خادم چتر آموزش همگانی جمعیت هلال‌احمر است که در معاونت آموزش، پژوهش و فناوری هلال‌احمر طراحی شد و در شورایعالی به تصویب رسید که توسط استان‌ها اجرا می‌شود.کشور ما از مناطق پرخطر و حادثه‌خیز دنیا به‌شمار می‌آید. درحالی‌که میزان خطر بلایای طبیعی در کشور ما بسیار زیاد است، متاسفانه میزان آمادگی خانواده‌ها در برابر بلایا بسیار اندک است. براساس مطالعات و ارزیابی‌های صورت‌گرفته، متوسط میزان آمادگی خانواده‌ها در برابر بلایا، تنها ٣/٩درصد است که نشان می‌دهد مردم در برابر مخاطرات آماده نیستند. بنابراین بسیار ضروری است که مردم آمادگی‌شان را در برابر مخاطرات افزایش دهند. جمعیت هلال‌احمر، همواره گام‌های موثری در این راستا برداشته است.
هرچند در گذشته خدمات آموزشی این نهاد مردمی توسط سازمان‌های تابعه‌اش مانند موسسه علمی-کاربردی، سازمان جوانان، سازمان داوطلبان و سازمان امدادونجات برای حفظ آمادگی مردم به‌صورت مستمر در قالب طرح‌های مختلف ارایه شده است، اما این‌بار جمعیت هلال‌احمر به‌شکل جدیدی با اجرای برنامه ملی خادم (خانواده آماده در مخاطرات) پا به میان نهاده تا با مراجعه به مردم، آموزش‌های آمادگی در برابر بلایا را به آنها ارایه کند. مراجعه به در منازل مردم برای ارایه این آموزش‌ها، چیزی است که برنامه ملی خادم را از سایر برنامه‌ها متمایز کرده است. به گفته دکتر مهدی نجفی، مدیرکل امور آموزش عمومی، پایه و همگانی معاونت آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال‌احمر، در صورتی که الزامات این برنامه فراهم شود تا پایان برنامه پنج‌ساله جمعیت هلال‌احمر همه خانواده‌های ساکن در کشور از این آموزش‌ها بهره‌مند خواهند شد. وی در گفت‌وگویی ما را بیشتر با این برنامه آشنا می‌کند و از روند اجرای این برنامه سخن می‌گوید.
منظور از آمادگی در برابر بلایا چیست؟
از این موضوع برداشت‌های متفاوتی می‌شود، درحالی‌که دقیقا باید مشخص شود منظور از آمادگی در برابر بلایا چیست. در دنیا شاخص‌های مختلفی برای آمادگی تعریف شده است، مثلا در آمریکا از شاخص PRI یا «شاخص آمادگی عمومی» استفاده می‌کنند. در ایران «شاخص آمادگی خانوار در بلایا» از سوی وزارت بهداشت تعریف شده که دارای ١٥مولفه یا سنجه است که برای ارزیابی و آموزش خانواده‌ها استفاده می‌شود. وقتی گفته می‌شود سطح متوسط آمادگی خانواده‌های ایرانی ٣/٩درصد است، به این معناست که در ارزیابی‌های صورت‌گرفته، متاسفانه خانواده‌های ایرانی به‌طور متوسط حتی به دو مورد از ١٥ مولفه آمادگی هم عمل نکرده‌اند. این نشان‌دهنده سطح بسیار پایین آمادگی در کشور ما است. داوطلبان هلال‌احمر در برنامه ملی خادم براساس شاخص آمادگی خانوار، این مولفه‌ها را به‌صورت خانه‌به‌خانه آموزش می‌دهند. البته مسأله مهم، عمل‌کردن خانواده‌ها به این آموزش‌هاست. با عمل خانواده‌ها به این آموزش‌ها، طبیعتا شاخص آمادگی خانواده در کشور ارتقا خواهد یافت، بنابراین این‌که خانواده‌ها نسبت به یادگیری و عمل به این آموزش‌ها چقدر جدی هستند، بسیار مهم است. در برنامه ملی خادم، هدف آن است که میزان آمادگی خانواده‌ها در یک بازه زمانی پنج‌ساله، حداقل به ٣٠درصد برسد.
