امیرمحسن ضیايی، رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران است که بیش از دو سال سکان هدایت مردمی‌ترین جمعیت ایران را عهده‌دار است. عملکرد موفقیت‌آمیز جمعیت از سویی و تسلط او به زبان‌های مختلف و جایگاه علمی او در مجامع بین‌المللی از سویی دیگر موجب شده تا تعاملات خوبی در این مدت بین ایران و نهادهای بین‌المللی صورت گیرد و نمونه آن کاندیداي اصلی کسب جایگاه نايب‌رئیسی ایران برای نخستين‌بار در فدراسیون بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر در منطقه آسیا و اقیانوسیه است. همزمان با هفته دولت و با توجه به پایان‌یافتن دولت یازدهم با او در خصوص عملکرد این جمعیت در چهار سال گذشته و برنامه‌های این جمعیت در دولت دوازدهم به گفت‌وگو نشستیم.
آقای دکتر به عنوان سوال نخست محورهای اصلی فعالیت جمعیت هلال‌احمر در کشور چیست و در چه جایگاهی قرار دارد؟
جمعیت هلال‌احمر جمعیتی غیردولتی، خیریه و مردم‌نهاد است و یکی از ۱۹۰ جمعیت ملی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر است. اهداف و اصول و ارزش‌هایش در همه جای دنیا یکسان است. کنوانسیون‌های بین‌المللی این «ان‌جي‌او» را حمایت می‌کنند و جنبه قانونی به آن داده‌اند. بزرگترین سازمان بشردوستانه با پایه داوطلبی است و به طور معمول اهدافشان متناسب با نیازهای جامعه‌شان است؛ مثلا در جایی که وضع نظام سلامت زیاد خوب نیست، جمعیت‌ها به سمت توسعه نظام سلامت می‌روند. درواقع هدف کمک به مردم است و بنا به نیاز جوامع به آن ورود پیدا می‌کنند. ضمن این‌که کارهای دیگر هم انجام می‌دهند اما در یک یا دو بخش برجسته‌تر عمل می‌کنند. جمعیت هلال‌احمر ایران تنوع ماموریتی زیاد دارد.
دلیل تنوع فعالیت زیاد جمعیت هلال‌احمر در ایران چیست؟
یکی از دلایل آن فعالیت طولانی بیش از ۹۶سال و پایگاه اجتماعی این جمعیت است. مردم کشورمان به امور خیریه توجه زیادی دارند و از سویی دیگر جمعیت هم خودش را با نیاز جامعه نزدیک کرده که مردم به او احساس نیاز کنند و این مزیتی است برای جمعیتی که فعالیت اجتماعی می‌کند؛ مثلا خدمت بزرگ پاسخ به سوانح و حوادث است. در ایران سازمان پاسخگویی به غیر از هلال‌احمر در فاز اول وجود ندارد. بقیه دستگاه‌ها کمک می‌کنند ولی ماموریت اصلی به‌خصوص حوادث طبیعی به این جمعیت برمی‌گردد. در قانون تشکیل جمعیت نیز آمده است. اساسنامه جمعیت در مجلس است. در خیلی از کشورها این گونه نیست و این ماموریت را قانون به این جمعیت سپرده است.
عملکرد جمعيت هلال‌احمر در دولت یازدهم در مقایسه با دولت‌های قبل از آن چگونه است؟
جمعیت هلال‌احمر در چهار سال گذشته سعی کرده در وظایف اصلی‌اش که پاسخ به سوانح و حوادث است، سریع‌تر و با‌کیفیت بالاتر عمل کند و با تقویت زیرساخت‌های مربوطه بتواند به صورت کامل پاسخگو باشد. از سویی دیگر کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز از دیگر مواردی است که جمعیت هلال‌احمر در دولت یازدهم به آن توجه کرده است. مسأله بعدی که در دولت یازدهم شاهد آن بودیم، موضوع ورود جمعیت به برنامه‌های اسناد بالادستی همانند برنامه ششم توسعه بوده است که پیش از این انجام نشده بود. این نشان‌دهنده توجه دولت به نقش و اهمیت جمعیت هلال‌احمر در افزایش تاب‌آوری کشور در برابر حوادث است.
