هم‌اکنون ۴۱۸۱ مرد در کل کشور به‌دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه همسرشان پشت میله‌های زندان به سر می‌برند. این در حالی است که جمعیت این بدهکاران خانوادگی تا سوم مرداد سال‌جاری ۳۵۵۰ نفر بوده‌اند. ماجرا وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که متوجه می‌شویم آمار زندانیان مهریه در اول شهریور سال گذشته ۲۴۵۰ نفر بوده است.
این روزها ماجرای صعود بی‌رویه قیمت سکه در تار و پود زندگی خانواده‌ها نفوذ کرده و تأثیرات زیادی بر معیشت و شغل و خانواده آنها گذاشته است، اما بدون شک هر روز که نرخ خرید و فروش سکه تمام بهار آزادی بالاتر می‌رود لرزه بر اندام تمام مردانی می‌افتد که در شب خواستگاری خود را مجنون لیلی تصور می‌کردند و حالا در مرز طلاق، به بدهکاران کلان اقتصادی شباهت پیدا کرده‌اند. پس طبیعی است بیشتر آقایانی که حکم پرداخت اقساط مهریه به آنها ابلاغ شده، یا در حال بازپرداخت دیون خود به همسرشان هستند، یا راهی دادگاه‌های خانواده شدند تا «دادخواست تعدیل اقساط مهریه» دهند. پرونده‌هایی که در ماه‌های اخیر حجم زیادی از وقت و انرژی شعب دادگاه‌های خانواده را در برمی گیرد.
در دادگاه‌های خانواده چه می‌گذرد؟
در راهروهای هر مجتمع قضایی که به پرونده‌های مناقشات خانوادگی مربوط می‌شود، انبوه زن و شوهرهایی را می‌توان مشاهده کرد که درگیر دریافت و پرداخت مهریه هستند. اما از اوایل اردیبهشت امسال تعداد مراجعانی که به‌دنبال کم کردن میزان اقساط مهریه هستند به طرز چشمگیری بیشتر شده است.
محمود سعادت، قاضی شعبه ۲۶۱ دادگاه خانواده در این باره به ایران می‌گوید:«از همان روزهایی که قیمت دلار و سکه شروع به افزایش کرد، تعداد پرونده‌های تعدیل اقساط هم در این شعبه بیشتر شد. به‌عنوان مثال در یک ماه گذشته از ۱۹۰ پرونده‌ای که به دست ما رسیده، ۶۳ مورد در همین رابطه است. در حالی که سال گذشته در همین مدت ۱۰ پرونده بررسی کرده‌ایم.»
این قاضی درباره روال رسیدگی به چنین دادخواست‌هایی اظهار می‌دارد:«ابتدا توانایی مالی و تمکن فرد بررسی می‌شود و بر اساس درآمد و میزان بدهی و حکم اولیه رأی صادر می‌کنیم. در واقع یک حکم واحد برای همه صادر نمی‌شود. حتی ممکن است بر اساس شواهد و مدارکی که زن به دادگاه ارائه می‌دهد درآمد مرد بیشتر شده باشد. هرچند که به طور معمول اینگونه نیست و درآمد اغلب مردان نسبت به دوره قبل یا ثابت مانده یا کمتر شده است اما چون قیمت یک سکه از سال گذشته تاکنون چهار برابر شده، اقساط سبک‌تر برایشان در نظر گرفته می‌شود. مثلاً اگر مردی قبلاً هر دو ماه یک سکه به همسرش می‌پرداخته، حالا متعهد می‌شود هر چهار ماه یک سکه به همسرش بپردازد.»
سعادت در ادامه به این نکته اشاره کرد که برخی از پرونده‌های جدید مربوط به افزایش مبلغ نفقه زنان یا فرزندانی است که با افزایش قیمت کالاها و خدمات به مشکلات اقتصادی برخورده‌اند.
علی امینی نژاد، قاضی شعبه ۲۶۳ نیز درباره افزایش پرونده‌های درخواست تعدیل مهریه می‌گوید:«در گذشته گاهی پیش می‌آمد که برخی از زنان نسبت به افزایش اقساط مهریه دادخواست می‌دادند، اما تعداد مردانی که درخواست کاهش اقساط مهریه داشتند، کم بود. حالا چند ماهی می‌شود که پرونده‌های مربوط به تعدیل اقساط مهریه بیشتر شده است.»
