سیمرغ در آسمان تردید

درحالی ‌که کمتر از ٤٠روز به آغاز جشنواره باقی مانده؛ حواشی و صحبت‌های مطرح‌شده در روزهای اخیر جشنواره پیش‌رو را از همین ابتدا جشنواره‌ای پرحرف‌وحدیث جلوه می‌دهد. جشنواره‌ای که چه در بخش‌های حاشیه‌ای و چه در مواردی که به‌طور مستقیم به کیفیت و برگزاری جشنواره ربط دارد، تفاوت‌های آشکاری با دوره‌های اخیر دارد؛ و این تفاوت‌ها در سینمای عادت کرده به آزمون و خطای مدام شکست‌خورده سیمایی پرحرف‌وحدیث از فجر سی‌وششم ترسیم می‌کند.

با این‌که زنگ آغاز حواشی جشنواره امسال با تغییر محل برگزاری جشنواره و به عبارت بهتر با کاستن از هزینه‌های جشنواره کلید خورد- که این خود به نوبه خود رواج بحث‌هایی مبنی بر اراده برگزارکنندگان جشنواره برای کاستن از نفوذ و رونق جشنواره فجر را موجب شد.

فقط هیأت انتخاب

  مهدی افتخاری دبیر شورای ارتقای آگاهی‌های عمومی، اطلاع‌رسانی و افکارسنجی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه‌قضائیه در نشست خبری سومین جشنواره ملی ایده‌ها و فرصت‌ها گفت: این معاونت در سال‌های اخیر به موضوعات اجتماعی پرداخته و در این راستا از ظرفیت جشنواره فیلم فجر هم استفاده کردیم. در جشنواره فیلم فجر به‌عنوان کارگروه فنی فیلم‌ها را مورد برررسی قرار می‌دادیم. البته امسال ورودمان جدی‌تر شده و حتی در انتخاب فیلم‌هایی که قرار است در جشنواره انتخاب بشود، نقش داشتیم.

این صحبت‌ها اگرچه از سوی مدیران جشنواره تکذیب شد؛ و ابراهیم داروغه‌زاده عنوان کرد که «جشنواره ما یک جشنواره شاخص است و یک هیأت انتخاب دارد و تنها این هیأت انتخاب فیلم‌ها را می‌بینند. هیچ‌کس به جز هیأت انتخاب فیلم‌ها را انتخاب نمی‌کند»؛ و حتی یک‌بار دیگر تأکید کرد که «هیچ‌کس به جز هیأت انتخاب نمی‌تواند در انتخاب فیلم‌ها نقشی داشته باشد»؛ اما سایه این شک تاکنون دست از سر جشنواره برنداشته است.

چنان‌که عبدالرضا کاهانی سال‌هاست اعلام کرده؛ هیچ‌یک از ساخته‌هایش را در این جشنواره به نمایش درنخواهد آورد، درباره این خبر در صفحه اینستاگرام خود نوشت: کارگروه فنی یعنی همان دخالت محترمانه دوستان! خوشحالم که چند‌سال است تکلیفم با این جشنواره‌ سراسر مضمون‌زده دولتی روشن شده است. مبارک آنها که مجبورند شیفته‌اش باشند.

دکتر محمدهادی کریمی یکی از اعضای هیأت انتخاب فیلم‌های جشنواره نیز در صحبت با «شهروند» در پاسخ به این‌که آیا اعضای هیأت انتخاب فیلم‌ها دخالت و نفوذی را از سوی یک سری نهاد غیرفرهنگی مشاهده کرده‌اند یا نه؛ درحالی‌ که اصرار می‌کند قصد گفت‌وگو ندارد و نمی‌خواهد سخنی به نقل از او درج شود، اما به شکل تلویحی رواج‌دهندگان چنین شایعه‌ای را زیر سوال می‌برد: شایعه مزخرفی بود و دیدیم که همه هم تکذیب کردند.

حق با دکتر کریمی است. با این‌که این‌جا ایران است و در این‌جا می‌تواند غیرممکن‌ها را انتظار داشت؛ اما به شکل منطقی نیز چنین دخالتی پذیرفته نیست و نمی‌شود پذیرفت اعضای هیأتی که اکثریت آن با سینماگران کهنه‌کار است، با دخالت‌ها و سفارش‌های آن‌چنانی کنار آیند!

سایه یک شک!