شعار جمعیت هلال‌احمر در برنامه ششم توسعه «تاب‌آوری» است. تاب‌آوری یعنی آمادگی جامعه در برابر اتفاقاتی که برایش می‌افتد؛ به طوری که از وضع عادی خارج نشود. جامعه باید در برابر حوادثی مثل سیل، زلزله و طوفان آمادگی داشته باشد و بدون این‌که در سیستم حیات عادی‌اش و زنجیره اقتصادی‌اش دچار مشکل شود، به زندگی عادی ادامه دهد؛ این مفهوم تاب‌آوری است. بر این اساس به مفهوم تاب‌آوری در چهار سال گذشته توجه بیشتری شده است؛ به طوری که چشم‌انداز جمعیت این است که جامعه تاب‌آور، آماده و ایمن برای پاسخگویی به حوادث داشته باشد. این درواقع از موضوعاتی است که در دولت یازدهم به آن توجه شده است و البته موضوعی بی‌انتهاست و هر چه قدر ادامه داشته باشد، جامعه می‌تواند تاب‌آوری بیشتری داشته باشد.
تاب‌آوری بخش‌های مختلف دارد، بخشی از آن شامل تاب‌آوری فیزیکی است یعنی فیزیک محیط مستحکم و مقاوم باشد. ساختمان پلاسکو اگر مقاوم بود، بخشی از خسارت وارد‌شده به آن کمتر می‌شد. بخش دیگری از تاب‌آوری محیطی و بقیه اجتماعی است و مهمترین رکن آن تاب‌آوری اجتماعی است که جزء ماموریت جمعیت است و آموزش‌هایی در این زمینه انجام شده است. البته نحوه آموزش به این‌گونه نبوده که با یک بار آموزش ماموریت جمعیت به پایان برسد، بلکه به گونه‌ای است که مطمئن شویم این مسأله نهادینه شده و تغییر رفتار از سوی مردم صورت گرفته است؛ چرا که فقط دادن آموزش کافی نیست.
اتفاقی که در آموزش می‌افتد، باید تغییر رفتار آموزش‌گیرنده باشد و این تغییر رفتار باید ماندگار باشد و فراموش نشود. کمک به حفظ و ارتقای سرمایه اجتماعی یکی از مواردی است که در برنامه ششم توسعه به آن تأکید شده است. سرمایه اجتماعی برای جامعه‌ای که می‌خواهد پیوسته و همبسته باشد اهمیت دارد و این مسأله بخشی از این تاب‌آوری است و هر چه کمتر شود به سمت آسیب می‌رویم، با افزایش سرمایه اجتماعی بسیاری از مشکلات ازجمله آلودگی هوا، مشکلات محیط‌زیست و بحران آب کاهش پیدا می‌کند. افزایش فعالیت‌های داوطلبانه در جمیعت هلال‌احمر بخشی از این سرمایه‌های اجتماعی است.
دومین ماموریت جمعیت در برنامه ششم، توسعه شبکه امدادونجات و اقدامات پیشگیرانه و آمادگی برای پاسخگویی صحیح است. اقدامات پیشگیرانه مسأله مهمی است؛ دستگاه‌های ما عادت کرده‌اند که هر زمان مشکلی به وجود بیاید، بروند پاسخ بدهند ولی اگر به قبل از آن فکر نکنیم هیچ کدام از پاسخ‌هایمان فایده‌ای ندارد. همیشه درمان با هزینه‌های بیشتر همراه است. درواقع پیشگیری و کاهش خطر که فازهای قبل از پاسخ است، اگر درست انجام شود پاسخ شما درست و به موقع است و کیفیت دارد و در غیر این صورت فایده‌ای ندارد.
