تاثیرات «پیری جمعیت» بر اقتصاد

به گزارش ایسنا، در نگاه اول، اثر منفی چنین موضوعی، بیشتر به چشم می‌آید، زیرا افزایش جمعیت سالخورده باعث سنگین­تر شدن تأمین هزینه­‌ها و امکانات موردنیاز آن‌ها می‌­شود و چنین مشکلی بر ساختار و ترکیب تولید کالا و کارایی آن‌ها تغییراتی ایجاد می­‌کند که بر رشد اقتصادی اثرگذار است. اما با واکاوی بیشتر مشخص می­‌شود که پیری جمعیت اثرات مثبتی هم بر رشد دارد. بنابراین برآیند کلی اثرات، نامشخص است.

طبق نظر متخصصین، در دهه­‌های آینده، کشورهای توسعه­‌یافته با افزایش درصد افراد مسن و کاهش نیروی کار مواجه خواهند شد. بدین‌­ترتیب، کاهش جمعیت فعال ازنظر اقتصادی، باعث سختتر شدن تأمین امکانات، مصارف و هزینه های بیشتر و پس‌­انداز کمتر در جوامع خواهد شد که این عوامل، سرمایه­گذاری عمومی و درنتیجه، رشد اقتصادی را کاهش می­‌دهند. از سویی امروزه امید به زندگی طولانی‌­تر، افراد را به فعالیت اقتصادی بیشتر و طولانی­‌تر وادار می‌­کند که این موضوع می­‌تواند اثر مثبتی بر رشد اقتصادی داشته باشد.

در این رابطه، پژوهشی توسط محققان ایرانی انجام‌شده که در آن بر یافتن پاسخ برای پرسش­‌های زیر تمرکز شده است: آیا سالخوردگی جمعیت، بر رشد اقتصادی اثرگذار است؟ اگر اثرگذار است، این اثر مثبت است یا منفی و به چه میزان رشد اقتصادی را تغییر می­‌دهد؟

برای انجام این پژوهش از داده‌­های تلفیقی ۱۴۶ کشور طی سال­‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۳ استفاده‌شده و نخستین متغیر در آن، رشد اقتصادی بوده است. متغیر بعدی درصد جمعیت بالای ۶۵ سال بوده که به‌عنوان شاخص پیری جمعیت در نظر گرفته شده است و در کنار این دو متغیر، متغیرهای کنترلی شامل نرخ رشد جمعیت، امید به زندگی، درآمد سرانه، نیروی کار و انباشت سرمایه نیز مورد بررسی واقع شده‌اند.

نتایج این تحقیق که توسط پژوهشگرانی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه انجام‌شده، نشان می‌­دهد که نوسانی بودن اثر پیری بر رشد اقتصادی به دلیل ارتباط این اثرگذاری با شاخص‌­های دیگر جمعیتی مانند امید به زندگی است.

بر اساس این نتایج، در کشورهایی که امید به زندگی بیش از ۷۰ سال است، اثر پیری جمعیت بر رشد اقتصادی، منفی و در کشورهایی که امید به زندگی کمتر از ۷۰ سال است، اثر یادشده مثبت است. این موضوع می­‌تواند نشان­دهنده کاهش شدید بهره‌وری و کارایی از یک سن خاص به بعد باشد.

دکتر صالح قویدل، دانشیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه و همکارش در این تحقیق می‌گویند: «در این بررسی مشاهده شد علاوه بر این‌که شاخص­‌های جمعیتی مانند امید به زندگی، بر میزان و جهت تأثیرگذاری پیری جمعیت بر رشد اقتصادی مؤثر هستند، پیری جمعیت نیز، خود، میزان و جهت اثرگذاری شاخص‌­های جمعیتی را بر رشد اقتصادی تحت تأثیر قرار می­‌دهد. یکی از این شاخص‌­ها رشد جمعیت است».

به گفته این محققان: «در برآوردها مشاهده شد که اگر جمعیت بالای ۶۵ سال بیش از ۲۰ درصد باشد، اثرگذاری رشد جمعیت بر رشد اقتصادی کاهش می‌­یابد و حتی ممکن است منفی شود. اما در کشورهایی که درصد جمعیت بالای ۶۵ سال آن‌ها کمتر از ۲۰ درصد است، اثرگذاری رشد جمعیت بر رشد اقتصادی مثبت است. برای مثال در کشورهای ژاپن، ایتالیا و آلمان که درصد جمعیت بالای ۶۵ سال آن‌ها بیش از ۲۰ درصد است، دیگر نمی‌­توان ادعا کرد که رشد جمعیت بر رشد اقتصادی اثر مثبت دارد. بنابراین، حتی در کشورهایی که امید به زندگی در آن‌ها، بالای ۷۰ سال است، ولی جمعیت بالای ۶۵ سال آن‌ها از ۲۰ درصد بیشتر است، احتمال کاهش رشد اقتصادی از ناحیه پیری جمعیت زیاد خواهد بود».  

این محققان بر اساس یافته‌های این تحقیق پیشنهاد می‌کنند که دولتها و حکومتها در تغییر ساختار جمعیتی از سیاست‌های شتابزده خودداری کنند.

دکتر قویدل و همکارش می‌گویند: «به نظر می‌­رسد تغییر ساختار جمعیت جهان و همه کشورها به پیر شدن، موضوعی غیرقابل‌اجتناب است، هرچند حدومرز پیر شدن جمعیت با توجه به تغییرات در سایر حوزه‌­ها در آینده مشخص می­‌شود. لذا پیشنهاد می­‌شود کشورهای درحال‌توسعه که انتظار می­‌رود در آینده‌­ای نزدیک دچار پیری جمعیت شوند، از سیاست­‌های فعلی کشورهایی مانند ژاپن که با این پدیده روبرو هستند، الگو بگیرند».

شایان ذکر است نتایج پژوهش فوق، در فصل‌نامه «پژوهش‌های اقتصادی ایران» وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی منتشر شده‌اند.