مشاور وزیر کشور درحالی در تازه‌ترین اظهارات خود از وجود ۱۱میلیون ایرانی ساکن مناطق حاشیه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی خبر داده است که با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد قرار بود به مرور گره از این مشکل در این دولت باز شود اما نه طرح مهاجرت معکوس جواب داد نه ایجاد اشتغال برای روستانشینان؛ رویه‌ای که تاکنون نشان می‌دهد نه‌تنها گرهی از این چالش اجتماعی باز نشده که گره کورتر هم شده است. اظهارات وزیر راه و شهرسازی موید این موضوع است که گفته جمعیت حاشیه‌نشین از ۴.۵میلیون نفر در دوره اصلاحات به ۱۰ تا ۱۱میلیون نفر در پایان دولت‌های نهم و دهم رسیده است.
خیابان‌ها پر از دست‌انداز است و خانه‌ها اکثرا ظاهری آجری و سیمانی دارند. کوچه‌ها خاکی و کودکان در کنار زباله‌ها و گِل‌های به جا مانده از باران شب گذشته درحال بازی هستند. زخم‌هایی هم روی پاهای بعضی از آنها وجود دارد که نشان از نبود مکان مناسب برای بازی آنها است؛ لباس‌های‌شان به دلیل خاکی بودن محله کثیف است و وسایل بازی‌شان تداعی‌گر حداقل ۱۰سال پیش است. آنها در حالی در چنین وضعی زندگی میکنند که فاصله‌شان با سایر شهرنشینان شاید به چند کیلومتر هم نرسد. کمبود امکانات بهداشتی، درمانی و حتی نیازهای اولیه یک زندگی شهری در حاشیه شهرها به ویژه کلان‌شهرها درحالی است که به گواه آمار تعداد ساکنان این مناطق هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود. موضوعی که یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «از آنجایی که جمعیت حاشیه‌نشینان رو به افزایش است شهرداری‌ها و وزارت بهداشت باید به حاشیه‌نشینان خدمات ارائه دهند.» به گفته بشیر خالقی، «سیل مهاجرت از روستا به شهر این مسئله را ایجاد کرده است، بسیاری از این افراد در روستاها زمین یا ملک دارند که دیگر کارایی ندارد و نمی‌تواند منبع درآمدشان باشد. شرایط اقتصادی، عدم
دسترسی به آموزش برای فرزندان‌شان و زندگی سخت در روستا این افراد را مجبور به مهاجرت کرده است.»
این اظهارات درحالی است که زمانی بیش از ۶۰درصد جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کرد اما امروز این موضوع برعکس شده و بیشتر مردم در شهرها زندگی میکنند که البته بسیاری از آنها به علت شرایط اقتصادی نامطلوب در حاشیه شهرها هستند. آنطور که رضا محبوبی، مشاور وزیر کشور می‌گوید: «نبود دسترسی به خدمات اجتماعی و فقدان نظارت اجتماعی از مهمترین مشکلات در مناطق حاشیه‌نشین است.»
مسکن‌مهر جذابیتی برای حاشیه‌نشینان نداشت
اما همه ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود زیرا آنطور که وزیر راه و شهرسازی می‌گوید: «برآورد می‌شود که حدود ۱۹میلیون بدمسکن در بافت‌های ناکارآمد میانی، فرسوده، تاریخی و حاشیه‌شهرها زندگی میکنند که از این تعداد جمعیت، حاشیه‌نشینان ۱۱میلیون نفر هستند.» به عقیده عباس آخوندی، «مسکن مهر نه‌تنها نتوانست به معضل حاشیه‌نشینی پایان دهد بلکه این راهکار هیچ جذابیتی برای حاشیه‌نشینان نداشت و انتقال قابل‌توجه و قابل ذکری از حاشیه به مسکن مهر صورت نگرفت.»
