سازهای بادی چیست؟ + تاریخچه

در میان سازهای بادی، نی انبان جزو قدیمیترین ساز در دنیا است

سازهای بادی چیست؟

سازهای بادی سازی اند که دارای تشدیدکننده (معمولاً لوله یا مجرای توخالی) است که در آن ستونی از هوا یا در اثر دمیدن نوازنده در دهنی (مثل نی) و یا توسط دستان او (مثل آکاردئون) به ارتعاش در می آید. تغییر در ارتفاع یا اجرای نت ها با باز و بسته کردن کلیدها (برای بلند و کوتاه کردن طول لوله تشدید کننده) یا سوراخ های روی ساز یا تغییر حالت لب و دهان نوازنده انجام می شود. سازهای بادی لوله هایی هستند با دریچه ها و دکمه هایی که گام موسیقی را تغییر می دهند. در واقع ریشه سازهای بادی که اکنون وجود دارد از همان سازهای بادی اولیه ساخت دست بشر است که از نظر ساختمان و نحوه تولید صدا به دو گروه تقسیم بندی می شوند.

تاریخچه سازهای بادی 

سازهای بادی در واقع از نخستین و قدیمی ترین آلات موسیقی به شمار میروند که توسط دست بشر ساخته شده است. انسان های قدیمی به مرور زمان آموختند که با دمیدن هوا در یک مخروط تو خالی، یک برگ و یا حتی شاخ حیوانات میتوانند صداهایی بلند و بوقی شکل را تولید کنند. با افزایش دانش به مرور زمان انسان توانست آلات موسیقی کنونی را بسازد. ولی هم چنان سازهای بادی با توجه به سابقه ی تاریخی خود، ساخته می شود. یعنی ریشه ی دسته بندی سازهای بادی به همان زمان های اولیه ی تاریخ باز می گردد. در بین سازهای بادی، نی انبان جزء قدیمیترین ساز در دنیا است و شکلهای مختلفی از آن در کشورهای گوناگون نواخته میشود.

سازهای بادی انواع مختلفی دارد

انواع سازهای بادی 

>> سازهای بادی چوبی

این نوع سازهای بادی به دو گروه تقسیم بندی میشوند:

- ساز بادی چوبی بی زبانه یا به اصطلاح بی قمیش (فلوت ریکوردر، فلوت، ابوا، کلارینت، ساکسیفون و فاگوت):

سازهای بادی چوبی خود به تنهایی به سه گروه تقسیم می شوند. این سه گروه با نام های سازهای بادی چوبی بی زبانه یا بدون قمیش، زبانه دار ساده و دو زبانه ای خوانده می شوند. 

۱- سازهای بادی چوبی بی زبانه:

نوازنده ی سازهای بادی چوبی بی زبانه به خوبی می داند که در ساختار بدنه ی سازهای بادی چوبی، تیغه هوایی وجود دارد. تیغه های هوایی که در بدنه ی سازهای بادی چوبی قرار دارند، معمولاً لوله ها و مجراهایی می باشند که توخالی هستند. هوا در اثر دمیدن نوازنده با تیغه ی هوایی نام برده شده برخورد می کند و با به ارتعاش درآمدن آن ها صدا تولید می گردد.

۲- سازهای بادی زبانه دار:

در سازهای بادی چوبی زبانه دار بخش کوچکی وجود دارد که جنس آن نی یا پلاستیک است. در واقع هوای دمیده شده از دهان نوازنده سبب حرکت و ارتعاش این زبانه ها یا قمیش ها می شود.

۳- سازهای بادی دو زبانه:

زبانه از دو قسمت کوچک از جنس چوب نیشکر به صورت دقیق برش خورده، که این دو قسمت کوچک از پایه به یکدیگر وصل شده اند و در داخل دهانی ساز قرار می گیرند. مثل:کرآنگله, ابوا, باسون, شامز

- ساز بادی چوبی تک زبانه یا به اصطلاح با قمیش (هورن، ترومپت، ترومبون و توبا):

برای تولید صدا در این مدل سازهای بادی چوبی زبانه دار میتوان از طریق دمیدن هوا و به حرکت درآمدن و ارتعاشات بخش کوچکی از جنس نی یا پلاستیک که به آن قمیش یا زبانه می گویند، این مهم را انجام داد. به عنوان نمونه ساز کلارینت را در نظر بگیرید. این ساز برای اجرای نت های متفاوت و مختلف و همچنین تغییر زیر و بم صدا به وسیله باز و بسته کردن کلیدها و یا حفره و همچنین سوراخ های هوایی که در داخل آن تعبیه شده است، انجام می شود.

