سهیلا کنار اسکله جزیره قشم در انتظار مسافرانش است، او یکی از چندین و چند زنی است که یکی دو اتاق از خانه‌اش را برای پذیرایی از گردشگران آماده کرده و معمولا مسافرانش را هنگام ورود به جزیره در اسکله پیدا می‌کند، او هیچ یک از اصول بازاریابی و مشتری‌مداری را آن‌گونه که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود نمی‌داند فقط یک روز تصمیم گرفته با اجاره‌دادن اتاق به گردشگران بخشی از مشکلات مالی خانواده‌اش را حل کند.
در واقع سهم کوچکی از بازار گردشگری قشم را از آن خود کرده و تلاش می‌کند تا از آن طریق درآمد کسب کند، برای یک زن جوان در جامعه بومی جزیره قشم چندان راحت نبوده که اتاق‌های خانه‌ای را که همراه همسر و فرزندانش در آن زندگی می‌کند، اجاره بدهد، اما سهیلا تلاش کرده تا کارش را به نتیجه برساند و از نتیجه‌ای که به دست آورده هم راضی است.
چند نکته احتیاطی هم در انتخاب مسافرانش رعایت می‌کند و معمولا اتاق‌ها را به زنان و دخترانی اجاره می‌دهد که به قصد گردشگری یا خرید برای ٤-٣روز به جزیره سفر کرده‌اند.
همین‌طور که در اسکله به دنبال مسافر است از دو خانم جوان می‌پرسد که آیا جایی برای اقامت رزرو کرده‌اند یا نه؟ و در ادامه امکانات اتاق‌هایش را برای‌شان توضیح می‌دهد. گردشگران قبول می‌کنند که سر به خانه بزنند و اگر اتاق باب میل‌شان بود چند شب مهمان سهیلا باشند، خانه‌ای با حیاطی بزرگ که یک تک‌اتاق در یکی از گوشه‌های حیاط چسبیده به ساختمان اصلی خانه در آن قرار دارد و همین اتاقی است که میزبان برای گردشگران درنظر گرفته، اتاق نسبتا بزرگ است و یک کولر یک یخچال و چند دست رختخواب در آن قرار داده شده، اما حمام و دستشویی در سوی دیگر حیاط و مشترک با اهالی خانه است. میزبان تلاش می‌کند تا با توضیح شرایط خانه اعتماد گردشگران را جلب کند که البته در کارش موفق هم شده و بالاخره اتاق را برای ٤شب با یک مبلغ توافق‌شده اجاره می‌دهد.
اگرچه سهیلا از سازوکار گردشگری سردرنمی‌آورد، اما او یکی از میلیون‌ها انسانی است که از درآمد گردشگری بهره‌مند می‌شوند. او توانسته از طریق گردشگری مشکل فقر خانواده‌اش را برطرف کند.
غلبه بر فقر با گردشگری
مهدیه رضا قلی‌زاده، استادیار گروه اقتصاد دانشگاه مازندران درباره تاثیر گردشگری بر کاهش فقر می‌گوید: «نتایج تجربی نشان داده که گردشگری چشم‌انداز رشد اقتصادی در ایران را بهبود خواهد بخشید و موجب افزایش GDP (تولید ناخالص داخلی) سرانه خواهد شد. می‌توان گفت که توسعه گردشگری در ایران باعث کاهش نابرابری می‌شود و از سوی دیگر بررسی تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم گردشگری بر فقر نشان می‌دهد که توسعه در بخش گردشگری به کاهش فقر منجر خواهد شد.»
او با اشاره به این‌که مطالعات انجام شده از سوی اقتصاددانان در فاصله سال‌های ١٩٩٩ تا ٢٠٠٧ گردشگری را یکی از عوامل تاثیرگذار بر فقر می‌داند، توضیح می‌دهد: بنابراین می‌توان گفت یکی از عواملی که بر پدیده فقر در جوامع تاثیر خواهد گذاشت توسعه و رشد گردشگری است و از آن‌جا که این صنعت یکی از پردرآمدترین صنایع جهان از آغاز هزاره سوم با درآمد سالانه هزار‌میلیارد دلار بوده، می‌توان گفت این صنعت علاوه بر فقرزدایی موجب عدالت‌گستری و اشتغالزایی هم خواهد بود و در عین حال شغل‌هایی با درآمدهای بالا برای فقرا ایجاد خواهد کرد، درواقع گردشگری از دو طریق غیرمستقیم با تاثیر بر رشد اقتصادی و مستقیم با ایجاد درآمد، تاثیر نابرابری فقر را کاهش خواهد داد.»
به‌گفته این استاد دانشگاه «هرچه تعداد ورود گردشگر بین‌المللی به یک کشور افزایش یابد، درآمد حاصل از آن نیز افزایش می‌یابد. از آن‌جایی که گردشگری یکی از صنایع خدماتی است، درآمد حاصل از این صنعت بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور میزبان محسوب شده و مستقیما بر رشد اقتصادی آن کشور تاثیر می‌گذارد. از این‌رو، صنعت گردشگری می‌تواند راهکاری مناسب براي کسب درآمدهای ارزی سرشار برای کشورها و در نتیجه رشد اقتصادی بالاتر باشد. نتایج به دست آمده درخصوص تاثیر مستقیم گردشگری بر نابرابري درآمدی در ایران نشان می‌دهد که اگر درآمد حاصل از گردشگران بین‌المللی وارد شده به ایران به اندازه یک‌درصد افزایش یابد، نابرابری درآمدی به اندازه چهار‌درصد کاهش پیدا می‌کند.»