این مسأله نیازمند همکاری همه سازمان‌هاست؟
بله؛ اما جمعیت می‌تواند به‌عنوان یک محور و مدافع مردم باشد. جمعیت صدای مردم و مدافع‌گر است و می‌تواند به نیابت از مردم برود بگوید روی استانداردها تأثیر بگذار. البته جمعیت نمی‌تواند دستگاه‌ها را ملزم کند مگر این‌که در استانداردها تأثیر بگذارد؛ مثلا در قانون سازمان تشکیل مدیریت بحران بیاید و تأثیر بگذارد. دوم این‌که صدای مردم را برساند. جمعیت امکانات و ابزار دارد. می‌تواند گزارش علمی منتشر کند و مثلا بگوید وضع ما در مورد این مسأله امسال این گونه است؛ گزارش دهد و اعلام کند که مسئولان و مردم بدانید برای زلزله آمادگی نداریم و با آمار و گزارش علمی می‌تواند رصدخانه درست کند و یا از قدرت لابی‌گری استفاده کند.
در انجمن مهندسان ایران حضور داشته باشد و تأثیر بگذارد و طبیعی است که آمادگی خودش را هم مبتنی بر ریسک مرتب بالا برد. اگر بداند مشکل اصلی ما در سیل است آمادگی‌اش را در آن زمینه بالاتر ببرد، این می‌شود آمادگی مبتنی بر ریسک. اینها مجموعه کارهای پیشگیرانه است و قبل از این‌که پاسخ بدهیم کار را انجام داده‌ایم. در برنامه ششم توسعه اقدامات پیشگیرانه مورد توجه قرار گرفته است. چون خطر همیشه هست و تفاوت جامعه توسعه‌یافته و کمتر توسعه‌یافته این نیست که خطر است مهم میزان آسیب‌پذیری است و این تفاوت را ایجاد می‌کند که زلزله هفت ریشتری در یک کشور صدهزار کشته و در کشوری دیگر دو کشته می‌دهد. این آسیب‌پذیری از میزان تاب‌آوری می‌آید. زلزله در کالیفرنیا به فاصله دو روز بعد از زلزله بم اتفاق افتاد و میزان آسیب‌پذیری در کشورمان با آن‌جا قابل‌مقایسه نیست. یاد گرفتن درس‌های گذشته هم مسأله‌ای که مورد توجه جمعیت است. زلزله آمد، سیل آمد اما باید بررسی شود کجای کار ایراد داشته است و نهایتا افزایش آگاهی‌های عمومی محور سوم است. ما باید برای پنج‌سال آینده به این موارد پاسخگو باشیم.
چالش‌های اجرای برنامه ششم برای جمعیت چیست؟
یکی از مهمترین آن منابع است. راهکار مهم افزایش منابع نیز از تغییر نگرش حاصل می‌شود؛ یعنی اگر می‌خواهیم جامعه‌ای آماده داشته باشیم، باید به آن فکر کنیم و هزینه کنیم. دوم مدیریت است. تیم مدیریتی و هدایت این تیم باید کارشناس و علمی باشند و سومی برنامه مناسب سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است.
دولت یازدهم چقدر در این زمینه کمک کرد؟
یکی این‌که این موضوع تبدیل به قانون شد. این با کمک دولت بود و تا کارگروه‌های دولت آن را نمی‌پذیرفتند به این‌جا نمی‌رسیدیم. این‌که نقش جمعیت در برنامه بی‌سابقه بوده است و این مسأله نتیجه تلاش کارگروه دولت است. نکته بعدی افزایش سرمایه اجتماعی بوده است. جمعیت در این زمینه برنامه دارد؛ بخشی از آن به فعالیت‌های ترویجی مربوط به مواد مخدر بوده است و همکاری‌های زیادی با ستاد مبارزه با موادمخدر صورت گرفت و کمپین‌های نه به موادمخدر یکی از آنها بوده است. در این دوران مراودات زیادی نیز با سازمان جوانان داشته‌ایم. نکته بعدی این‌که ما در مورد موضوعاتی که جامعه را بشدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، حساس هستیم. در حال حاضر دومین عامل مرگ‌ومیر در کشورمان مربوط به تصادفات است. جمعیت حضور فعالی در این زمینه داشته است. واقف هستید که جمعیت ۹۵۰پایگاه در بین جاده‌ها دارد و این باعث می‌شود سرعت بیشتری درخصوص حوادث ترافیکی داشته باشد.