اما این تنها نکته جشنواره امسال نیست. در واقع هر روز که به جشنواره نزدیک‌تر می‌شویم؛ حجم تغییرات انجام‌شده در برگزاری این فستیوال و تردیدهایی که درباره احتمال موفقیت تغییرات جدید شکل گرفته است، سایه حواشی و البته هراس‌های جدید را بر سر برگزارکنندگان جشنواره فجر سنگین‌تر می‌کند. یکی از مهمترین این تغییرات و البته تردیدها را کاهش ملموس شمار فیلم‌های جشنواره موجب شده است.

در واقع درحالی‌ که گفته شده سی‌وششمین جشنواره فجر قرار است تنها ۲۲ فیلم را به بخش مسابقه راه دهد؛ این امر تردیدهایی ایجاد کرده که آیا کاهش شمار فیلم‌ها ممکن است رونق جشنواره را کمرنگ کند یا نه؛ و البته آیا این قضیه ممکن است درنهایت به انتخاب و داوری‌های تخصصی‌تری منتهی شود یا نه؟

پاسخ‌ها در این مورد بسته به نگاه هر کس متفاوت است. درحالی‌که خیلی‌ها عقیده دارند این تعداد فیلم روال مرسومی در فستیوال‌های بزرگ جهانی است و اصولا هیچ‌گاه مرسوم نبوده که اغلب تولیدات سینمای یک کشور در قالب جشنواره با هم رقابت کنند، اما عده‌ای دیگر هم با یادآوری ویژگی ویترین‌گونه فجر، اهمیت این جشنواره را اتفاقا در این ویژگی می‌دانند و معتقدند که فجر در صورتی که این خصیصه را از دست دهد، به جشنواره‌ای معمولی بدل خواهد شد که کمتر کسی رغبت دنبال کردن آن را دارد.

 محمد خزاعی، تهیه‌کننده نیز این باور را دارد: این‌که ما بخواهیم از جشنواره‌های دیگر برای برگزاری جشنواره فجر الگو بگیریم، کار اشتباهی است. نظر شخصی من این است که اگر حتی ۴۰فیلم خوب داشته باشیم باید این ۴۰فیلم در جشنواره حضور داشته باشند. البته این به آن معنا نیست که هر فیلمی باید در جشنواره حضور داشته باشد و باید دید فیلم‌ها شاخصه حضور در جشنواره فیلم فجر را دارند یا خیر.

در چنین شرایطی اگر فیلم‌های خوبی تولید شده باشد، اگر ۲۲ فیلم به ۲۷ فیلم هم برسد هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود. سطح کیفی آثار مشخص می‌کند چند فیلم می‌تواند در بخش مسابقه جشنواره حضور پیدا کند و این منطقی‌ترین شکل تصمیم‌گیری برای تعداد فیلم‌ها است، البته این تنها دلیل مخالفت با کاهش تعداد فیلم‌ها نیست.

نام‌ها و نشان‌ها

اصولا سینمای ما تحت‌تأثیر نام‌هاست و هیچ بعید نیست با کاهش شمار فیلم‌ها نام‌های متقاضی شرکت در جشنواره میدان رقابت را از دست جوان‌تر‌ها و کم نام و نشان‌ترها درآورند و این مهمترین تردید به وجود آمده در این زمینه است.

یکی از سینماگرانی که با این باور موافق است، جواد نوروزبیگی، تهیه‌کننده سینماست که اعتقاد دارد: معمولا نام کارگردان و تهیه‌کننده در حضور یک فیلم در جشنواره بسیار تاثیرگذار است و با توجه به این‌که تعداد فیلمسازان قدیمی و باتجربه در این جشنواره کم نیست، این فرصت از فیلم‌اولی‌ها گرفته می‌شود تا آثارشان به صورت جداگانه مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

این شاید مهمترین دلیل هراس از کاهش تعداد فیلم‌ها باشد. فرض کنید در جشنواره گذشته تعداد محدود فیلم‌ها را فیلمسازانی از نسل‌های قبل به خود اختصاص می‌دادند و به‌عنوان مثال ابد و یک روز سعید روستایی که همین‌جوری هم با اتکا به توصیه‌های یک منتقد قدیمی بود که کنجکاوی‌برانگیز شد و درنهایت جلوه کرد، نادیده می‌ماند. آیا در آن صورت نمی‌شود گفت که سینمای ایران تاوان یک تصمیم نابجا را می‌داد؟

نوروزبیگی البته دلیل دیگری هم برای مخالفت با این اقدام دارد: این تعداد فیلم هیجان را نسبت به دوره‌ای که بیش از ۳۰ فیلم نمایش داده می‌شد، کم می‌کند. با این روش شاید با روزی ۲ یا ۳ فیلم روبه‌رو شویم و گرمی جشنواره نسبت به سال‌های گذشته گرفته می‌شود.

