دنیای هلی‌کوپترهای امدادی، بالگرد، چرخ‌بال یا هر چه که نام دارد، چگونه است؟ این وسیله قرار است چه کند و چطور به کار نیروهای امدادی بیاید؟ اینها سوالاتی است که هر بار كه یکی از آن هلی‌کوپترها، بالگردها یا چرخ‌بال‌های امدادی (با آن رنگ سرخ و سفید که آرم هلال‌احمر را هم بر خود دارد، در تصویر تلویزیونی یا عکس و...) به چشم می‌آید، مطرح خواهد شد.
گاهی تصاویر منتشرشده از مناطق حادثه‌دیده وقتی نشان می‌دهد که یکی از این ماشین‌های کمتر شناخته‌شده جایی را پیدا می‌کند و می‌نشیند، دور تا دورش را مردم آسیب‌دیده و کودکان آشفته می‌گیرند و دوباره وقتی خوب به چهره‌های پریشان مردم آسیب‌دیده نگاه می‌کنید، می‌فهمید که چقدر این آهن‌آلات نسبتا بزرگ و حجیم باعث «آرامش» می‌شود. ماشین‌هایی که برخلاف آن صدای ناهنجار و چهره‌های زمخت وقتی از دور نمایان می‌شوند، انگار پیام شادی برای مردم آسیب‌دیده آورده‌اند.
صدای مهیب اما...
اساسا این شیوه کار مختص نیروهای امدادی در تمام دنیاست. برنامه‌ای در صداوسیمای استان‌ها و مهمتر از همه شبکه پنج تلویزیون به نام «حوادث واقعی» پخش می‌شود که هر قسمت داستان مستند‌سازی‌شده یکی از حادثه‌دیدگان است. به عنوان نمونه مثلا یک‌بار نشان می‌دهد که فلان شخص هوس پیاده‌روی در «گرند کانیون» كرده است و وقتی اقدام به این عمل می‌کند دچار حادثه می‌شود. بار دیگر داستان گروهی است که در جنگل به شکار می‌روند و خرس به یکی از اعضای گروه حمله می‌کند و...! دقیقا در تمام این موارد همیشه یک صحنه وجود دارد که مربوط به موضوع امروز ماست. آن صحنه وقتی است که صدای بالگرد از دور و در اوج ناامیدی به گوش حادثه‌دیدگان می‌رسد و دقیقا در این صحنه‌هاست که می‌شود فهمید صدای مهیب این غول آهنی، هنگام حادثه، از بهترین موسیقی‌ها هم شنیدنی‌تر است. این داستان برای این مطرح شد که این غول‌های نخراشیده و نتراشیده آهنی یک بخش از کارشان این است که در صحنه حاضر می‌شوند اما بخشی دیگرش هم این است که معمولا یک تیم از آنها مراقبت می‌کند تا بتوانند یک ساعت پرواز کنند.
پای صحبت یک تکنيسین
هفته‌ای که گذشت گذرم (البته با هدف و برنامه‌ریزی قبلی) به «سازمان امدادونجات» هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران افتاد. سازمانی که مسئولیت امدادونجات جاده‌ای و امدادونجات در حوادث طبیعی را به‌عنوان زیر بخش جمعیت هلال‌احمر برعهده دارد. این سازمان بخشی به نام امداد هوایی دارد که رتق و فتق امور امداد هوایی بر عهده آنهاست. بالگردها و هلي‌كوپترهای امدادونجات همه‌اش در اختیار این مجموعه است و مسئولیت نگهداری از بالگردهاي امدادی نیز به این بخش یا واحد سپرده شده است.
