که هریک جذابیت‌های منحصربه‌فردی برای گردشگران دارند. از خصوصیات مهم سرزمین ایران که از نظر گردشگری بسیار بااهمیت است، وجود رشته‌کوه‌های سر به فلک کشیده، جلگه‌ها، دشت‌های هموار، ناحیه‌های کویری، رودها و دریاچه‌های گوناگون است که موجب شده در هر زمان از سال، یکی از چهار فصل را بتوان دید.

تعاریف مختلفی از گردشگر ارایه شده، طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگر شخصی است که به کشور یا شهری غیر از محیط‌زیست عادی خود برای مدتی که کمتر از ٥٠ ساعت و بیشتر از یک‌سال نباشد، سفر کند و قصد او از سفر، تفریح، استراحت، ورزش، دیدار اقوام و دوستان، ماموریت، شرکت در سمینار، کنفرانس یا اجالس، معالجه، مطالعه و تحقیق یا فعالیت‌های مذهبی باشد و کسی که کشور محل دایمی اقامت خود را به‌ قصد اشتغال، اقامت دایم، پناهندگی، تحصیل و ماموریت در نمایندگی‌های سیاسی خارج از کشور ترک کند، غیرگردشگر محسوب می‌شود.

صنعت گردشگری شامل طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های اقتصادی است که محصولات و خدمات مختلفی را برای گردشگران تولید و عرضه می‌کنند. بنگاه‌های گردشگری شامل شبکه حمل‌ونقل، تامین اقامتگاه و عرضه جاذبه‌های گردشگری، مراکز مطالعات گردشگری، دفاتر مسافرتی، تولیدکنندگان کالاهای سوغات و صنایع‌دستی، خرده‌فروشان و عمده‌فروشان است. همان‌طور که گفته شد گردشگری آثار اقتصادی بسیاری بر کشورها می‌گذارد که تعیین این اثرات بر سیستم اقتصادی این امکان را فراهم می‌کند که به نقش بسیار مهم آن در پیشرفت وضع اقتصادی پی برد.

ازجمله مهمترین ابعاد اثرات اقتصادی در گردشگری درآمدزایی، اشتغالزایی، ایجاد درآمد مالیاتی، اثرات بر تراز پرداخت‌ها روبهبود ساختار اقتصادی یک منطقه است. توسعه گردشگری در مقیاس بزرگ آن و بر پایه گردشگری انبوه، صرفه‌جویی‌های خارجی به همراه دارد و سبب رشد در زمینه‌هایی مانند خدمات بهداشتی، پلیس، بانکداری، تجارت و حتی ساخت‌وساز و تولید می‌شود.

همچنین صنعت گردشگری منجر به اثرات تکاثری بالا و افزایش ارتباطات بین‌بخشی در اقتصاد می‌شود و از طریق این ارتباطات بین‌بخشی، در کنار بخش‌هایی که به‌طور مستقیم با گردشگری مرتبط هستند، تقریبا بر همه بخش‌های اقتصادی اثر می‌گذارد.

توسعه جاذبه‌های بخش گردشگری مزایای نسبی بسیاری نسبت به سایر بخش‌ها برای اقتصاد کشورها فراهم می‌کند.

نخستین مزیت نسبی مستقیما به جاذبه‌های طبیعی مثل دریا، ساحل، کوهستان و.. و جاذبه‌های فرهنگی مثل مساجد، قلعه‌ها، موزه‌ها و... مربوط می‌شود. بسیاری از منابعی که در این صنعت به کار گرفته می‌شوند، درواقع بدون هزینه به آن وارد شده‌اند و ازجمله سرمایه‌های این صنعت به شمار می‌روند، بنابراین این ادعا که هزینه سرانه سرمایه‌گذاری در گردشگری از بسیاری فعالیت‌های دیگر کمتر است، چندان دور از انتظار نیست. این جاذبه‌ها مواد خامی هستند که می‌توانند با هزینه محدود به جاذبه‌های سودآوری تبدیل شوند.

دومین مزیت نسبی گردشگری میزان واردات آن است، به طوری که گردشگری به‌طور متوسط میزان واردات کمتری نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی دارد، به این دلیل که گردشگران خدماتی را می‌خرند که کشور می‌تواند در حجم بالایی تولید کند.