>> سازهای بادی برنجی

این نوع ساز بادی از جنس برنج، مس و در بعضی موارد هم از جنس نقره ساخته می شود. از جمله این نوع سازهای بادی میتوان به انواع ترومپت، شیپور، ترومبون، ساکسیفون، کُر و غیره اشاره کرد. ساز بادی برنجی در کل از نوع سازهای بادی ارکستر سمفونیک که از دسته شیپورها است به شمار میرود که تا مدتها پیش از جنس مس ساخته می شد ولی اکنون این روزها از جنس برنج ساخته می شود. تولید صدا در این نوع ساز بادی از طریق لرزش سریع لب های نوازنده در داخل کاسه دهنی بوجود می آید. مثل ترومبون، توبا و ترومپت.

کاربرد سازهای بادی

از این نوع سازهای بادی میتوانید در سبک های متفاوت مختلفی استفاده کنید. از جمله این سبک ها میتوان به کلاسیک، پاپ، جاز و حتی در آهنگ های محلی هم کاربرد فراوانی دارند.

اکثر سازهای بادی، انتقالیست و صدای حاصله نسبت به نت نوشته شده زیر‌تر یا بم‌تر است

نحوه ی تولید صدا در سازهای بادی چوبی و برنجی

در ساختار بدنه ی سازهای بادی چوبی، تیغه هوایی وجود دارد. تیغه های هوایی که در بدنه ی سازهای بادی چوبی قرار دارند، معمولاً لوله ها و مجراهایی می باشند که توخالی هستند. هوا در اثر دمیدن نوازنده با تیغه ی هوایی نام برده شده برخورد می کند و با به ارتعاش درآمدن آن ها صدا تولید می گردد. در سازهای بادی چوبی زبانه دار بخش کوچکی وجود دارد که جنس آن نی یا پلاستیک است. در واقع هوای دمیده شده از دهان نوازنده سبب حرکت و ارتعاش این زبانه ها یا قمیش ها می شود.

سازهای بادی برنجی، جزء دسته ای از سازهای ارکستر سمفونیک به شمار می روند. برای پی بردن به جایگاه دقیق سازهای بادی برنجی، میتوان آن ها را در مجموعه ی شیپورها قرار داد. در گذشته برای ساختن شیپورها از برنج استفاده می شده ولی امروزه از آلیاژی به نام برنج ساخته می شوند. بدیهی است که نحوه ی تولید صدا در سازهای بادی برنجی با نحوه ی تولید صدا در سازهای بادی چوبی متفاوت می باشد زیرا برهمین مبنا سازهای بادی را به دو دسته تقسیم کردیم. نوازنده های سازهای بادی برنجی با ایجاد ارتعاش به درون کاسه ی دهنی توسط لب میتوانند صدایی دلنواز ایجاد کنند.

در اصل لوله ای که در ساختمان سازهای بادی برنجی قرار دارد، سبب می شود که از حاصل ارتعاش لب نوازنده صدا حاصل گردد. لوله ی بکار رفته در بدنه ی سازهای بادی برنجی حداقل دو بار خمیدگی دارد. شکل این لوله شبیه کاج میباشد و حالت مخروطی دارد. ولی در سرتاسر بدنه ی سازهای بادی برنجی، شکل این لوله یکسان نیست. در انتهای لوله میتوانید حالت قیف مانند یا فنجان مانند را ببینید. جنس ساختار این خانواده از سازهای بادی بطور معمول از مس یا برنز می باشد.

در ساختار بدنه ی سازهای بادی چوبی، تیغه هوایی وجود دارد

اسامی سازهای بادی

اسامی سازهای بادی عبارتند از:

• ابوا
• بالابان
• تاریا
• ترومبون
• ترومپت
• توبا
• توبای بایرویت
• تویتوک (نی ترکمنی)
• دودوک
• دوزله (دونی)
• زامپونیا
• ساکسوفون
• ساکسوفون سوپرانو
• ساکسوفون آلتو
• ساکسوفون تنور
• ساکسوفون ملودی
• ساکسوفون باریتون
• ساکسوفون باس
• سازدهنی
• سرنا
• سوسافون
• شمشال
• شهنای
• شیپور
• فاگوت
• فلوت پیکولو
• فلوت

گردآوری: بخش هنر و سینما سرپوش