پانزی! روش نه چندان جدید کلاهبرداری در ایران که این روزها دوباره شدت گرفته است. حتما این روزها در کانال‌های تلگرامی یا سایت‌های اینترنتی به نوعی از سرمایه‌گذاری برخورده‌اید که در ازای پرداخت سرمایه برای یک فعالیت مولد، سودهای قطعی ماهانه نصیبتان می‌کنند. معمولا این روش سرمایه‌گذاری سود ماهانه‌ای بیش از سودهای بانکی یا سود بازار سهام برای شما به ارمغان خواهد آورد. اگر افراد بیشتری را به این سرمایه‌گذاری معرفی کنید، سود بیشتری هم به جیب می‌زنید، اما این تمام ماجرا نیست. با چشم بر هم زدنی پرداخت این سود از سوی شرکت سرمایه‌گذاری متوقف خواهد شد، زیرا این شرکت عملا فعالیت اقتصادی نداشته است؛ آن زمان است که متوجه می‌شوید در یک حقه پانزی گرفتار شده‌اید!
یک جست‌وجوی ساده در اینترنت چارلز پانزی را به‌عنوان پایه‌گذار این روش کلاهبرداری معرفی می‌کند. اگرچه گفته می‌شود پیش از آن چارلز دیکنز نیز در برخی رمان‌های خود به چنین روشی اشاره کرده است، اما این پانزی‌ست که با عملیاتی‌کردن آن، نام خود را برای این روش کلاهبرداری ثبت کرده است! او با خرید کوپن‌های تخفیفی اداره پست و تعهددادن آنها در آمریکا و کشورهای دیگر به سرمایه‌گذاران وعده پرداخت ۵۰ درصد سود را در ۴۵ روز یا ۱۰۰ درصد سود در ۹۰ روز می‌داد. در حالی که او با استفاده از سرمایه سرمایه‌گذاران جدید، سود اولین‌ها را پرداخت می‌نمود توانست در حدود یک سال ۲۰ میلیون دلار کسب کند.
اما به دلیل آنکه حقه پانزی یک راه بی‌نهایت نیست، کسب درآمد و جذب سرمایه نهایتا متوقف و شیوه او شناسایی شد. این روزها نیز مردم ایران دوباره درگیر این بازی شده‌اند. تمایل مردم به رشد دارایی‌های خود در کوتاه‌ترین زمان ممکن در شرایط کنونی اقتصاد آنها را به راحتی در دام پانزی می‌اندازد. این روش البته در ایران جدید نیست. در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد نیز موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز از همین روش برای تامین سرمایه استفاده کردند. جذب سرمایه‌های مردم با ادعای سرمایه‌گذاری پرسود در اقتصاد و پرداخت سودهای خارج از عرف؛ موسسات مالی غیرمجاز دوره احمدی‌نژاد نیز در حقیقت از همین روش پانزی استفاده کرده و سود سپرده‌گذاران را از محل سپرده‌های جدید تامین می‌کردند. اما در نهایت وقتی صاحبان سپرده‌ها برای دریافت اصل سرمایه اقدام کردند، عملا پولی موجود نبود! اکنون با توجه به نظارت و سیطره کامل بانک مرکزی بر بانک‌ها و موسسات مالی، این روش دیگر در حوزه بانکی جوابگو نیست اما کلاهبرداران همچنان در سایت‌های اینترنتی قربانی می‌گیرند.
پول داغ در دست کلاهبرداران
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که حقه پانزی زمانی بروز می‌کند که یک اقتصاد به شدت دچار تورم شده و با رونق فاصله‌ای ملموس داشته باشد. در این شرایط پدیده‌ای به نام «پول داغ» شکل می‌گیرد که بر اساس آن، هیچ‌کس تمایل ندارد پول نقد را نزد خود نگهداری کند زیرا ارزش پول به سرعت در حال کاهش است. در این میان رشد پدیده‌هایی مانند دلالی و سفته‌بازی بر التهابات اقتصادی افزوده و صاحبان سرمایه را به سوی معاملات سوداگرانه سوق می‌دهد. در حقیقت رونق سوداگری در اقتصاد یکی از الزامات بازی پانزی است که در حال حاضر اقتصاد ایران به شدت به آن دچار است. در شرایطی که بازار خودرو، مسکن، طلا و غیره روزهای بی‌ثبات و پرالتهابی را تجربه می‌کنند، برخی افراد به دنبال سودهای کلان و کم‌خطر در این آشفته‌بازار به دام دلالان می‌افتند.