قاسم زنگانه «تکنیسین» تعمیر و مراقبت از این غول‌های فلزی است (غول فلزی به این معنا نیست که خیلی بزرگ است؛ بیشتر مجموعه‌ای حجیم است با صدای ویژه و خاص خودش). آن روز «زنگانه» بخش‌های مختلف آشیانه بالگرد امداد را به ما نشان داد و به گفت‌وگو با «شهروند» نشست و به سوالات مختلف پاسخ داد؛ سوالاتی که بخشی از آن پاسخ فنی و خشک داشت و بخشی هم سوالات عمومی مخاطبان است. او در پاسخ به این سوال که «یکی از ابهامات مخاطبان درباره این وسیله پروازی سرعت آن است؛ سرعت بالگردها چقدر است یا سقف پروازی‌شان؟» گفت: راستش را بخواهید این سوال از پایه غلط است؛ بعد که در آن میانه تعجب گنگ‌و‌مبهم مخاطب خود را دید، ادامه داد: این وسیله پروازی اصلا به خاطر سرعتش به کار گرفته نمی‌شود. بالگرد بیشتر به این دلیل کارآمدی عملیاتی دارد که می‌تواند جاهایی که اصلا باند پروازی وجود ندارد، بنشیند و این قابلیت بسیار بزرگی چه برای نیروهای نظامی است که امکان دارد بخواهند به مناطق صعب‌العبور بروند یا نیروی‌های امدادی که کارشان درواقع در حین حادثه و مناطق حادثه‌دیده است.
او می‌گفت: این سوال را همه از ما می‌پرسند و دقیقا هر کسی می‌فهمد که سر کار ما با بالگرد است یا وقتی در یک منطقه آسیب‌دیده، بالگرد می‌نشیند و عده‌ای خروج ما را از پرنده می‌بینند، این نخستین سوال است که می‌پرسند: «سرعتش چقدر است»؟ پاسخ ما هم همیشه این است که بالگردها سرعت‌های مختلف و سقف پروازی متفاوت دارند؛ خلبان هم بسته به نیاز در ارتفاع خاص یا با سرعتی خاص پرنده را راهبری می‌کند. وقتی این سوال پرسیده شد که آیا شده مخاطبان از شنیدن این پرسش‌ها تعجب کنند؟ گفت: معمولا همیشه. آن هم وقتی است که می‌پرسند مثلا از تهران تا قم با بالگرد چقدر طول می‌کشد و ما جواب می‌دهیم مثلا یک یا دو ساعت و آنها هاج‌و‌واج می‌مانند و میگویند: خب با خودرو هم که همین‌قدر طول می‌کشد و ما دوباره توضیح می‌دهیم که از این وسیله برای سرعتش استفاده نمی‌شود چون مثلا اگر باد مخالف بوزد مسیر یک‌ساعته، دو ساعت طول می‌کشد یا اگر باد موافق باشد، مسیر با زمان کمتری طی خواهد شد. به گفته زنگانه، این مهمترین سوال مردم است که همیشه هم با جواب دلخواه آنها همراه نیست.
داخل یکی از این پرنده‌ها به نام ٤١٢ (پرنده اصطلاحی است که اهالی پرواز برای هواپیما یا بالگرد به کار می‌برند) که تعدادی از آنها در آشیانه سازمان امدادونجات پارک شده، دو ردیف صندلی وجود دارد که نشان می‌دهد این نوع پرنده می‌تواند تعدادی خدمه یا مسافر هم با خود حمل کند. «در هر پرواز امدادی یک تیم امدادی-پزشکی متشکل از افرادی که نیاز است و اولویت دارد در تیم باشند، باید در بالگرد حضور داشته باشند که آن را مسئولان امدادی با توجه به ضرورت‌ها تشخیص می‌دهند؛ مضاف بر آن یک نفر تکنیسین تعمیر و مراقبت و دو نفر خلبان و کمک‌خلبان حتما باید در پرواز باشند.» زنگانه اینها را با وسواس می‌گفت و سعی می‌کرد کسی را از قلم نیندازد. او تأکید داشت: در مورد بالگرد به‌ویژه مدل ٤١٢ حرف می‌زنم، با توجه به حجم سوختی که می‌تواند حمل کند، حدودا ٣,٥ ساعت می‌تواند پرواز کند. در مورد افرادی که باید در پرواز باشند،.
توضیح دادم؛ اما بین مدل ٤١٢ و مدل «میل» تفاوت‌هایی وجود دارد؛ یعنی در ٤١٢ سه نفر شامل خلبان و کمک‌خلبان و تکنيسین پرواز حضور دارند و در بالگرد «میل» یک نفر هم به‌عنوان «مهندس پرواز» حضور دارد. او درباره سقف پروازی ٤١٢ هم گفت: سقف پروازی این پرنده حدود ٢٠هزارپاست.