به‌نظر شما چه عواملی باعث استقبال بیشتر مردم از این آموزش‌ها خواهد شد؟
مردم از مزایای افزایش سطح آمادگی به حد کافی آگاهی ندارند. اگر مردم بدانند که عمل‌کردن به این آموزش‌های ساده چه تاثیرات حیاتی در زندگی‌شان می‌تواند داشته باشد، حتما به آنها توجه بیشتری می‌کنند. به عبارتی هنوز باورهای رفتاری آمادگی در برابر بلایا در مردم ما شکل نگرفته است. موضوع دیگر آن است که مردم احساس فشار اجتماعی برای افزایش سطح آمادگی در برابر بلایا نمی‌کنند، یعنی آمادگی در برابر بلایا در جامعه ما هنوز به یک هنجار تبدیل نشده است. از طرفی باید این باور در مردم شکل بگیرد که انجام بسیاری از اقدامات مربوط به آمادگی، ساده و بدون هزینه است. از سوی دیگر، مردم باید در برابر مخاطرات، احساس خطر کنند تا برای یادگیری این آموزش‌ها احساس نیاز کنند. آنها درک زیادی از خطر مخاطرات مختلف ندارند، بنابراین برای فراگیری این آموزش‌ها معمولا به ما هم مراجعه نمی‌کنند. به علت این عدم‌درک از خطر، اکثریت قریب به اتفاق مردم به دعوت ما برای مراجعه به مراکز و شعب جمعیت هلال‌احمر برای گذراندن آموزش‌های لازم برای آمادگی در برابر بلایا، پاسخ نمی‌دهند. اما عدم مراجعه مردم به ما باعث سلب مسئولیت جمعیت هلال‌احمر در برابر مردمی که از قضا اکثریت مردم هم هستند، نمی‌شود. با توجه به چنین مسئولیتی، حال که مردم به ما برای گرفتن این آموزش‌ها مراجعه نمی‌کنند، ما ناچاریم به آنان مراجعه کنیم. این هسته اصلی و اساس برنامه ملی خادم است. هدف برنامه ملی خادم آن است که با استفاده از نظریه‌های علمی، در مردم، تغییر مثبت رفتاری برای آمادگی در برابر بلایا ایجاد کند. این تعییر رفتار، خودش را با افزایش شاخص آمادگی خانواده‌ها نشان خواهد داد.
هم‌اکنون این طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
در سال ٩٥ این برنامه به‌صورت آزمایشی در کل کشور اجرا شد و ٢٥٠هزار خانوار از این آموزش‌ها در مراحل مختلف بهره‌مند شدند. در اجرای برنامه ملی خادم، اعضای داوطلب و آموزش‌دیده جمعیت هلال‌احمر ١٢بار به‌صورت ماهانه به در منازل مردم مراجعه می‌کنند و هر بار یک یا دو مولفه از مولفه‌های شاخص آمادگی خانوار را به آنها آموزش می‌دهند. درواقع در طول سال به هر خانواده، ١٢بار مراجعه می‌شود تا با استمرار این آموزش‌ها، اهمیت آمادگی خانواده در برابر بلایا، یادآوری و فراموش نشود. به عبارت دیگر، استمرار این آموزش‌ها باعث می‌شود خانواده‌ها همیشه به موضوع آمادگی در برابر بلایا فکر کنند و دغدغه آن را داشته باشند. در بسیاری از استان‌ها مرحله پنجم و ششم آموزش‌ها هم انجام شده، اما امسال استان‌ها علاوه بر این‌که مراجعات‌شان را کامل می‌کنند، سهمیه جدید هم خواهند داشت.
در چه صورت همه خانوارهای ایرانی تحت‌پوشش این آموزش قرار خواهند گرفت؟
درصورت تامین بودجه، ٧٠٠هزار خانوار تا پایان امسال تحت‌پوشش آموزش‌های خادم قرار خواهند گرفت. البته این تعداد کافی نیست، چون اگر قرار باشد در یک بازه زمانی پنج‌ساله این طرح به پایان برسد، باید لااقل هر ساله بیش از ٤میلیون خانوار تحت پوشش این آموزش‌ها قرار بگیرند. درحال حاضر، براساس آخرین سرشماری مرکز آمار، بیش از ٢٢میلیون خانوار ایرانی در کشور وجود دارد. از طرفی ما با محدودیت منابع مواجه هستیم، چون فعلا فقط جمعیت هلال‌احمر بودجه این برنامه را تامین می‌کند. اگر سایر دستگاه‌ها و دولت در اجرا و تامین بودجه این برنامه، مشارکت جدی کنند، قادر خواهیم بود هر ساله تعداد بیشتری از خانوارها را آموزش دهیم تا همه خانوارهای ایرانی تا پایان پنج سال، تحت پوشش قرار بگیرند.