سینمای‌ سال آتی

مورد دیگری که درباره جشنواره امسال مطرح شده است، درباره کیفیت فیلم‌هاست. این می‌تواند در راستای همان خاصیت ویترین‌گونه جشنواره باشد که چشم‌انداز کاملی از سینمای یک‌ سال را ترسیم می‌کند. بحث کیفیت فیلم‌ها از زمانی آغاز شد که سیدجمال ساداتیان یکی از اعضای هیأت انتخاب فیلم‌ها به ایسنا گفت: فیلم‌هایی که تاکنون دیده‌ایم متوسط رو به بالا بوده، ولی فیلمی که همه را مجذوب کند، هنوز ندیده‌ایم. درواقع آثار قابل توجه و تأملی به این دوره از جشنواره ارسال شده‌ است، اما اثری که سورپرایز‌کننده باشد ندیده‌ایم.

گفته‌های ساداتیان که مدعی است حدود هشتاد ‌درصد فیلم‌ها را دیده‌اند، به این معناست که‌ سال آینده سینمای متوسطی خواهیم داشت و شاید هم با اتکا به این واقعیت باشد که تصمیم بر این شده که جشنواره با فیلم‌های کمتری برگزار شود. به گفته این عضو هیأت انتخاب، در میان فیلم‌های امسال آثار متعددی با زمینه‌های اجتماعی، طنز و همچنین دفاع‌مقدس ساخته شده و تنوع در بین آثار دیده می‌شود.

ادعای ساداتیان را پوران درخشنده یکی دیگر از اعضای هیأت انتخاب نمی‌پذیرد. این بانوی کارگردان با این ادعا که در سالن نمایش فیلم مشغول بازبینی آثار است، از هر نوع موضعگیری خودداری و در پایان اشاره می‌کند به این‌که سخنان سیدجمال ساداتیان نظر شخصی این تهیه‌کننده بوده است.

دکتر محمدهادی کریمی نیز که در هیأت انتخاب عضویت دارد، پاسخی درباره ارزیابی کیفی فیلم‌های سینمای ‌سال آتی نمی‌دهد؛ با این تفاوت که در عین این‌که مایل به گفت‌وگوی مطبوعاتی نیست، اما عنوان می‌کند که آقای ساداتیان درواقع آن حرف‌ها را از قول همه گفته‌اند و نمی‌خواهم چیزی به آن اضافه کنم. صحبت‌های پایانی آقای دکتر البته می‌تواند موضع او را روشن کند: قشنگ نیست چیزی درباره فیلم‌ها بگویم که به ضرر سینما تمام شود.

فیلم‌اولی‌ها

یکی از جدی‌ترین تردیدهای شکل جدید جشنواره می‌تواند در این مورد باشد که حذف بخش فیلم‌های اول ممکن است به قیمت از دست رفتن استعدادهای جوان‌تر تمام شود. به گفته جواد نوروزبیگی، کم شدن ورودی جشنواره به ۲۲ فیلم و حذف بخش مستقل فیلم‌اولی باعث می‌شود فرصت برای فیلمسازانی که اول راه ورود به سینمای بلند داستانی هستند، کم شود. در کل بهتر بود فیلم‌های اول در بخش جداگانه‌ای داوری می‌شدند، همان‌گونه که در دوره‌های قبل این اتفاق رخ می‌داد.

«داوری» یا «مشاوره»

حمیدرضا عظیمی|  اظهارنظر دبیر شورای ارتقای آگاهی‌های عمومی، اطلاع‌رسانی و افکارسنجی درباره حضور و تأثیر این قوه در گزینش فیلم‌های جشنواره فجر با تأیید برخی و البته تکذیب برخی دیگر همراه شده است. مهدی افتخاری اول همین هفته، در نشست خبری خود که در رسانه‌های مختلف و خبرگزاری‌ها منتشر شد، هر چند حرف‌های زیادی زد اما آن بخش از حرف‌هایش که درباره جشنواره فیلم فجر بود، بازتاب بیشتری داشت و گویا مخاطب بیشتری هم به خود جلب کرده است.

