منظور از نشوز چیست و ناشزه بودن زن چه عواقبی دارد؟

نشوز در لغت به معنای ارتفاع و بلند شدن است و در اصطلاح حقوقی به نافرمانی زوجین و عدم ایفای وظایف زناشویی از جانب آن‌ها گفته می‌شود در واقع اگر هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا نکند نشوز کرده است.

عدم تمکین یا به عبارتی عدم ایفای هر یک از وظایف و تکالیف زناشویی خواه از نوع تکالیف مشترک باشد و خواه از نوع تکالیف اختصاصی، از سوی هر یک از زوجین می‌تواند اتفاق بیفتد، اما در قلمروی حقوقی اصطلاح نشوز معمولاً به عدم انجام وظایف زناشویی از جانب زن گفته می‌شود و به همین علت زنی را که به وظایف زناشویی خود در برابر همسرش عمل نکند ناشزه نامیده می‌شود.

اما همان طور که اشاره شده نشوز در رابطه با تکالیف مرد هم ممکن است محقق شود حال که تا حدودی با معنای نشوز آشنا شدیم لازم است ابتدا در خصوص تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر توضیح دهیم.

هنگامی که عقد ازدواج میان دو نفر منعقد شود رابطه زوجیت میان زن و مرد برقرار می‌گردد و هر یک از طرفین دارای حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر می‌گردند برخی از این تکالیف مشترک و برخی از آن‌ها اختصاصی هستند. دو تکلیف مشترک میان زوجین که در قانون مدنی به آن‌ها اشاره شده عبارت است از: حسن معاشرت و معاضدت در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد.

منظور از حسن معاشرت این است که زن و شوهر باید با خوش رویی، مسالمت و احترام با یکدیگر رفتار کنند و از انجام رفتار اهانت آمیز نسبت به یکدیگر خودداری کنند. تکلیف دیگری که به طور مشترک قانون گذار برای هر دو طرف تعیین نموده است معاضدت در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد است.

تشیید در لغت به معنای استوار کردن و برافراشتن و مُعاضدت هم به معنای یکدیگر را یاری کردن است، اما در اصطلاح حقوقی معنای مشخصی ندارد؛ یعنی قانون مدنی به طور دقیق مشخص نکرده است که مقصود از معاضدت انجام چه کار‌هایی است بلکه براساس عرف و عادت مشخص می‌شود که چه کار‌ها و رفتار‌هایی را می‌توان از مصادیق معاضدت تلقی کرد.

به عنوان مثال معمولاً تامین هزینه‌های زندگی و کسب درآمد بر عهده مرد و اداره امور داخلی منزل به عهده زن است در این حالت انجام هر یک از این امور توسط زن و مرد به معنای معاضدت خواهد بود و در صورتی که هر یک از آن‌ها از انجام این امور خودداری کنند می‌توان گفت که به تکلیف خود در خصوص معاضدت عمل نکرده‌اند.

علاوه بر این تکالیف مشترک که در قانون مدنی برای زن و شوهر ذکر شده است، هر یک از زوجین دارای تکالیف اختصاصی نیز هستد به عنوان مثال مطابق قانون مدنی ریاست بر خانواده از حقوق مرد است و زن باید تکالیف قانونی مرتبط با این حق مرد را ایفا کند؛ مثلاً اگر در امور مربوط به خانواده و تربیت فرزندان اختلاف نظری میان زن و شوهر وجود داشته باشد، چون ریاست خانواده بر عهده مرد است زن باید از نظر شوهر پیروی کند.

البته مرد نمی‌تواند به بهانه ریاست بر خانواده هر تکلیف نامعقولی را بر زن تحمیل کند مثلاً مانع رفت و آمد زن با خانواده و دوستانش گردد از سوی دیگر مرد نیز در برابر زن دارای تکالیف اختصاصی است که مهم‌ترین آن ها، وظیفه پرداخت نفقه و حقوق مالی زن است و انجام این وظیفه هیچ ارتباطی به نیازمند بودن یا نبودن زن به نفقه ندارد حتی اگر زن درآمد مستقل هم داشته باشد مرد موظف به پرداخت نفقه است.

پس هرگاه هر یک از زوجین به هر علت وظایف زناشویی خود را ایفا و تمکین نکند، نشوز کرده است عدم تمکین یا به عبارتی عدم ایفای هر یک از وظایف و تکالیف زناشویی خواه از نوع تکالیف مشترک باشد و خواه از نوع تکالیف اختصاصی از سوی هر یک از زوجین می‌تواند اتفاق بیفتد.

تمکین به چه معنا است؟

در مقابل نشوز تمکین قرار می‌گیرد تمکین دو معنای عام و خاص دارد تمکین به معنای عام مربوط به کلیه تکالیفی است که به موجب قانون بر عهده هر یک از زوجین قرار داده شده است و آن‌ها باید به این تکالیف قانونی عمل کنند.

تمکین به معنای خاص مربوط به تکلیف برقراری رابطه جنسی متعارف است و براساس آن، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند بدون عذر موجه از برقراری رابطه جنسی با طرف مقابل سرباز بزنند.

پیامد‌های نشوز زن

اگر زن از ایفای وظایف زناشویی در برابر همسرش خودداری کند، در مرحله نخست مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه او را ملزم به انجام وظایف قانونی خود نماید از طرف دیگر در صورتی که این اقدام زن بدون عذر موجه باشد حق وی نسبت به نفقه ساقط خواهد شد و نمی‌تواند نفقه خود را مطالبه نماید، اما اگر عدم ایفای وظایف زناشویی به خاطر عذر موجه باشد، حق وی در مورد نفقه ساقط نخواهد شد.

به عنوان مثال یکی از وظایف زن این است که در منزلی که همسرش اختیار نموده است، سکونت کند حال اگر وی محل سکونت مشترک خود با مرد را ترک کند در صورتی که عذر موجه نداشته باشد مرد می‌تواند با مراجعه به دادگاه وی را به بازگشت به منزل ملزم نماید و همچنین زن نیز نسبت به نفقه مدتی که منزل را ترک نموده است هیچ حقی نخواهد داشت، اما اگر به موجب شرط ضمن عقد زن اختیار تعیین مسکن را داشته باشد زن می‌تواند از حضور در منزل شوهر خودداری کند و شوهر را ملزم به حضور در خانه‌ای کند که او تعیین می‌نماید.

لازم به ذکر است که عدم تمکین زن ربطی به مهریه ندارد، زیرا به محض عقد نکاح زن مالک مهریه می‌گردد حال در صورتی که زن از تمکین در برابر شوهر خودداری کند تنها حق او نسبت به نفقه از بین می‌رود و عدم تمکین ربطی به مهریه ندارد.

پیامد‌های نشوز مرد

اگر مرد به وظایف زناشویی خود در برابر همسرش عمل نکند زن می‌تواند به دادگاه مراجعه و او را ملزم به انجام وظایف خود کند از طرف دیگر در صورتی که عدم ایفای این وظایف از سوی مرد به نحوی باشد که زندگی را بر زن سخت و مشقت بار کند، او می‌تواند با استناد به آن از دادگاه درخواست طلاق نماید.