بازخورد این برنامه ملی در بین مردم چگونه بوده است؟
اجرای این برنامه باعث شگفتی سایر نهادها و سازمان‌ها شده است. آنها به این برنامه، با دیده تحسین و اعجاب می‌نگرند، چون برای نخستین‌بار در کشور است که به خانواده‌ها درباره آمادگی در برابر بلایا، منزل‌به‌منزل آموزش داده می‌شود. خانواده‌ها هم استقبال خوبی داشته‌اند، چون مردم به جمعیت هلال‌احمر اعتماد دارند. مردم نسبت به خدمات هلال‌احمر آگاهند و می‌دانند که مراجعه عضو داوطلب هلال‌احمر به در منزل‌شان برای ارایه خدمت است. مردم، هلال‌احمر را از خود می‌دانند و صمیمیت خاصی نسبت به اعضای داوطلب دارند. از طرف دیگر اتفاقات و حوادثی که به‌صورت روزمره در کشور رخ می‌دهد و خدمات‌رسانی گروه‌های امدادی هلال‌احمر به آسیبدیدگان باعث شده مردم اشتیاق و استقبال بیشتری نسبت به اجرای این برنامه نشان دهند.
سرانه آموزش هر خانوار در این برنامه چقدر است؟
اگر مجموع هزینه‌های آموزش رهبران جوامع محلی، گروه‌های مرجع، تسهیلگران و داوطلبان، همچنین هزینه تهیه بسته‌های آموزشی و نیز هزینه‌های اطلاع‌رسانی را حساب کنیم، سرانه آموزش هر خانواده در سال، حدود یکصد‌هزار تومان است. اگر ٧٠٠هزار نفر در طول یک‌سال تحت آموزش قرار بگیرند، حدود ٧٠میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم، درحالی‌که جمعیت هلال‌احمر برای تامین منابع محدودیت دارد و در مقیاس بزرگتر اگر قرار باشد ٤میلیون خانوار در هر‌سال آموزش ببینند تا طی پنج‌سال همه خانوارها تحت پوشش قرار بگیرند، باید سالانه ٤٠٠میلیارد تومان هزینه کرد که قطعا از عهده جمعیت هلال‌احمر به تنهایی خارج است. اجرای این برنامه یک وظیفه ملی است و همه مسئولیت برعهده جمعیت هلال‌احمر نیست و تنها قسمتی از آن را جمعیت هلال‌احمر می‌تواند انجام دهد، بنابراین اجرای کامل این برنامه نیاز به حمایت دارد. به علاوه حمایت معنوی و رسانه‌ای هم نیاز است. رسانه ملی به‌عنوان مسئول کارگروه اطلاع‌رسانی مدیریت بحران در این زمینه باید همکاری موثری داشته باشد.
داوطلبان برای شرکت در این برنامه چه آموزش‌هایی می‌بینند؟
براساس سهمیه هر استان مشخص است که به چه تعداد داوطلب برای ارایه آموزش خانواده‌ها نیاز است. مثلا به‌ازای هر صد خانوار در هر شهرستان دو نفر عضو داوطلب باید آموزش ببینند. استان‌ها براساس میزان سهمیه‌ای که دارند پیش‌بینی می‌کنند به چه تعداد داوطلب در شهرستان نیاز دارند. وقتی این تعداد مشخص شد، اعضای داوطلب در یک دوره آموزشی شرکت می‌کنند و توسط تسهیلگران شعب جمعیت هلال‌احمر آموزش می‌بینند. این تسهیلگران خودشان در مرکز استان توسط تسهیلگران استانی تحت‌آموزش‌های لازم قرار گرفته‌اند. تسهیلگران استانی هم در ستاد، آموزش دیده‌اند. این یک آموزش پلکانی و آبشاری است. سعی می‌شود تسهیلگران از کارکنان جمعیت انتخاب شوند تا به‌عنوان یک سرمایه در جمعیت هلال‌احمر باقی بمانند، اما کسانی که مراجعه می‌کنند به در منازل خانواده‌ها؛ امدادگران، جوانان و داوطلبان جمعیت هلال‌احمر هستند.