این قاضی می‌افزاید:«سال گذشته در همین روزها ما اصلاً زندانی مهریه نداشتیم، اما در همین سه هفته گذشته دو نفر را به‌خاطر ناتوانی در پرداخت مهریه به زندان فرستاده‌ایم. دلیل گرفتاری مردانی با این شرایط مشخص است، چرا که اوضاع اقتصادی بر کارخانجات و تولید‌کننده‌ها هم تأثیر گذاشته و تعداد زیادی از حقوق بگیران بیکار شده‌اند یا با تعدیل نیرو مواجه شده‌اند. اما قانون نمی‌تواند حق و حقوق زنی که مهریه‌اش را می‌خواهد نادیده بگیرد.»
غلامحسین گل آور، قاضی شعبه ۲۶۴ هم از منظر دیگری به‌موضوع مهریه نگاه کرده و می‌گوید:«در روزگاران قدیم سکه طلا به‌عنوان مهریه مرسوم نبود، اما روابط زن و شوهرها بهتر از امروز بود. البته در اینکه تعداد سکه‌های طلا و رقم مهریه ضامن خوشبختی نیست و بین زن و شوهرها محبت ایجاد نمی‌کند شکی نیست اما این روزها معیارهای تشکیل زندگی و شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه به گونه‌ای شده که علت بسیاری از دعواهای زوج‌ها به‌خاطر مسائل اقتصادی باشد.»
وی تأکید می‌کند: «در پرونده‌های مربوط به مهریه به‌طور معمول خانم‌ها ضرر نمی‌کنند، چرا که به نرخ روز مهریه‌شان را دریافت می‌کنند ولی آقایان که مجبورند به نرخ روز سکه طلای مهریه را بپردازند آسیب بیشتری می‌بینند. بنابراین در این میان برخی ناتوان از پرداخت مهریه‌های سنگین راهی زندان می‌شوند و بعضی دیگر به پرداخت اقساط بلندمدت راضی می‌شوند.»
قاضی غلامرضا احمدی هم در همین رابطه اظهار می‌دارد:«قبل از بالارفتن تصاعدی قیمت ارز و سکه، ما بیشتر با پرونده‌های مطالبه مهریه سر و کار داشتیم. اما از ماه‌های نخست امسال دو نوع پرونده به برنامه‌های کاری ما اضافه شده است. اول، دادخواست تعدیل اقساط مهریه از طرف آقایان و دوم، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه رسیدگی از طرف خانم ها. نوع دوم از دادخواست‌ها به‌دلیل این است که هزینه رسیدگی رقم بسیار زیادی می‌شود و معمولاً یک خانم قادر به پرداخت آن نیست. به‌عنوان مثال مهریه ۵۰۰ سکه‌ای یک زن به نرخ روز حدود ۲ میلیارد تومان می‌شود. وی باید معادل سه و نیم درصد کل مبلغ مهریه‌اش را یعنی حدود ۷۰ میلیون تومان به حساب دادگستری واریز کند تا به پرونده‌اش رسیدگی شود.»
آمار تکان دهنده زندانیان مهریه
افزایش نگران‌کننده زندانیان مهریه بخصوص در چند ماه اخیر را اگر در کنار سایر تبعات تأسف بار افزایش بی‌رویه نرخ سکه و طلا بگذاریم متوجه می‌شویم که این وضعیت نا بسامان نه تنها اقتصاد مملکت را به نابودی کشانده بلکه باعث از هم پاشیدن کانون خانواده‌ها نیز شده است.