از همین‌رو با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، وزارت راه و شهرسازی برنامه‌های مختلفی را برای ساماندهی حاشیه‌نشینان اجرا کرده است به‌طوری که به گفته محمدسعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی، «یکی از نیازهای اصلی مناطق حاشیه‌ای شهرها کمبود آموزش است؛ برای رفع مشکلات آموزشی حاشیه‌نشینان، ستاد ملی بازآفرینی شهری، تفاهم‌نامه‌ای با وزارت آموزش‌وپرورش برای افزایش نرخ باسوادی در این مناطق با اولویت آموزش به کودکان بازمانده از تحصیل و همچنین ساخت مدارس جدید در پنج استان سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، خوزستان، آذربایجان‌غربی و کرمان به‌عنوان استان‌های دارای بیشترین کودکان بازمانده از تحصیل، به امضا رسانده است.»
دبیر ستاد ملی بازآفرینی شهری در توضیح بیشتر می‌گوید: «یکی از مهمترین اقدامات این ستاد همکاری با سازمان برنامه‌وبودجه است؛ در جلسه‌های متعددی که با این سازمان داشتیم، مقرر شد از محل طرح‌های تملک دارایی‌های دولت، بیش از ۵۰۰میلیارد تومان به‌منظور رفع محرومیت‌های مناطق حاشیه‌ای شهرها و سکونتگاه‌های غیررسمی اختصاص یابد. این شرکت از سال۹۵ تا به حال در ۲۷۲محله حاشیه‌ایِ ۸۳ شهر اقدامات اجرایی و کالبدی اعم از ساخت مراکز آموزشی، درمانی، فرهنگی، ورزشی، آسفالت معابر انجام داده که ۳۷۰میلیارد تومان مجموع این اقدامات بوده است؛ عمده ردیف‌های بودجه‌ای این فعالیت‌ها شامل منابع عمومی و ردیف‌های ملی دستگاه‌های کشوری و برخی منابع مالی تعدادی از نهادهای استانی (۳۰درصد) و مابقی (۷۰درصد) از محل منابع شهرداری‌ها بوده است. ضمن اینکه پیرو تاکیدات رهبر انقلاب مبنی بر کاهش آسیب‌های اجتماعی، در حال تدوین و اجرای ۴۲۰پروژه جدید با بودجه‌ای ۲۰۰میلیارد تومانی هستیم.»
تثبیت جمعیت روستایی و معکوس کردن مهاجرت‌ها
از سوی دیگر، به گفته یک عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، «براساس قانون برنامه ششم توسعه، خدمات‌رسانی به نقاط حاشیه‌نشین شهری باید تداوم یابد و این محدوده‌ها از امکاناتی همچون آب، برق و گاز بهره‌مند شوند.»
آنطور که محمدرضا منصوری می‌گوید: «طبق ماده ۷۸ لایحه برنامه ششم توسعه، دولت موظف شده وضعیت مناطق حاشیه‌نشین در کشور را ارتقا دهد که یکی از این وظایف گازرسانی به این محدوده‌ها است.»
همه اینها درحالی است که براساس آمارهای اعلام شده ۱۱میلیون حاشیه‌نشین در کشور سکونت دارند که طبق اظهارات نمایندگان از این تعداد نزدیک به یک میلیون ۲۰۰هزار نفر در شهر مشهد، ۲۰۰هزار نفر در شیراز و نزدیک به ۵۰۰هزارنفر در کلان‌شهر تبریز سکونت دارند که علاوه‌بر این دیگر کلان‌شهرهای کشور مانند تهران، اصفهان و اهواز هم به سهم خود از معضل حاشیه‌نشینی رنج می‌برند. آماری که میزان آن هم کم نیست و نیازمند توجه جدی به آن است چراکه حاشیه‌نشینی خود می‌تواند باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی و شهری شود بنابراین از آنجایی که سال گذشته نمایندگان مجلس توجه به اقتصاد، معیشت و افزایش جاذبه‌های زندگی در مناطق روستایی را در تثبیت جمعیت روستایی و معکوس کردن مهاجرت‌ها موثر اعلام کردند امید است که این زنگ خطر جدی برای جامعه شهری و کلان‌شهرها با برنامه‌ریزی و ضمانت اجرایی آنها در سال‌های بعدی کمتر و کمتر شود.
سوسن نوری
- 14
- 2