در کشورهایی که صنعت گردشگری آنها وابستگی زیادی به واردات دارد میزان نشت بالاست. نشت، اصطلاحی است که برای توصیف‌ درصدی از قیمت‌های پرداختی که روزانه توسط گردشگران از یک مقصد خارج می‌شوند (از نظر واردات یا منافع خارج از کشور) یا هرگز به مقصد نمی‌رسند به کار می‌رود و به سه‌دسته نشت داخلی، نشت خارجی و نشت نامرئی طبقه‌بندی می‌شود. بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند از طریق برقراری ارتباطات قوی بین بخش گردشگری و سایر بخش‌ها در اقتصاد میزان این نشت مخارج از بخش گردشگری را کاهش دهند. در این زمینه آمار موجود و تحقیقات نشان می‌دهد که میزان واردات و اندازه ضرایب گردشگری با یکدیگر رابطه معکوس دارند، یعنی کشورهایی با نرخ نشت بالا درنهایت ضرایب گردشگری کوچک و نسبتا ناچیزی دارند، به این دلیل که اقتصادهای کوچک ظرفیت تولید کالاها و خدماتی که برای تامین تقاضای صنعت لازم هستند را ندارند و توان تولید داخلی آنها محدود است، بنابراین اتکای بیشتری به واردات دارند و ارتباط متقابل بین گردشگری و دیگر بخش‌های اقتصاد ضعیف است یا اصلا وجود ندارد و اثرات فزاینده درآمد و اشتغال ناشی از گردشگری پایین است، ولی اقتصادهای بزرگتر که تنوع اقتصادی بیشتری دارند، با محدودیت منابع روبه‌رو نیستند و ارتباطات بین‌بخشی قوی‌تری بین گردشگری و بقیه اقتصاد داخلی آنها وجود دارد و گردشگری با تحریک تقاضا در سایر بخش‌های اقتصادی می‌تواند رشد را در دیگر بخش‌ها ازجمله کشاورزی، شیلات، صنعت، خدمات و حمل‌ونقل تشویق کند.

سومین مزیت نسبی گردشگری ماهیت کاربربودن آن است. از نظر آثار گردشگری بر اشتغال، صنعت گردشگری گسترده‌ترین صنعت خدماتى و مهمترین صنعت اشتغالزا در دنیا محسوب مى‌شود به‌طوری‌ که نرخ بیکاری در شهرها و کشورهای توریستی کمتر از سایر کشورهاست. درآمد حاصل از گردشگری به اشتغال و درآمد اولیه محدود نمی‌شود و بسته به این‌که درآمد اولیه چگونه کسب شده باشد (دستمزد و حقوق، اجاره و سود سرمایه و مالیات) می‌تواند از طریق اثر فزاینده، درآمد و اشتغال ثانویه ایجاد کند و منجر به افزایش اشتغال عوامل تولید ازجمله کار، سرمایه، زمین و مدیریت شود. گردشگری فرصت‌های شغلی بسیاری برای نیروی کار ساده بدون تخصص و کارگران نیمه‌ماهر و ماهر ایجاد می‌کند. مشاغلی مانند کارگری در ساختمان، بنایی، معماری، تزیینات داخلی، بنگاه مسافرتی، خدمات، ساخت ابزار و وسایل تفریحی، صدور گذرنامه، بلیت، راهنمای مسافر، اشتغال در دفاتر اطلاعاتی و راهنمای گردشگری، وسایل سیر و سفر از طریق گردشگری ایجاد می‌شوند. از طرفی میزان سرمایه‌گذارى براى ایجاد یک فرصت شغلى در صنعت گردشگری بسیار پایین‌تر از صنایع دیگر است و به عبارت دیگر اشتغالزایى در این صنعت به سرمایه‌گذارى کمترى نیاز دارد. گردشگری همچنین منجر به استخدام نسبتا بالای زنان و خرید محصولاتی از قبیل مواد غذایی و صنایع تولیدشده توسط زنان در اقتصاد می‌شود و فعالیت‌های اقتصادی زنان را افزایش داده و به فایق آمدن بر موانع جنسیتی کمک می‌کند.

سعید عیسی‌زاده و  سوده قدسی