کسانی که علاقه‌مند به مشارکت در این برنامه هستند، چطور می‌توانند همکاری کنند؟
اگر کسی بخواهد به این طرح بپیوندد، می‌تواند به شعب جمعیت مراجعه کند، در صورت داشتن شرایط لازم، همچنین اعلام نیاز شعبه، آموزش ببیند و در این برنامه مشارکت کند. البته اولویت با اعضای داوطلبی است که با جمعیت در بخش‌های مختلف همکاری می‌کنند.
برای اجرای این برنامه چه مناطقی در اولویت هستند؟
این برنامه به‌هرحال باید همه کشور را پوشش دهد، ولی چون سهمیه هر استان محدود است، مسلما پوشش کاملی نمی‌توان داشت، اولویت با نقاط پرخطر در هر استان است. در صورت تامین منابع، ٧٠٠هزار خانوار در سراسر کشور در سال ٩٦ تحت‌پوشش آموزش‌های خادم قرار می‌گیرند.
برای ارایه این آموزش‌ها مدت‌زمان پنج دقیقه درنظر گرفته شده، در این زمان کوتاه چه مفاهیم آموزشی ارایه می‌شود؟
شاخص آمادگی خانوار چنان که گفته شد، ١٥مولفه دارد که آموزش مربوط به آنها طی ١٢ مرحله، با مراجعه به در منازل خانوارها ارایه می‌شود. زمان پنج دقیقه هم برای این است که احساس مزاحمت برای خانواده ایجاد نشود. داوطلبان در هر مرحله مراجعه به در منازل، فقط یک یا دو مورد از این ١٥مورد را آموزش می‌دهند (مثلا در مورد تهیه کیف شرایط اضطراری). تداوم در مراجعه به‌صورت ماهانه باعث می‌شود خانواده‌ها موضوع آمادگی در برابر بلایا را فراموش نکنند یا حداقل به آن فکر کنند.
آیا تغییر و تحولی در روند اجرای برنامه صورت می‌گیرد؟
در نوع اجرای برنامه خیر، چون مراجعه ما به مردم، ذات و شالوده برنامه خادم است. اگر برنامه از شکل مراجعه ما به مردم خارج شود، این دیگر برنامه خادم نیست. با اجرای برنامه خادم، درواقع جمعیت هلال‌احمر، خدمت را پیش مردم می‌برد. این، شعار برنامه خادم است، بنابراین تغییر عمده‌ای در نوع اجرا نداریم، ولی امکان دارد در شیوه‌های اجرایی اصلاحاتی انجام شود، ولی مراجعه ما به مردم پابرجاست. تصمیم داریم بعد از بررسی نتایج پایلوت آموزش ٢٥٠هزار خانوار، با دعوت از مسئولان استانی در نشست‌هایی با آنها نقاط قوت و ضعف برنامه را بررسی کنیم.
مهمترین چالش‌های پیش‌روی برنامه ملی خادم چیست؟
در پیشبرد این برنامه با چالش‌هایی مواجه هستیم. به واسطه محدودیت‌هایی که وجود دارد، نمی‌توان به همه خانواده‌ها این خدمات را ارایه داد. باید همکاری بعضی از نهادها برای کمک به اجرای فراگیر برنامه بیشتر شود. انتظار می‌رود همکاری دستگاه‌های دخیل در مدیریت بحران عملیاتی‌تر و بیشتر شود و صرفا در گفتار و حمایت لفظی خلاصه نشود. آنها می‌توانند امکاناتی را در راستای اجرای این برنامه در اختیار جمعیت قرار دهند تا برنامه با موفقیت و پوشش بیشتری انجام شود. اگر مشارکت شود، جمعیت هلال‌احمر آمادگی دارد تعداد بیشتری از خانوارها را آموزش دهد و تا پایان برنامه پنج‌ساله همه خانوارها تحت پوشش قرار بگیرند.
