این روزها کم نیستند آثار سینمایی‌ای که بدون توجه به درونمایه و تنها با اهداف تجاری ساخته می‌شوند. این در حالی است که سینما در کنار جنبه سرگرم‌کننده بودن، رسالت‌های فرهنگی چون آگاهی بخشی دارد و حرفهای بسیاری وجود دارد که هنوز در سینمای ایران بیان نشده است. سینما یا همان هنر هفتم یکی از مهمترین عرصه‌های فرهنگی است که همواره می‌تواند نقشی تاثیر گذار در جامعه ایفا کند. سینما در کنار جنبه‌های سرگرم‌کننده خود، رسالت‌هایی را به دوش می‌کشد که مهمترین آن آگاه‌سازی جامعه و هدایت آن به سمت‌و‌سوی خیر عمومی است. بازنمایی معضلات آشکار و پنهان در سطوح خرد و کلان جامعه و ارائه راه حل‌های منطقی برای این معضلات، یکی از رسالت‌هایی است که سینمای متعهد باید همواره به آن پایبند باشد. فارغ از توجه به گیشه و جنبه‌های تجاری در فیلمسازی، به تصویر کشیدن آنچه جامعه نیازمند دانستن آن است، به منظور آگاهی‌رسانی و اصلاح، دغدغه اصلی برخی فیلمسازان است. درخشنده از جمله فیلمسازان دغدغه‌مند است که در آثارش از دغدغه‌های انسانی خود می‌گوید و معضلات و نیازهای جامعه را در روایت‌های گوناگون به تصویر می‌کشد. این فیلمساز، تهیه‌کننده، محقق و نویسنده برجسته به بهانه تازه‌ترین اثرش «زیر سقف دودی» به بیان دغدغه‌ها و دیدگاه‌های فیلمسازی خود و توصیف فضای سینمای ایران پرداخت. به گفته درخشنده، این روزها بخش قابل توجهی از سینمای ایران به جای مباحث فرهنگی به طرف کمدی، خنده و پول در آوردن حرکت می‌کند.در ادامه گفت‌و‌گوی وی با ایرنا را می‌خوانید:
شرایط امروز سینمای ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما سینما در چند دهه گذشته چه روندی را طی کرده است؟
در سال‌هایی که من به‌طور جدی وارد سینما شدم احساس می‌کردم سینما در تلاش است تا جایگاهی ویژه برای خودش کسب کند. من اولین زن سینماگر بودم که بعد از انقلاب پا به عرصه فیلمسازی گذاشتم و فکر می‌کردم سینما با وجهه‌ای که دارد می‌تواند فضای خوبی برای طرح چالش‌های جامعه باشد. از آنجا که من همواره در مورد مسائل اجتماعی و معضلات خانواده دغدغه‌هایی دارم و خانواده در ذهنم از محوریت خاصی برخوردار است، فکر می‌کردم سینما جایی است که می‌توانم در این زمینه‌ها خیلی خوب کار کنم. حالا بعد از ۳۰ سال که از فعالیت من در سینمای پس از انقلاب می‌گذرد، احساس می‌کنم سینما با آن آرمان‌هایی که من داشتم خیلی فرق دارد. سینما در طول این سال‌ها به جای اینکه به طرف فرهنگسازی و بحث‌های فرهنگی کشیده شود، به سمت و سوی کمدی و تولیدات سطحی برای خنده و پول در آوردن رفته است. فضای سینما هم با آن فضایی که من در ذهنم داشتم و با آرمان‌ها و معیارهای فکری من فاصله زیادی گرفته است.
یعنی از نگاه شما سینما جای تولید فیلم‌های کمدی و سرگرم‌کننده که در ساخت آنها بیشتر جنبه گیشه در نظر گرفته می‌شود، نیست؟
چرا اما نه به شکلی که اکنون در سینمای ایران شاهد هستیم. سینما در همه جای دنیا نوعی سرگرمی محسوب می‌شود اما من فکر می‌کنم که سینما در کنار داشتن جنبه‌های سرگرم کننده، حتما باید حرفی هم برای گفتن داشته باشد. سینما نمی‌تواند هدفی را دنبال نکند و فقط مردم را سرگرم کند. سینما باید آگاهی بخش و انسان ساز باشد. اگر قرار است چالش‌های موجود در جامعه برطرف شود و معضلات دامنگیر جامعه و خانواده‌ها حل شود، سینما به عنوان یک عنصر تاثیرگذار فرهنگی باید وظیفه خود در این زمینه را به نحو احسن انجام دهد. این روزها سینما مخاطبان زیادی دارد اما فیلم‌هایی که در آنها بحث‌های جدی مطرح شود؛ خیلی کم و انگشت شمار هستند. متاسفانه فیلم‌هایی که ریشه‌های غلط در جامعه و معضلات و زشتی‌های روابط انسانی را به چالش بکشند، این روزها کمتر ساخته می‌شوند.
