گردشگری؛ نفت فردای ایران

 یکی از ظرفیت‌های بزرگ کشور ما که توانایی ایجاد تعداد بسیار زیادی شغل و ارز آوری به داخل کشور را دارد، صنعت گردشگری یا توریسم است. بر اساس آماری که سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) منتشر کرد، ایران رتبه دهم جاذبه‌های باستانی و تاریخی و رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی را در جهان داراست. این درحالی است که بر اساس آمارهای همین سازمان، ایران در سال ۲۰۱۵ در رتبه ۵۲ جهان با درآمدی بیش از ۵ میلیارد دلار، جای گرفته است.

همچنین کشور ما در شاخص اولویت بخشی به بخش گردشگری در سال ۲۰۱۷ در رتبه ۹۳ جهان قرار دارد؛ این یعنی، با وجود این که تمام ارگان‌ها به نقش بزرگ این صنعت در رونق اقتصادی و اشتغال معترف‌اند، اما تلاش زیادی برای رشد آن نمی‌کنند. عواملی مانند تبلیغات ضعیف و شناسانده نشدن کشور ما به سایر مردم جهان، اخبار منفی و تنش‌های سیاسی و برخی محدودیت‌های اجتماعی و مذهبی و از همه مهم‌تر نبود زیر ساخت‌های مناسب برای این صنعت، مانند هتل‌های کافی و کارآمد، سبب ضعف کشور ما در گردشگری شده است.

آمارهای جهانی

در گزارشی که سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۱۶ منتشر کرد، مشخص شد سود این صنعت از رقم ۱۲۰۰ میلیارد دلار نیز، عبور کرده است. در این گزارش کشور فرانسه با ۶/۸۲ میلیون نفر و درآمدی حدود ۸۵ میلیارد دلار، سردمدار گردشگری در جهان است. در فرانسه ۷/۹ از تولید ناخالص داخلی از سوی بخش گردشگری تأمین می‌شود. در فرانسه ۳۷ «سایت ثبت شده» در یونسکو وجود دارد که عمدتا آثار جهانی برجسته و شناخته شده‌اند. همچنین پاریس پذیرای بیشترین گردشگر در سال در بین شهرهای جهان است.

ایالات متحده با بیش از ۶/۷۵ میلیون گردشگر و در آمد بیش از ۷۷ میلیارد دلار در سال در رتبه دوم قرار دارد و اسپانیا با ۶/۷۵ میلیون گردشگر و درآمد ۶۸ میلیارد دلاری رتبه سوم را دارد. چین و تایلند با رتبه‌های چهارم و دهم، کشورهای آسیایی حاضر در ۱۰ کشور برتر این جدول هستند. همان طور که در تمام ۷ سال گذشته آمار افزایش سالانه گردشگران را نشان می‌دهد، پیش‌بینی‌ها نیز، منتظر افزایش گردشگرند. در سال ۲۰۳۰ میلادی بالای ۸/۱ میلیارد نفر گردشگر بین‌المللی وجود خواهند داشت و انتظار می‌رود تا ۵ سال آینده از هر ۱۰ نفر یک نفر در حوزه گردشگری شاغل باشد.

ژاپن و ایده‌های خلاقانه

در سال‌های اخیر کشورهای زیادی در صنعت گردشگری ورود کرده‌اند با ایده‌های خلاقانه و سرمایه‌گذاری‌های گسترده، اقدام به جذب توریست کرده‌اند. برای مثال کشور ژاپن که با ۲۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۶ میلادی ۲۲ درصد رشد نسبت به سال ۲۰۱۵ را تجربه کرد که رکوردی بی‌سابقه برای این کشور به شمار می‌رود. کشوری که با پشتکار مردم و سلامت اخلاقی و توانمندی مدیران و تصمیم‌گیرانش خود را به عنوان یکی از قطب‌های فناوری و نماد پیشرفت در قرن بیست و یکم معرفی کرده بود، این بار با استفاده از قدرت ارتباطات و همان فناوری‌ها خود را به جمع کشورهای برتر در صنعت گردشگری نیز رسانده است.