جمعیت هدف در برنامه ملی خادم، خانواده‌ها هستند. علاوه بر این، جمعیت‌های هدف پیرامونی هم هستند که توجیه و آموزش آنان می‌تواند به اجرای برنامه کمک کند. این گروه‌ها عبارتند از: گروه‌های مرجع (روحانیون، هنرمندان، ورزشکاران و...)، رهبران اجتماعات محلی، سیاستگذاران و مدیران ارشد که توسط تسهیلگران آموزش می‌بینند و توجیه می‌شوند تا برای اجرای راحت‌تر این برنامه به جمعیت هلال‌احمر کمک کنند.
در پایان صحبتی دارید.
شعار برنامه ملی خادم عبارت است از: «خانواده آماده، جامعه آماده». اگر خانواده‌های ما آماده شوند، سیستم‌های مدیریتی تحت‌فشار قرار می‌گیرند تا محیط جامعه را هم برای این خانواده‌ها آماده کنند. به‌عبارت دیگر با ایجاد فشار اجتماعی و مطالبه‌گری که از سوی خانواده‌های آماده در جامعه به‌وجود می‌آید، مدیران هم ناگزیر می‌شوند تدابیری برای اصلاح زیرساخت‌ها یا اصلاح آنها اتخاذ کنند، یعنی خانواده آماده، به‌نوعی فشار اجتماعی و مطالبه‌گری به‌وجود می‌آورد و جامعه را مجبور به آماده‌شدن می‌کند. در برنامه پنج‌ساله جمعیت هلال‌احمر هم اجرای برنامه ملی خادم به‌عنوان برنامه مصوب شورایعالی جمعیت قید شده است. خادم چتر آموزش همگانی جمعیت هلال‌احمر است که در معاونت آموزش، پژوهش و فناوری هلال‌احمر طراحی شد و در شورایعالی به تصویب رسید که توسط استان‌ها اجرا می‌شود.
چگونه به جنبش خادم بپیوندیم!
جنبش «خانواده آماده در مخاطرات» یا جنبش «خادم»، یک تلاش دسته‌جمعی است برای آموزش خانواده‌های ایرانی، برای این‌که در برابر مخاطراتی که آنها را تهدید می‌کند، آماده شوند. بدنه اصلی جنبش خادم را داوطلبانی تشکیل می‌دهند که بدون هیچ چشمداشتی برای سلامت هرچه بیشتر جامعه تلاش می‌کنند. با وجود این، داوطلبان براساس میزان تلاش‌شان از مشوق‌هایی هم برخوردار می‌شوند. چه مشوق‌هایی؟ مشوق‌های اعضای جنبش خادم شامل دو بخش می‌شود: نخست مشوق‌های مالی (هر عضو به‌ازای هر بار مراجعه به در هر خانه و اجرای آموزش سرپایی، براساس سهمیه‌بندی مدیریت جنبش در شعبه جمعیت هلال‌احمر، پس از تایید آن مدیریت، مبلغی را به‌عنوان هزینه ایاب و ذهاب دریافت می‌کند)، دوم هم سایر مشوق‌ها (این مشوق‌ها فقط شامل اعضای فعال جنبش خادم می‌شود. عضو فعال به عضوی گفته می‌شود که حداقل صد خانواده را تحت‌پوشش خود داشته باشد. این مشوق‌ها عبارتند از شرکت در اردوهای جمعیت هلال‌احمر، دریافت کارت تخفیف شرکت در کلاس‌های مختلف، دریافت تقدیرنامه از مقامات مسئول و سایر امتیازات به مناسبت‌های مختلف).