به عنوان یک فیلمساز زن آیا تاکنون احساس نابرابری، محدودیت و وجود شرایط مردسالارانه را در فضای حاکم بر سینمای ایران داشته‌اید؟
چالش‌های موجود در فضای سینما نه فقط برای زن‌های فعال در این حوزه، بلکه برای مردها هم وجود دارد. مشکلات این فضا هم ریشه در مسائل فرهنگی دارد. برای مثال مشکلات زنان این عرصه ریشه در برخی تفکرات غلط و باورهای اشتباهی دارد که در طول سالیان متمادی وجود داشته و با کمال تاسف حتی پوشش منطقی به خود گرفته است. این فرهنگ‌های غلط جزو همان مسائلی است که می‌توان در سینما به آنها پرداخت و آنها را بازخوانی و بازنگری کرد. سینما ابزار قدرتمندی برای بازگو کردن این‌گونه معضلات است. من فکر می‌کنم فارغ از تمامی این بحث‌ها و با وجود همه مشکلات در مسیر فعالیت‌های سینمایی، زن و مرد باید خوب کار کنیم زیرا هنوز حرفهای زیادی برای گفتن وجود دارد.
به باور برخی منتقدان، فیلم جدید شما با عنوان زیر سقف دودی فیلمی کاملا زنانه است. برخی آثار پیشین شما مانند «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» هم نشان از دغدغه‌های فکری زنانه شما دارند. نگاه شما در این زمینه چیست؟ آیا از نظر خودتان، شما در فیلمسازی بیشتر از هر مساله‌ای تمایل به طرح مسائل زنان را دارید؟
من یک فیلمساز زن هستم و به‌طور طبیعی همواره موضوعات مربوط به زنان یکی از مهمترین دغدغه‌های ذهنی من برای فیلمسازی است. زنان جامعه ما مشکلات زیادی دارند که سال‌ها این مشکلات را به دلایلی از جمله ترس از آبرو در پستو خانه خود پنهان کرده‌اند. به نظرم باید به مسائل دامنگیر زنان توجه نشان داد و آنها را حل کرد. من در فیلم اخیر خود به سوژه طلاق عاطفی پرداختم. به نظرم این موضوع یکی از مهمترین معضلات خانواده‌های امروزی است. نبود عشق‌ورزی و مهرورزی در خانواده می‌تواند آسیب جدی به زن و مرد البته بیشتر به زن از آنجا که زنان مخلوقات عاطفی‌تر و حساس‌تری هستند، وارد کند و فرزندان را نیز دچار آسیب سازد. من به این موضوع پرداختم زیرا بسیار مهم است و ما فراموش کرده‌ایم که چیزی به نام عشق و مهرورزی باید بین زن و مرد در خانواده وجود داشته باشد تا زندگی قوام بهتری پیدا کند و فرزندان بتوانند با الگوبرداری از پدر و مادر خود در آینده زندگی خوبی را تجربه کنند.
آیا فیلم‌های بعدی شما هم در فضایی زنانه شکل خواهند گرفت؟
خیر. اتفاقا فیلم بعدی من درباره پسرهاست. من فکر می‌کنم حوادثی که بر سر راه پسرها قرار می‌گیرد هم بسیار جدی و بعضا غم انگیزتر است. ما در خانواده و جامعه همواره به پسرها می‌گوییم مرد گریه نمی‌کند و همین یک جمله بار سنگینی را به روی دوش پسرها می‌گذارد تا جایی که یک پسر نمی‌تواند گریه کند یا درمورد دردی که دارد صحبت کند. فیلم بعدی من «هیس پسرها گریه نمی‌کنند» است که به مسائل درونی، روانی، اجتماعی و خانوادگی پسرها می‌پردازد.