سیداسدالله جولایی، مدیرعامل ستاد دیه کشور در همین باره به «ایران» می‌گوید:«هـــــــــــــــــم‌اکنون ۱۰ هزار زندانی جرایم غیرعمد در زندان‌های کشور به سر می‌برند که از این میان ۴۱۸۱ نفر بدهکاران مهریه هستند. بیشترین فراوانی با ۵۸۰ نفر به استان فارس، ۴۵۳ نفر به استان تهران و ۳۷۰ نفر به استان اصفهان مربوط می‌شوند.» این مسئول می‌افزاید:«بالارفتن قیمت ارز و سکه از ابتدای تیر امسال روند رو به رشدی در بخش مردان زندانی ایجاد کرده و این در حالی است که ۵ سال قبل تعداد کل زندانی‌های جرایم غیرعمد کشور کمتر از ۴ هزار نفر بوده‌اند.» او تأکید می‌کند:«مهریه یک تعهد مالی است که صددرصد قابل پرداخت است، اما جنبه اقتصادی ندارد. با مهریه کسی نمی‌تواند کار اقتصادی انجام دهد، هرچند بار مالی آن مشخص، قابل شکایت و پیگیری قانونی است. اگر میزان مهریه بالا باشد و فردی نتواند مهریه را پرداخت کند به زندان می‌رود، اما اگر میزان مهریه ۱۱۰ سکه یا کمتر از آن باشد جنبه کیفری ندارد و فرد به‌دلیل پرداخت نکردن آن به زندان نمی‌رود، اما موظف است مهریه را پرداخت کند.»
رابطه میان مهریه و سکه و زندان
فرض کنید یک جوان کارمند که ماهی دو میلیون تومان حقوق می‌گرفته، ناچار شده مهریه ۵۰۰ سکه‌ای همسرش را بپردازد. او جز یک خودروی ارزان و خانه مستأجری هم مالی در بساط نداشته است. در شرایطی که همسرش خواهان مهریه خود شده (فرقی ندارد با هم زندگی کنند یا جدا هستند)، قاضی او را موظف کرده ۲۵ سکه در بدو امر به همسرش بپردازد و ۴۷۵ سکه باقی مانده را نیز هر دو ماه یک سکه پرداخت کند. گذشته از آنکه او باید حدود ۷۵ سال به‌طور مداوم سکه بپردازد اما از آنجا که نرخ سکه از سال گذشته تا امروز تقریباً ۴ برابر شده اما حقوق او حداکثــــــر ۱۵ درصد افزایش داشته است، پس طبیعی است که با حقوق ماهی دو میلیون و ۳۰۰ هزار تومان نتواند ماهانه دو میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برای پرداخت مهریه‌اش کنار بگذارد. برای همین راهی دفاتر خدمات الکترونیک قضایی می‌شود و دادخواست تعدیل اقساط مهریه ارائه می‌دهد تا شاید دخل و خرج مهریه‌اش را به تعادل برساند. در این میان تعدادی از مردان که قدرت پرداخت قسط اول (همان چند سکه اول را به طور یکجا) یا اقساط بعدی را هم ندارند راهی زندان می‌شوند تا شاید در آینده دری به رویشان باز شود، هر چند مدیرعامل ستاد دیه بدهکاران مهریه را مشمول برنامه‌ها و خدمات این نهاد نمی‌داند.
چه باید کرد؟
بدون شک در اختلاف میان زنی که خواهان مهریه خود شده و مردی که متعهد به پرداخت آن است هیچ کس نمی‌تواند کاری انجام دهد، مگر آنکه خود به نتیجه و صلح برسند. اما اطلاع از قوانین و آگاهی به شرایط عقد ازدواج (که یکی از عقود است) می‌تواند از مشکلات مالی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه بکاهد.
احسان طلوعی وکیل پایه یک دادگستری در این باره به ما می‌گوید: «امضای سند عقد با مهریه معلوم مثل چک سفید امضایی است که شوهر به همسرش می‌دهد تا هر گاه که تمایل داشت برای وصول آن اقدام کند. بنابراین جوانان نباید به عباراتی مثل مهریه را چه کسی گرفته و چه کسی داده! اعتنا کنند. بسیاری از پرونده‌های موجود در دادگاه‌های خانواده مربوط به مهریه‌هایی است که ابتدا با توجه به عشق و علاقه طرفین امضا شده و تصوری مبنی بر مطالبه آن وجود نداشته، اما در گذر زمان و با بروز مشکلات میان زوجین ماجرای مهریه تازه آغاز شده است.»
بهمن عبداللهی
- 19
- 5