سفارت ژاپن در بسیاری از کشورهای دنیا در سال‌های اخیر نمایشگاه‌هایی برای جذب بیشتر گردشگر و با هدف شناساندن فرهنگ و سنن ژاپن به سایر کشورها برپا داشته است. برگزاری بازی‌های مهم ورزشی که می‌تواند گردشگران بسیاری را به این کشور بکشاند نیز، حرکت دیگر ژاپنی‌ها برای شناساندن این کشور به دنیا و کسب درآمد است. پیش‌بینی می‌شود المپیک تابستانی ۲۰۲۰ میلادی برای ژاپنی‌ها ۴۰ میلیون گردشگر را به همراه داشته باشد. ژاپنی‌ها که از کشورهای سرآمد در فناوری در سطح جهان محسوب می‌شوند از این فناوری به صورت خلاقانه‌ای برای جذب گردشگر استفاده کرده‌اند.

از ساخت فرودگاه روی آب تا استفاده از انواع ربات‌ها برای ارائه خدمات به بازدیدکنندگان و ساخت فضاهای متفاوت اقامتی از خدمات متفاوت ژاپنی‌هاست. پیش از اینها افزایش نشانگرهای انگلیسی در جاده‌ها و مکان‌های مورد علاقه توریست‌ها، گسترش بخش خدمات انگلیسی زبان، ارتقای تبلیغات در رسانه‌های اجتماعی پرطرفدار انگلیسی مانند فیسبوک، توئیتر، یوتیوب و اینستاگرام دیگر کارهایی بوده که ژاپنی‌ها انجام داده‌اند. همین طور استفاده از افراد مشهور در زمینه فیلم و موسیقی در کشورهای غربی و انجام تبلیغات توسط آنها، راهی سریع برای رسیدن به عده‌ای از مخاطبان بوده است. توکیو جزء شهرهای گران جهان به حساب می‌آید، با این حال راهکارهای مختلفی نیز در نظر گرفته شده تا مجموعِ هزینه توریست‌های بین‌المللی، پایین بیاید و استقبال از این کشور بیشتر شود.

تبلیغات و جذب گردشگر

قطعا انجام امور تبلیغاتی برای معرفی کشور به گردشگران بین‌المللی یکی از اصول جذب آنهاست. اما، عوامل دیگری نیز در انتخاب مقصد برای گردشگران موثر خواهد بود.. شیوه برخورد مردم با توریست‌ها، امنیت آنان و بهره بردن از امکانات مناسب و کارآمد نیز می‌تواند عوامل تأثیرگذار دیگری باشد. کشور ما جزو معدود کشورهایی است که با فاصله زمانی یک تا ۲ ساعت با هواپیما می‌توان از جنگل به کوهستان یا از کوه به کویر رفت.

همچنین «وضعیت ارز» باعث می‌شود تا ایران یکی از مقاصد ارزان قیمت در سطح جهان برشمرده شود. تمام این عوامل کنار هم این سوال را ایجاد می‌کند که؛ «چرا ایران لااقل در کشورهای منطقه نتوانسته است، به‌اندازه سایرین توریست جذب کند. کشورهایی مانند ترکیه، امارات، عربستان، گرجستان، هند و حتی بحرین جایگاه‌هایی بالاتر از ایران دارند. برای پاسخ به این سوال می‌توانیم خودمان را جای یک گردشگر بین‌المللی بگذاریم و ملاک‌های انتخاب را بررسی کنیم».

اهمیت علایق گردشگران

معمولا توریست‌های بین‌المللی ابتدا علایق خود را مشخص می‌کنند. برخی به دنبال تفریح‌های ورزشی مانند اسکی، شنا، پیاده‌روی در مسیرهای خاص، رفتینگ یا قایقرانی در آب‌های خروشان و... هستند. عده‌ای دیگر برای اهداف و علایق فرهنگی و هنری مانند دیدن موزه‌ها، رفتن به تئاتر و تست انواع مزه‌ها و ... به سفر می‌روند و در نهایت گروهی که تنها جهت استراحت و رسیدن به آرامش به مسافرت می‌روند.

این افراد اغلب ترجیح می‌دهند از مراکز درمانی یا ماساژ استفاده کنند یا کنار یک ساحل یا استخر آرام کتاب بخوانند. از این لحاظ کشور ما مقصد مناسبی برای هر ۳ دسته به شمار می‌رود: از پیست‌های اسکی اطراف تهران و تفریحات آبی در رودخانه‌های چهارمحال ‌و بختیاری و آب گرم سرعین و... تا موزه‌های کم‌نظیر و آثار باستانی مانند تخت جمشید و بازارهای قدیمی در شهرهای مختلف، جملگی نشان از بسترهای لازم برای متناسب سازی ایام سفر با علایق گردشگران دارد.