آن‌طور که در خبرگزاری‌ها منتشر شده است، افتخاری آن روز این را گفته که در جشنواره فیلم فجر به ‌عنوان کارگروه فنی، فیلم‌ها را مورد بررسی قرار می‌دادیم البته امسال ورودمان جدی‌تر شده و حتی در انتخاب فیلم‌هایی که قرار است در جشنواره انتخاب بشود، نقش داريم. او بر این موضوع هم تأکید کرد که با معاونت سینمایی ارشاد در مورد یک فیلم که نکات پیشگیرانه زیادی داشت، صحبت کردیم که این فیلم در جشنواره باشد.

آن طور که از متن خبر برمی‌آید، صرف این حضور ظاهرا جنبه مشورتی داشته و الزام قانونی هم برایش وجود ندارد. با این حال جست‌و‌پرس‌ها از اهالی پارلمان بخشی از ماجرا را بازمی‌نمایاند. حجت‌الاسلام پژمانفر، نايب‌رئیس اول کمیسیون فرهنگی هر چند این روزها نقش فعالی در حوزه سینما داشته، به وزیر نامه نوشته و از فیلم‌های مشترک ایرانی با یک کشور خارجی انتقاد کرده است اما وقتی در مواجهه با این پرسش قرار گرفت که «آیا با حضور قوه‌قضائیه در انتخاب فیلم‌هاي جشنواره فجر موافق است» بدون موضعگیری خاص گفت: درباره این موضوع حرفی برای گفتن ندارم.

اصغر مسعودی، نايب‌رئیس اول کمیسیون فرهنگی اما معتقد بود که مطابق آنچه در این خبر آمده، حضور صرفا مشورتی بوده و این حضور خیلی نمی‌تواند ایراد داشته باشد. او بر این نکته تأکید داشت که گاهی پیش می‌آید که یک مرجع یا نهاد برای ارزیابی وارد موضوعی می‌شود که بعد طرفا پیشنهاداتی ارایه می‌دهد. این‌که این موضوع چطور بوده از آن اطلاع دقیقی در دست نیست اما همان‌قدر باید گفت كه به‌طور قطع این حضور نمی‌تواند در بخش داوری باشد و همان‌طور که داوری در قوه قضائیه مستقل است و بدون دخالت دیگران انجام می‌شود، داوری در جشنواره فیلم فجر هم باید مستقل باشد و بدون دخالت هر مرجعی (فرقی هم ندارد) انجام شود.

احسان قاضی‌زاده، دیگر نماینده مجلس و عضو کمیسیون فرهنگی گفت: مادامی که از جزییات این حضور اطلاعی منتشر نشود یا ما به‌ عنوان نماینده مجلس از آن اطلاع نداشته باشیم، نمی‌توان آن را تحلیل کرد.

یک منبع آگاه که تمایلی به بردن نام خود ندارد، بر این اعتقاد است که این خبر دچار اشکال در برداشت شده است.او گفت: بعید می‌دانم منظور آقای افتخاری این بوده باشد که قوه‌قضائیه در جشنواره فیلم فجر و انتخاب‌هایش دخالت دارد و احتمالا منظورش این بوده که خود قوه قضائیه اقداماتی در درون خودش برای تقدیر از برخی از فیلم‌ها انجام می‌دهد.

چند سالی هست که در قوه‌ قضائیه از معاونت فرهنگی و معاونت پیشگیری، جمعی دور هم جمع می‌شوند و تعدادی از اهالی سینما را هم دعوت می‌کنند و از میان فیلم‌هایی که در جشنواره فیلم فجر حضور داشته‌اند به آن فیلم‌هایی که پیام‌های آموزشی داشته و جنبه پیشگیرانه دارد و آموزش‌هایی در آن وجود دارد، جوایزی تقدیم می‌کند و از آنها تقدیر به عمل می‌آید. به ‌نظر من این موضوع دچار برداشت غلط شده است که ممکن است حتی در انعکاس خبر هم این برداشت تأثیر داشته باشد والا جشنواره فیلم فجر ربطی به قوه‌قضائیه ندارد که قرار باشد در آن دخل یا تصرفی انجام دهد.

 پولاد امین