زنگانه می‌گفت: درباره وظیفه تکنیسین پرواز یا همان چیزی که شما به‌عنوان تکنیسین تعمیر و مراقبت به کار بردید، باید بگویم، وظیفه اصلی تکنيسین تأیید صحت بالگرد است تا بخش «فنی» صحت بالگرد را تأیید نکند کسی نمی‌تواند از بالگرد استفاده کند. حتی نمی‌تواند استارت بزند؛ اگر هم ایرادی به وجود آمد، باید آن ایراد را تکنیسین برطرف کند.
دنیای بالگردها دنیای عجیبی است. همه‌شان یک گوشه منتظر می‌نشینند تا بتوانند در لحظاتی به کار آیند که لحظات سخت و نفسگیر حادثه است. بعید است این احجام بی‌جان و بی‌احساس تمایلی داشته باشند که براي خودی نشان‌دادن یا پرواز در آسمان که نماد آزادی و رهایی است، راضی باشند حادثه رخ دهد و آنها ماموریت پیدا کنند.
آنها منتظر حادثه نمی‌مانند؛ دوست هم ندارند حادثه بیاید با این واسطه از گوشه تنگ و حتی تاریک آشیانه خارج شوند و راهی آسمان که چه، می‌خواهند پرواز کنند. صد سال سیاه که چنین چیزی نخواهند و اگر زبان می‌داشتند این را فریاد می‌کردند. خلبان‌های بالگرد امدادی، او هم به نیابت از بالگردش همین را میگویند: «ای کاش هیچ وقت حادثه‌ای رخ ندهد! ای کاش اصلا ما بیکار بمانیم!»
توضیحات «قاسم زنگانه» هنوز هم ادامه داشت. کلی حرف زد تا بتواند مسائل مربوط به بالگردهای امدادی را طرح کند. به‌ویژه آن‌جا که درباره موضوعات فنی حرف می‌زد و به‌قاعده آدم‌های غیرفنی هم از این حرف‌ها هیچ سر در نمی‌آورند. او اصطلاحاتی را به کار می‌برد که بعید است مخاطب هم آن را بخواند و از حرف‌های خشک فنی خوشش بیاید؛ اما اگر قرار باشد از کلیات راهبری بالگرد اطلاع کسب شود. این نکته به‌ضرورت تأکید می‌شود که در کابین بالگردهای امدادی (نظامی هم تقریبا به همین شکل است) یک صفحه پر از چیزهایی شبیه سرعت‌سنج «پیکان» است اما کوچکتر؛ پر است از عقربه و... که هر کدام مختص نشان‌دادن چیزی است، چند پدال و دستگیره هم وجود دارد. وقتی از «تکنیسین پرواز ٤١٢» درباره این ادوات پرسیده شد، توضیح داد: خودرو‌های آموزش رانندگی را که دیده‌اید؟ یک طرف راننده تحت آموزش است و یک طرف دیگر مربی. دقیقا هر چه زیر پای راننده وجود دارد، زیر پای مربی هم هست. بالگرد تقریبا همان‌طور است. زیر پای خلبان دو پدال وجود دارد و سمت چپش یک دستگیره بزرگتراز ترمز دستی خودرو یا جویستیک و ....
نام تخصصی آن چیزی که شبیه جویستیک سمت خلبان وجود دارد، «کالکتیو» (collective) است که خلبان به وسیله آن، پرنده را بالا و پایین می‌برد. اگر دقت کنید یک اهرم هم هست که وقتی خلبان می‌نشیند، بین پاهای خلبان قرار می‌گیرد که به آن «سایسلیس» (cyclic) میگویند. خلبان توسط این اهرم پرنده را به طرفین و جلو و عقب هدایت می‌کند. زیر پاهای خلبان هم چند پدال شبیه گاز و کلاج خودرو وجود دارد که با آن بالگرد را به چپ یا راست هدایت می‌کند. بالگرد ٤١٢، دقیقا ٣٣٧ گالن سوخت از نوع «یو.اس» می‌تواند حمل کند که حدود ١٤٠٠لیتر است. این سوخت «یو.اس» همان سوخت.