در زمینه تصادفات بخشی از آن به عامل انسانی یعنی رفتار و مهارت راننده برمی‌گردد و بخشی دیگر به جاده و کیفیت خودروها بازمی‌گردد. جمعیت در جاهای مختلف وارد شده است که کمپین نه به تصادفات که هر ساله در نوروز اجرا می‌شود از آن جمله است؛ چراکه در حال حاضر نیاز جامعه است و ممکن است این مسأله تا ۱۰سال دیگر از اولویت جمیعت خارج شود. از سویی دیگر یکی از عوامل بزرگ مرگ‌ومیر در کشور ما بیماری‌های قلبی است و این مسأله به مشکلاتی در سبک زندگی در ایران بازمی‌گردد. جمعیت در این موارد هم تأثیرگذار است. جمعیت می‌تواند در کنار وزارت بهداشت با آموزش و فرهنگ‌سازی تغییر رفتار ایجاد کند. یکی از اصول جمعیت کمک به سلامت انسان‌هاست.
به تصادفات جاده‌ای اشاره کردید. مهمترین دغدغه شما در جمعیت هلال‌احمر چیست؟
همکاری بین‌بخشی است. در دولت یازدهم همکاری بین‌بخشی بیشتر به نسبت دوره‌های قبل بین جمعیت، راهداری، پلیس و اورژانس برقرار بوده است و با این حال نیازمند همکاری‌های بیشتری هستیم. در واقع در این دوران شاهد کمترین تخلفات کاری بودیم و هم این‌که بیشترین هماهنگی را داشتیم. درحال حاضر جمعیت درهمه جاده‌ها به دوربین مجهز است و کوچکترین اتفاق قبل از این‌که به ما اطلاع داده شود، توسط این دوربین‌ها دیده می‌شود و می‌توانیم همزمان با امکانات زمینی و هوایی امدادرسانی کنیم.
یکی از نکات مثبتی که در دولت یازدهم در جمعیت شاهد آن بودیم، تکمیل شبکه امداد هوایی کشور در دولت یازدهم بود. ما از ابتدای انقلاب ۱۴ بالگرد برای امداد داشتیم و این در دو‌سال اخیر به ۲۴ رسیده و در واقع ۱۰ فروند به آن اضافه شده است و برنامه‌ریزی شده تا در یکی، دو‌سال آینده به ازای هر استان یک بالگرد داشته باشیم. البته تنها بالگرد مهم نیست و باید ظرفیت تعمیراتی آن نیز درست باشد. درحال حاضر همه بالگردهایمان عملیاتی است و این نیازمند مدیریت خوب بود که خوشبختانه در این دولت اتفاق افتاد. دوم کاهش زمان پاسخ به حوادث است که مهم است. در واقع از زمانی که حادثه اتفاق می‌افتد تا زمانی که نیروهای امداد به حادثه می‌رسند، هرچه کوتاه‌تر باشد، شانس کاهش مرگ‌ومیر ناشی از حوادث بیشتر است. خوشبختانه در چهار‌سال گذشته این زمان کاهش پیدا کرد و تحقق این مسأله به دلیل نیروهای واکنش سریع بود. نجاتگرها باید ١٢تا مهارت داشته باشند که هرکدام از آنها در یک زمینه است.