در انتظار ورود گردشگران بین‌المللی
شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) اعلام کرده که گردشگری ایران در سال ٢٠١٧ با رشد خوبی همراه خواهد بود و تعداد گردشگران ورودی در این سال میلادی به ٥،٥میلیون نفر خواهد رسید و همین گزارش تاکید کرده که تعداد این گردشگران تا سال ٢٠٢٧ یعنی ١٠ سال آینده بیش از ١٠میلیون نفر خواهد بود. با افزایش تعداد گردشگران ورودی به کشور ایجاد زیرساخت‌ها برای تصاحب سهمی هر چند کوچک از بازار گردشگری جهان نیاز روزافزون به برنامه‌ریزی در کشور را گوشزد می‌کند. اگر بنا بر این باشد تا بخشی از فقر و نابرابری اجتماعی از طریق گسترش گردشگری کاهش پیدا کرده و کنترل شود، اجرای برنامه‌های کارآمد در این زمینه ضروری است.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طرحی با عنوان «طرح ضربتی تولید و اشتغال روستاهای منتخب هدف گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور» را در دست اجرا دارد که پیش‌بینی کرده با اجرای این طرح طی سال‌های ٩٥ و ٩٦ بخش گردشگری کشور به سطح مطلوبی از کیفیت و کمیت خواهد رسید.
در آخرین گزارشی که از اجرای این طرح در ماه گذشته منتشرشده علیرضا زمانی، نماینده حوزه گردشگری طرح اعلام کرده: «٧٣ روستا در سراسر کشور به‌عنوان روستاهای منتخب برای اجرای این طرح در نظر گرفته شده که زیرساخت‌ها و قابلیتی‌های گردشگری روستاهای منتخب در جهت توسعه پایدار گردشگری بررسی خواهد شد و زمینه لازم برای ارایه خدمات قابل‌قبول در روستاهای یادشده ایجاد می‌شود.»یکی از نکات قابل‌توجه در این طرح احیای صنایع‌دستی در این روستاهاست که قرار است حتی صنایع‌دستی فراموش شده و مهجور نیز ضمن اجرای این طرح احیا شده و محصولات تولیدی این صنایع برای فروش به گردشگرانی که در آینده به این مناطق سفر می‌کنند، آماده و عرضه شود.براساس خبری که خبرگزاری ایسنا منتشر کرده، شناسایی خانه‌های قدیمی مناطق روستایی برای تبدیل به اقامتگاه‌های بوم‌گردی جهت اقامت و پذیرایی گردشگران به‌جای اقامت در هتل‌ها و آشنایی آنها با فضاهای بومی و سنتی روستاها که در سال‌های اخیر با استقبال گردشگران روبه‌رو شده ازجمله اقدامات مهم برای بررسی توسط گروه ضربتی تولید و اشتغال است. ارایه راهکار برای روستاها در زمینه راه‌اندازی و تجهیز اقامتگاه‌های بوم‌گردی، رونق صنایع‌دستی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های تاریخی موجود، ایجاد فضاهای پذیرایی، تفریحی، تورگردانی و ایجاد آگاهی و انگیزه در جوامع محلی برای بهسازی و بهره‌برداری از آثار تاریخی جهت جذب گردشگر و افزایش اشتغال پایدار و تولید، ازجمله دستاوردهای اجرای این طرح است که پس از بازدید کارشناسان سازمان و معاونت‌های استانی از روستاهای هدف گردشگری، جلساتی با بخشداران، فرمانداران و دهیاران در شهرستان‌ها و روستاها برای بررسی موانع و مشکلات روستاها در زمینه رشد و توسعه گردشگری برگزار می‌شود.
توسعه گردشگری با تمرکز بر کاهش فقر
اگر پایه‌گذاری و توسعه گردشگری روستایی یکی از راه‌های کاهش فقر و ایجاد بازار کار در روستاها درنظر گرفته شود، احتمال مهاجرت معکوس روستاییان نیز افزایش پیدا می‌کند. در حالی بیش از ٧٠روستا در کشور به‌عنوان مناطق نمونه برای تقویت گردشگری از سوی دولت انتخاب شده‌اند که بسیاری از روستاهای کشور از سال‌های گذشته در این زمینه سوابق قابل‌قبولی دارند، روستاییان در استان‌های کویری و استان فارس تجربیات درخشانی در این زمینه دارند که علاوه بر ایجاد فضای مناسب برای گردشگران به ایجاد اشتغال برای افراد محلی نیز منجر شده است. سیاست‌های تشویقی دولت و نه مداخله مستقیم شاید راهکار قابل‌قبولی برای گسترش و تقویت گردشگری در برخی نقاط کشور باشد و مردم بومی نیز با الگوگیری از تجربیات موفق خواهند توانست تجربیات جدیدی در این زمینه خلق کنند.
مینا قنبری
- 9
- 6