این در حالی است که در تبلیغات این کلاهبرداران قابلیت نقدشوندگی سرمایه بسیار بالا عنوان شده و فرد گمان می‌کند هر زمان که بخواهد می‌تواند به اصل سرمایه خود دست یابد. در نتیجه پس از چند مرتبه دریافت سود و جلب اعتماد، خود سرمایه گذار اقدام به تبلیغات برای کلاهبرداران می‌کند و از میان دوستان و آشنایان، سرمایه‌گذاران جدیدی را به این بازی معرفی می‌کند؛ بی‌آنکه بداند در چه دامی گرفتار شده است. در حقیقت این خود سرمایه‌گذاران هستند که این سیستم مالی کلاهبردارانه را تقویت می‌کنند. این بازی تا زمانی ادامه می‌یابد که کلاهبردار بتواند افراد جدیدی را جذب کند؛ به محض توقف سرمایه‌گذاری به دلیل آنکه فعالیت اقتصادی وجود نداشته و این تنها یک فریب بوده است، کلاهبردار با باقیمانده سرمایه متواری خواهد شد.
بادکردن بادکنک پانزی توسط سرمایه‌گذاران
گفته می‌شود یکی از مهمترین دلایلی که در تقویت این نوع کلاهبرداری نقش دارد سود بالای پرداختی به سرمایه‌گذاران است. این روش نه تنها سبب می‌شود سرمایه‌گذاران تمایلی به برداشت از سیستم نداشته باشند بلکه موجب آن می‌شود که سرمایه‌های جدیدی را به این بازی بیاورند و در حقیقت بادکنک پانزی را بیشتر باد کنند. در چنین شرایطی تبلیغات این سرمایه‌پذیر درست جلوه می‌کند و سبب می‌شود کلاهبردار بتواند نقشه‌های تکمیلی خود را اجرایی کند. مانند اینکه شرکت جدیدی را برای سرمایه‌گذاری مجدد معرفی کرده و در عین حال اجازه برداشت از شرکت اول را ندهد. در این حالت به دلیل آنکه سرمایه‌گذار به طور منظم سود کلان خود را دریافت کرده است، به نقشه دوم نیز اعتماد می‌کند و وارد بازی مجدد کلاهبردار می‌شود.
سپس دوستان خود را وارد می‌کند و این روند همچنان تا اتمام سرمایه‌گذاری ادامه خواهد داشت. این نوع کلاهبرداری بیش از آنکه به هوشمندی کلاهبردار مربوط شود، از شرایط آشفته اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی ناشی می‌شود. در شرایطی که فرد پس از سال‌ها کار و تلاش شاهد بی‌ارزش‌شدن تمام دارایی خود است و از سوی دیگر هیچ‌گونه فعالیت مولد و سودده اقتصادی در کشور در جریان نیست، چنین آگهی‌هایی می‌تواند بسیار وسوسه‌انگیز باشد. اکنون نیز کشور ما به چنین شرایطی دچار است و ضرورت آن احساس می‌شود تا با افزایش نظارت و اطلاع‌رسانی، راه چنین کلاهبرداری‌هایی بسته شود.
دام پانزی برای شرکت‌های ورشکسته
در این میان برخی شرکت‌های اقتصادی قانونی نیز به این روش اقدام می‌کنند. این اتفاق معمولا در شرکت‌های ورشکسته رخ می‌دهد. شرکت‌های سرمایه‌پذیر ورشکسته یا در آستانه ورشکستگی به دلیل ناتوانی در پرداخت سود سرمایه‌گذاران، بدون اعلام ورشکستگی اقدام به جذب سرمایه‌گذار جدید می‌کند. اگرچه تا به اینجای کار، فعالیت شرکت قانونی‌ست اما در نهایت به دلیل آنکه نخواهد توانست سود مکفی را تامین کند، در همین بازی گرفتار می‌شود و فعالیت‌های کاملا قانونی تبدیل به یک کلاهبرداری بزرگ خواهد شد. به همین دلیل است که همواره، شفافیت مالی و نظارت بر حسن اجرای آن ضروری قلمداد می‌شود.
تنها در صورت نظارت نهادهای ذی‌ربط است که صورت‌های مالی شرکت بررسی شده و ورشکستگی یا عدم آن برای سرمایه‌گذاران افشا می‌شود. در غیر این صورت ممکن است روندی که در مورد موسسات مالی غیرمجاز رخ داد در این مقوله نیز طی شده و به سرمایه‌های مردم و بخش‌های کلان اقتصادی ضربه وارد آورد. در سال ۲۰۰۸ یکی از بزرگترین اختلاس‌های تاریخ به سوژه اول رسانه‌های آمریکا تبدیل شد. شرکت سرمایه‌گذاری برنارد مدوف در وال‌استریت که از سال ۱۹۶۰ شروع به کار کرده بود به خاطر رسوایی مالی مدیر آن به کار خود پایان داد. یکی از اصلی‌ترین اتهامات مدوف استفاده از سیستم پانزی برای پرداخت سود به سرمایه گذاران بود.
زینب مختاری
- 10
- 2