برخی در سیل، برخی در تصادف و غیره نیروهایی تربیت شدند که هر حادثه‌ای اتفاق بیفتد، این توانایی را دارند که در کوتاه‌ترین زمان امدادرسانی کنند. تقویت نیروهای امدادی از دیگر نکات مثبت در چهار‌سال گذشته بوده است. به تیم‌های ۵۰۰نفره، ۴۰هزار ساعت آموزش داده شد و این نیروها به صورت ۲۴ساعته آمادگی امدادرسانی دارند. مسأله دیگر ارتقای کیفیت مدیریت، وصل‌شدن به شبکه امداد هوایی، تأمین‌شدن ابزار مورد نیاز آنها بود که با همه مشکلات در دولت یازدهم اجرایی شد و از همه مهمتر این‌که برنامه‌ریزی شده تا پایان امسال تمام شهرهای بالای ۱۰۰هزار نفر به این تیم‌ها مجهز می‌شوند و از ۵۰۰نفر به ۳۵۰۰نفر افزایش پیدا کند. در واقع در هرجایی که پایگاه داریم، از این افراد استفاده می‌شود. البته پیش از این‌که نیروهایمان را افزایش دهیم، هم‌اکنون نیز جمعیت هلال‌احمر از سایر دستگاه‌ها زودتر به حوادث می‌رسد.
به توسعه شبکه‌های امداد هوایی اشاره کردید. در دوران تحریم چه مشکلاتی داشتیم؟
همه این بالگردها بعد برجام است. بالگرد تأییدش از هواپیما سخت‌تر است، چراکه وسیله دوگانه است و می‌شود به راحتی تبدیل به سلاح شود. بعد از برجام با شرکت‌های تولیدکننده بالگرد زیادی مثل ایرباس ارتباط داشتیم و پیش از این هم در تعمیرات هم در خرید با مشکل روبه‌رو بودیم.
برنامه‌های پیش‌روی جمعیت هلال‌احمر چیست؟
طرح ملی خادم یکی از برنامه‌های جمعیت است و در واقع به معنای خانواده آماده در برابر مخاطرات است. این طرح از یک‌سال پیش با ۲۵۰هزار خانواده شروع شد و هدفگذاری شده است تا ۴سال آینده، ۲۵میلیون خانواده ایرانی را در برابر خطر و حوادث آماده‌تر کنیم. حداقل در این مدت باید ۱۲بار به هر خانواده مراجعه و ارزیابی شود که چقدر خانواده آماده‌تر شده و خانواده را در نظر گرفته است که به صورت ریشه‌ای‌تر اثرگذاری شود. با این آموزش تا سال ۱۴۰۰ تقریبا همه خانواده‌های ایرانی آموزش داده می‌شوند. نکته بعدی تشکیل خانه‌های هلال با هدف گسترده‌ترکردن شبکه جمعیت در کشور است. در مرحله اول در روستاها و در مرحله بعدی در همه کشور است و در هر محله این خانه‌ها را خواهیم داشت. در واقع زمانی که حادثه‌ای اتفاق بیفتد، این خانه‌ها نخستین بخش‌هایی هستند که ورود پیدا می‌کنند. یعنی با آموزش همه مردم را به هم شبکه می‌کنیم. ما تشکیلات درست نمی‌کنیم، ممکن است مسجدی با پایگاهی باشد و مهم این است که از خود مردم پایگاه داشته باشیم. یعنی شعبه کوچک در همه محله‌ها داشته باشیم.
جایگاه جمعیت هلال‌احمر ایران در جوامع بین‌المللی چگونه است؟
جمعیت هلال‌احمر در ایران در سطح بین‌الملل کارهای زیادی انجام شده است. جمعیت در جوامع بین‌المللی جمعیتی شناخته‌شده است و در خیلی شاخص‌ها جزو نخستین هستیم. در سطح پاسخ به حوادث جزو جمعیت‌های قوی هستیم و به ما استناد می‌کنند و در بسیاری از کشورها از ما آموزش می‌گیرند یا کمک می‌خواهند یا در زمینه جذب داوطلب نیز جمعیت جزو چهار کشور رتبه بالا در زمینه جذب نیروهای داوطلب است و رتبه بالایی حتی در مقایسه با کشورهای پرجمعیت همانند چین، ژاپن یا هند داریم و این سرمایه اجتماعی بزرگی است. نکته آخر این‌که جمعیت برای نایب‌رئیسی فدراسیون بین‌المللی از آسیا و اقیانوسیه انتخاب کردند که انتخابات آن در آبان‌ماه برگزار می‌شود و بزرگترین موقعیت بین‌المللی برای ایران است.