نحوه پرداختن به مسائل اجتماعی و خانوادگی در فیلم‌هایتان چگونه است؟ آیا در مراحل پیش تولید فیلم‌هایتان از نظرات کارشناسی استفاده می‌کنید؟
بله همیشه و در همه مراحل ساخت فیلم‌هایم روانشناس و جامعه‌شناس حضور دارند و از مشاوره و نظرات کارشناسی آنان استفاده می‌کنم. امکان ندارد که بخواهم در آثارم یک آسیب‌اجتماعی را مطرح کنم اما از نظرات روانشناس و جامعه شناس استفاده نکنم زیرا باید بسترها و دلایل شکل‌گیری یک آسیب اجتماعی را بدانم و نتیجه گیری درست داشته باشم. فیلمسازی که در حوزه اجتماعی فیلم می‌سازد باید ریشه‌ها و عوامل شکل‌گیری آسیب‌های اجتماعی را پیدا کند. من در فیلم‌هایم هرگز به دنبال معلول راه نمی‌افتم و به بسترهای آسیبی که قرار است در فیلم مطرح کنم توجه می‌کنم تا بتوانم مخاطب را به آگاهی برسانم و اطلاعات درستی را به او انتقال دهم.
آیا خودتان فکر می‌کنید در این زمینه موفق بوده‌اید؟
با توجه به استقبال مخاطبان از آثارم فکر می‌کنم تاکنون در این امر توانسته‌ام موفق عمل کنم. به عنوان مثال نخستین روز اکران زیر سقف دودی که آسیب طلاق عاطفی در آن مطرح است، سکوت سالن سینما و اینکه هیچ‌کس از سالن خارج نشد برای من نشانه خوبی بود و حاکی از آن بود که توانسته‌ام مخاطب را به اندیشه وادارم. سکوت سالن سینما نشان می‌داد که ذهن تماشاگران مشغول شده است و این اتفاق نشانه خوبی برای یک فیلمساز است.
شما در تازه‌ترین اثرتان از دو چهره جدید استفاده کرده‌اید. معیار شما برای انتخاب بازیگرانتان چیست؟
معیارهای اصلی من در انتخاب بازیگران، مناسب بودن نقش با فیزیک و سن و سال بازیگر و دوم توانمندی و خلاقیت بازیگر است.
وضعیت سینما در چهار سال گذشته را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما سینما در دولت یازدهم نسبت به قبل شرایط بهتری را تجربه کرد؟
در چند سال گذشته فضا برای کار در سینما کمی بازتر شد. فرصت ایجاد شد تا بتوانیم به مضامین مختلف و جدیدتری بپردازیم. ولی ادامه توقیف برخی آثار سینمایی برای من ناراحت‌کننده است. من امیدوارم در چهار سال آتی شاهد اتفاق‌های بهتری در حوزه سینما و افزایش حمایت‌ها از تولید و اکران فیلم‌ها باشیم.
همواره برخی حرف‌و‌حدیث‌ها در خصوص وجود فضای گزینشی و رابطه‌ای در سینما وجود دارد. برای مثال، گاهی برخی فیلمسازان در خصوص زمان اکران آثارشان و سالن‌هایی که به اکران فیلم آنان اختصاص داده می‌شود، انتقادهایی را مطرح می‌کنند. نظر شما در این زمینه چیست؟
من فکر می‌کنم چنین روندی کم و بیش وجود دارد. به همین علت است که بعضی فیلم‌ها از یک کارگردان مشخص همواره در یک زمان به خصوص که می‌تواند فروش بیشتری داشته باشد اکران می‌شود. این اتفاق این ذهنیت را برای انسان ایجاد می‌کند که شاید عده‌ای اهدافی را دنبال می‌کنند. به شخصه تاکنون در این مورد اعتراض‌هایی را مطرح کرده‌ام. این را بی‌عدالتی می‌دانم که فیلمسازی مثل من که کارگردانی و تهیه‌کنندگی بیشتر آثارش را خودش انجام می‌دهد، از جایی پول نمی‌گیرد و برای ساخت یک اثر هزار دردسر می‌کشد، در زمان اکران مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد و اکران فیلم او در زمانی باشد که فیلم با ضررو‌زیان رو‌به‌رو شود.
پیش‌بینی شما در خصوص آینده چه به‌لحاظ فعالیت حرفهای خودتان و چه به‌لحاظ فضای کلی سینما چیست؟
راستش در مورد آینده نمی‌توان پیش‌بینی کرد اما امیدوارم که سینما با توجه به ظرفیت‌هایی که در این عرصه وجود دارد، روزبه‌روز بهتر از این چیزی که هست، شود. اکنون در سینما ظرفیت‌های خوبی وجود دارد که می‌توان روی آن خوب کار کرد. با توجه به این ظرفیت‌ها، امیدوارم سینما در سال‌های آتی پیشرفت‌های زیادی را تجربه کند.
- 14
- 1