رئیس سازمان امداد و نجات از وضع بالگردهای امدادی می‌گوید:بالگرد مستهلک معنا ندارد
درباره اسکادران امدادی کشور، گاهی حرف و حدیث‌هایی چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی زده می‌شد. برخی از آدم‌ها که متخصص هم هستند، میگویند بین پرنده نو و دسته دوم، تفاوت زیاد است یا گفته می‌شود بخشی از ناوگان امدادی کشور مستهلک و فرسوده است یا این نقد شده که نگهداری پرنده‌های با عمر بالا صرفه اقتصادی ندارند. همه این سوالات را از رئیس سازمان امدادونجات کشور پرسیده‌ایم. پاسخ‌های مرتضی سلیمی به سوالات «شهروند» در ادامه آمده است.
برخی این نقد را مطرح کرده‌اند که ناوگان امدادی کشور فرسوده است، این نقد را قبول دارید؟
خیر! هم‌اکنون ما ٢٤ فروند بالگرد امدادی، در سازمان امدادونجات داریم، اما آنچه گفته شده، خیلی به واقعیت نزدیک نیست، چون اساسا این وسیله مثل ماشین نیست که به آن معنا، فرسوده و مستهلک شود. در این پرنده قطعات مختلفی وجود دارد که این قطعات، هر کدام ساعت پرواز دارد، یعنی مشخص است فلان قطعه مثلا باید بعد از ٥٠٠ساعت پرواز، تعویض شود. وقتی تعویض شد، دوباره می‌توان با آن کار کرد. من تاکنون موضوعی به نام بالگرد فرسوده نشنیدم.
یعنی ما چیزی به نام بالگرد دسته دوم نداریم؟
در صنعت هوانوردی اساسا برخی موضوعات با آنچه به صورت معمول در ذهن مردم جای گرفته، متفاوت است. ما در این زمینه هم، هواپیمای دسته دوم یا بالگرد دسته دوم داریم و من هم تأیید می‌کنم مسلما هواپیما یا بالگرد نو بهتر است، اما آنجایی که به دلایلی نتوانسته‌ایم پرنده نو تأمین کنیم، هواپیمای دسته دوم هم کار ما را راه انداخته است. در این‌جا یک بحث تقویم و سال ساخت است و یک موضوع، این است که به موقع قطعات پرنده تعویض شود، به موقع «اورهال» شود. ما در پرنده‌ها چند نوع قطعه داریم. یک‌سری از این قطعات، ام.آر.تی هستند.
یعنی چه؟
یعنی سازنده گفته است این قطعات را در زمانی که اعلام شده (مثلا بعد از ١٠٠٠ساعت پرواز یا در فلان تاریخ) تعویض کنید یعنی وقتی ساعت پرواز تمام شد یا زمانش رسید، حتی اگر دیدید هنوز آن قطعه نو است، بردارید و تعویضش کنید و آن قطعه را بیندازید دور. برخی قطعات، قطعاتی هستند که اورهال می‌شوند یعنی مثلا این موتور بعد از ٤هزار ساعت باید اورهال شود. وقتی هم که اورهال شد و دوباره از آن استفاده می‌کنید، دوباره مثل روز اول کار می‌کند و مثل یک پرنده نو است تا دوباره موقع اورهال برسد. برخی از قطعات هم «کاندیشنال» هستند، یعنی میگویند این قطعه را چک کن، بسته به وضعیتش این‌که در چه وضعی به سر می‌برد، آن را تعویض کنید. هر روزه، هرماهه، هرساله چک کنید تا وقتی مستهلک شود و موقع تعویضش برسد.
الان بالگردهای ما قدیمی‌ترینش مال چه سالی است؟
قدیمی‌ترین بالگردی که الان ما داریم، متعلق به ١٩٧٠ میلادی است که در ناوگان نظامی از این مدل زیاد است. الان که ٢٠١٧ هستیم، اینها مال ٤٧سال پیش است. این پرنده‌ها الان دارند می‌پرند و خدمات می‌دهند و یکی، دو فروند در جمعیت موجود است که متعلق به ١٩٧٤ است و به خوبی دارد کار می‌کند. این موضوع را باید همه ما توجه داشته باشیم که الان اگر پرنده نو هم بخریم ولی نتوانیم در تاریخ مقرر، آن کارهایی که باید را انجام دهیم (اورهال، تأمین قطعه و...) هیچ فایده‌ای ندارد. بنابراین این تاریخ خیلی مورد توجه ما نیست، به شرطی که آن اقدامات انجام داده شود.