برای نخستین‌بار است؟
بله و دلیل آن به تلاش جمعیت، تغییر نگاه جمعیت‌ها به ایران و افزایش تعاملات در چند سال اخیر و از انزوا درآمدن ایران بعد از لغو تحریم‌های هسته‌ای است، بازمی‌گردد. این انتخاب حاوی پیام صلح و دوستی است. نکته مهمی که مدنظر داریم، داشتن برنامه برای ۱۰سال آینده این جمعیت است. برنامه‌ریزی می‌کنیم تا بدانیم جایگاه جمعیت در ۱۰سال آینده چگونه است و می‌خواهیم کجا باشیم و چه اثرگذاری داشته باشیم. برنامه‌هایی که قابل گزارش‌دهی باشد و این برنامه ۱۰ساله، دوبرنامه ٥ساله داریم که دوره اول آن از سال ۹۶ درحال اجراست. جمعیت متاسفانه در سال‌های گذشته به سمت کارهای سطحی رفت و باید کارهایی کنیم که حرفه‌ای باشد. در سال‌های گذشته بیشتر به سمت امدادونجات رفته بودیم و فعالیت صلح و دوستی و بشردوستانه و آموزش همگانی محدود شده بود و در واقع تلاش داریم زیرساختی‌تر عمل کنیم. در چند سال گذشته روابط بین بخشی را افزایش دادیم. اختیارات بیشتری به مجموعه‌ها دادیم تا کارها سریع‌تر شود.
با این تفاسیر چقدر به استانداردهای جهانی نزدیک هستیم؟
ایران اغلب شاخص‌های استانداردهای جهانی را دارد و تابه‌حال از ۱۹۰کشور، دوکشور توانسته‌اند همه شاخص‌های استاندارد را رعایت کنند که ایران سومی آن خواهد بود. ظرفیت‌های جمعیت ایران را بیشتر جمعیت‌های جهان ندارند. پیشرفت ایران در این زمینه تا جایی است که در رابطه با نیروهای واکنش سریعی که به آن اشاره شد، از ایران درخواست شده تا آموزش‌هایی در این زمینه به سایر کشورها بدهد و در واقع از پیشرفت جمعیت ایران در این زمینه حیرت می‌کنند.
جمعیت هلال‌احمر چقدر ملزم به اجرای اقتصاد مقاومتی بود؟
یکی از جنبه‌های اقتصاد مقاومتی کاهش هزینه‌ها و توجه به ظرفیت‌های داخلی کشور است و در این مدت جمعیت بشدت هزینه‌هایش را کاهش داد، ضمن این‌که به تولید داخل نیز توجه داشتیم. یکی از کارخانه‌های بزرگ جمعیت کارخانه نساجی و چادر و پتو است که ظرفیت اینها زیاد شده است. دیگر تهیه یا ساخت فیلتر همودیالیز است که به زودی خط تولیدش همراه با تکنولوژی می‌آید و در دو‌سال آینده ما از خرید فیلتر دیالیز در کشور بی‌نیاز می‌شویم و ظرفیت ارزی زیادی برای ما ایجاد می‌شود. دیگر توجه به محصولات دانش‌بنیان است. اعلام کردیم هر محصولی داشته باشید، حاضریم حمایت کنیم. یکی از اینها خرید بالگرد در داخل کشور است که در این شرایط هم نگرانی بابت تعمیرات وجود ندارد و هم این‌که به خودمان به دانش فنی دست پیدا کرده‌ایم.
- 12
- 3