کدام آموزش‌ها؟
اعضای جنبش خادم از طریق پایگاه با آموزش‌های سرپایی آشنا می‌شوند و بعد با مراجعه به شعبه جمعیت هلال‌احمر محل سکونت خود با تکمیل و تحویل فرم عضویت در جنبش خادم، پس از طی یک دوره آموزشی سه ساعته به عضویت این جنبش بشردوستانه درمی‌آیند. شاید برای‌تان این سوال پیش بیاید که «آموزش‌های سرپایی» چیست؟ خب آموزش‌هایی است که اعضای جنبش خادم، آنها را هنگام مراجعه به در منازل مردم، به آنان ارایه می‌کنند. این آموزش‌ها کوتاه است (نباید بیشتر از ۵دقیقه طول بکشد؛ بیشتر از این، باعث ایجاد خستگی و احتمالا مزاحمت برای مردم خواهد شد.) این آموزش‌ها ساده است (باید هنگام ارایه این آموزش‌ها، بر سادگی آنها تاکید کرد و همیشه این جمله طلایی را به کسی که به در منزل مراجعه کرده، گفت: اگر به این آموزش‌های ساده عمل کنید می‌تواند سلامت خانواده شما را در هنگام وقوع حوادث و بلایا حفظ کند. واقعا به همین سادگی است.) شما می‌توانید به‌زودی فرم عضویت در جنبش خادم را از طریق پایگاه دریافت کنید و پس از تکمیل آن، به همراه یک برگ تصویر کارت ملی، به شعبه جمعیت هلال‌احمر محل سکونت خود مراجعه کنید.
آمادگی عمومی به چه درد می‌خورد؟
موجب کاهش ترس و اضطراب و نیز کاهش خسارات ناشی از سوانح می‌شود. جامعه، خانواده و شهروندان باید بدانند هنگام وقوع آتش‌سوزی چه باید بکنند و هنگام وقوع طوفان، زلزله یا سیل به کجا پناه ببرند. مردم باید آماده باشند تا در مواقع ضروری خانه‌های خود را ترک کنند و در پناهگاه‌های عمومی استقرار یابند. در چنین اوضاعی شهروندان باید بدانند که چگونه نیازهای اولیه پزشکی خود را تامین کنند. مردم با انجام اقداماتی می‌توانند دامنه خسارات ناشی از سوانح را کاهش داده یا به طورکلی خود را از گزند خطر دور نگه دارند. حوادث و بلایا سالیانه جان صدها‌هزار نفر را می‌گیرند. هریک از حوادث و بلایا برای شهروندان و امکانات جامعه می‌تواند عواقب طولانی مدتی به همراه داشته باشد. اگر در جامعه حادثه یا بلایی روی بدهد، دولت و سازمان‌های امدادرسان اقدام به ارایه کمک خواهند کرد، اما شهروندان نیز خود باید آماده باشند. امدادرسانان بلافاصله در محل وقوع سانحه حضور پیدا نخواهند کرد و گاهی ممکن است در جایی دیگر سرگرم امدادرسانی باشند.
تیم‌های آمادگی
بعد از وقوع حوادث و بلایا مردم ممکن است به‌دلیل وسعت ناحیه آسیب‌دید‌ه، نبود ارتباطات و مسدودشدن راه‌های دسترسی، برای مدت معینی صرفا به امکانات خود متکی باشند. برای آمادگی در برابر چنین شرایطی می‌توان در هر منطقه‌ای تعدادی از شهروندان داوطلب را در قالب تیم‌های مردمی آموزش داد تا هنگام وقوع حوادث و بلایا بتوانند علاوه بر محافظت از خود و اطرافیان‌شان، به سایر آسیبدیدگان نیز کمک فوری بدهند. این تیم‌ها اطلاعات مربوط به حادثه را هنگام رسیدن نیروهای کمکی نیز در اختیار آنان قرار می‌دهند. اعضای این تیم‌ها در مورد شناخت حوادث احتمالی و روش‌های آمادگی در برابر آنها و نیز مهارت‌های اساسی سازماندهی، آموزش می‌بینند، به‌طوری که بتوانند تا زمان رسیدن نیروهای کمکی به خود، سایر اعضای خانواده، دوستان و همسایگان کمک برسانند. به این افراد، آموزش‌هایی در مورد آمادگی در برابر حوادث، ایمنی در برابر حریق، ارایه کمک‌های اولیه پزشکی، انجام عملیات جست‌وجو و نجات اولیه، سازماندهی تیمی و آشنایی با حمایت روانی آسیبدیدگان هنگام وقوع حوادث و بلایا ارایه می‌شود. بعد از اتمام این دوره به اعضای گروه توصیه می‌شود رابطه خود را کماکان حفظ کرده و با شرکت در مانورهای محلی و سایر برنامه‌های مخصوص داوطلبان، آمادگی جامعه را در برابر حوادث و بلایا تقویت کنند.
- 9
- 4