برخی میگویند هزینه نگهداری بالگردها، بعد از ٥سال، به جایی می‌رسد که دیگر نگه‌داشتن آن به‌صرفه نیست؟ آیا درست است. منظور همین هزینه اورهال و تعویض قطعه و... است. گفته شده این هزینه برابر با یک بالگرد نو است؟
نه این‌طور نیست. از اساس این موضوع را تکذیب می‌کنم. بالگردی که نو می‌خرید، تا دو‌سال اصلا به آن زمان تعویض قطعه و اورهال نمی‌رسد، بعد از آن است که باید برود برای برخی از اقدامات تعمیر و نگهداری. به هرحال چه نو باشد و چه دسته دوم، هر کدام از اینها هزینه خاص خودشان را دارند. ببینید! الان اگر قرار باشد بالگرد نو امدادی بخرید، حدود ١٩-١٨میلیون دلار هزینه دارد. خب وقتی که نقدینگی کمی داشته باشید، قاعده این است که یک نو بخرید و مثلا سه فروند به قیمت ٦میلیون دلار که ساخت ٢٠٠٧ تا ٢٠١٠ است و همه شرایط را دارد و می‌تواند خدمات بدهد. بنابراین این‌طور نیست که هزینه نگهداری در آن حد باشد.
این پرنده، در مقام دوم تعداد در ناوگان امداد هوایی ایرانی است.بل ۴۱۲ (به انگلیسی Bell ٤١٢) یک بالگرد ساختِ کارخانه بل هلی‌کوپتر در کشور ایالات متحده آمریکا و کاناداست که در سال ۱۹۷۹ ساخته شد. نخستین استفاده‌کننده این بالگرد نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا بوده است. این پرنده انعطاف بالای پروازی دارد و به‌عنوان پرنده‌ای که هم‌سقف پروازی منتسب دارد و هم قدرت مانور بالا در امور امدادی برخی از کشورها استفاده می‌شود. بل ٤١٢ در ایران به اختصار به ٤١٢ معروف است. بعد از میل، دومین پرنده مورد استفاده در ناوگان و اسکادران امدادی هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران است. برخی از مشخصات این پرنده در ادامه آمده است:
کاربری بالگرد: چند منظوره
کشور سازنده: ایالات متحده آمریکا / کانادا
تولیدکننده کارخانه: بل هلی‌کوپتر
معرفی‌شده در: ۱۹۸۱
وضعیت: فعال
کاربر اصلی: نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا
ساخته‌شده : ۱۹۷۹-تاکنون
تعداد ساخته‌شده: بیش از ۸۶۹
توسعه‌یافته از: بل ۲۱۲
گونه‌ها: بل سی‌اچ-۱۴۶ گریفون
میل٨، یک بالگرد ترابری
این بالگرد در امداد ایران بیش از مدل‌های دیگر استفاده می‌شودهلال احمر جمهوری اسلامی ایران در اسکادران امداد هوایی خود تعدادی پرنده ٤١٢ و میل ٨ دارد. بالگرد میل یا می-۸ (به روسی: Ми-٨) یک بالگرد ترابری دوموتوره است که در تعریف آن سازنده‌اش تأکید کرده که می‌تواند به‌عنوان یک بالگرد تهاجمی هم به کار گرفته شود. می-۸ یکی از بالگردهایی است که بیشترین آمار تولید بالگرد در سطح جهانی را داشته و در بیش از ۵۰ کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشور روسیه بزرگترین بکارگیرنده بالگردهای مدل می-۸/ می-۱۷ است. میل-۱۷، بالگرد تهاجمی میل-۲۴ و بالگرد ناونشین میل-۱۴ هم براساس میل-۸ طراحی شده‌اند.
- 13
- 5