نیاز به تمرکز

عامل دیگری که توریست‌ها را به هیجان می‌آورد تعریفی است که نزدیکان و سایر توریست‌ها از مقصد خود می‌کنند. به نظر می‌رسد در این ۲ عامل «ضعف شدید تبلیغات» و «عدم توانایی شناساندن دارایی‌های کشور» به گردشگران خارجی و تضمین امنیت آنها و مقابله با اخبار کذبی که درباره ایران پخش می‌شود؛ ما را از جذب آنها بازداشته است. همین طور تفاوت‌هایی که برخی آزادی‌های فردی گردشگران را سلب می‌کند عامل دیگری است که اجازه نمی‌دهد کشور ما از ظرفیت‌های بزرگ خود استفاده کند. اما یکی از عواملی که باعث می‌شود کشور ما کمتر به عنوان مقصد گردشگران انتخاب شود، عدم توانایی رزرو هتل در سایت‌هایی مانند بوکینگ است.

پیش از این ضعف زیرساخت‌هایی مانند هتل‌ها و اقامتگاه‌ها را به عنوان یک عامل عدم موفقیت نام بردیم. اما همین زیر ساخت‌های متوسط هم به دلایل مختلف مانند عدم اتصال به شبکه بانکی بین‌المللی به راحتی در دسترس و معرض دید گردشگران نیست. عوامل دیگری که یک گردشگر بین‌المللی بررسی می‌کند، مسأله ویزا و ورود به کشور مقصد است. همان طور که پاسپورت اتباع ایرانی تنها قادر است به ۳۶ کشور بدون ویزا سفر کند و در رتبه نود از قدرتمندترین پاسپورت‌های جهان قرار گرفته است، اتباع بیش از صد کشور برای ورود به ایران احتیاج به ویزا دارند.

اتباع ۳ کشور آمریکا، انگلیس و کانادا تنها در قالب تور و با شرایط مشخص و روشن می‌توانند به ایران بیایند و اتباع کشورهای آمریکا، انگلستان، کانادا، عراق، کلمبیا، اردن، سومالی، افغانستان، پاکستان، سریلانکا، هند و بنگلادش امکان دریافت ویزای فرودگاهی را ندارند و باید به کنسولگری‌ها یا سفارتخانه‌های ایران در نزدیک محل زندگی خود رجوع کنند. از طرف دیگر اتباع کشورهای سوریه، ترکیه، لبنان، آذربایجان، گرجستان، بولیوی، ارمنستان و مصر بدون آنکه به ویزا نیاز داشته باشند می‌توانند برای مدت زمان مشخصی به ایران سفر کنند. هر چند برای سایر کشورهایی که نامی از آنها برده نشد نیز عمدتا امکان اخذ ویزای فرودگاهی وجود دارد و وزارت خارجه تلاش‌هایی برای سهولت در این امر انجام داده است.

سونامی گردشگری

سازمان جهانی گردشگری تعداد گردشگران در سال ۲۰۲۰ میلادی را بالغ بر ۶/۱ میلیارد نفر برآورد می‌کند، یعنی تا ۳ سال دیگر تقریبا یک چهارم جمعیت کره زمین از کشورهای مختلف بازدید خواهند کرد. از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۹ به بعد گردشگری هر ساله آمار صعودی داشته و با رشد قابل توجهی همراه بوده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا چند سال آینده از هر ۱۰ شغل یکی مرتبط با گردشگری باشد. با توجه به موج عظیم گردشگری که در سطح جهان به راه افتاده است و احتیاج مبرم کشور ما به درآمدزایی ارزی و ایجاد شغل در آمار و تعداد بالا به نظر می‌رسد یکی از بهترین فرصت‌ها برای جهش اقتصادی و رونق وضعیت کشور توجه و همکاری همه‌جانبه نهادها و مردم به گردشگری باشد؛ فرصت و درآمدی که عملا می‌تواند نفت فردای ایران، قلمداد شود و جایگزین مناسبی برای خام فروشی.