فیلمی، شبیه زندگی واقعی

عادل یراقی کارگردان جوانی است که در کارگاه‌های کیارستمی مورد توجه این فیلمساز فقید قرار گرفت و همین رابطه استاد و شاگردی بود که منجر به همکاری آنها در ساخت فیلم شد. اولین همکاری آنها فیلم «آشنایی با لیلا» بود که براساس طرحی از کیارستمی و نگارش مشترک فیلمنامه ساخته شد که دو سال پیش به اکران عمومی درآمد. این روزها فیلم «امتحان نهایی» دومین همکاری مشترک کیارستمی و یراقی با بازی شهاب حسینی و لیلا زارع بر پرده سینماهاست که بروشنی ردپای کیارستمی در آن دیده می‌شود. یراقی در گفت‌وگویی که می‌خوانید درباره چرایی و چگونگی ساخت این فیلم توضیح می‌دهد .

از چگونگی شکل‌گیری فیلمنامه «امتحان نهایی» برایمان بگویید؟ و این‌که چطور شد تصمیم گرفتید با همکاری زنده‌یاد کیارستمی این فیلمنامه را بنویسید؟

من خودم تحصیلات سینمایی دارم، اما در کارگاه‌های آقای کیارستمی هم شرکت می‌کردم و همان‌جا بود که ایشان از فیلم‌های کوتاهم خوششان آمد. در فیلم اولم، «آشنایی با لیلا» هم دقیقا مثل «امتحان نهایی» طرح از آقای کیارستمی بود و مشترکا فیلمنامه را نوشتیم. مرحوم کیارستمی از نتیجه «آشنایی با لیلا» خیلی راضی بود و باعث شد در فیلم امتحان نهایی نیز ما با هم همکاری کنیم.

که متاسفانه نشد تا ماحصل «امتحان نهایی» را ببینند.

نه، «امتحان نهایی» را هم دیدند. ما زمستان سال ۹۳ این فیلم را ساختیم که طبیعتا باید در عرض یک سال پخش و اکران می‌شد، اما با این که قرارداد پخش داشتیم پخش‌کننده از این کار سرباز زد! به هر حال فیلم ماند تا سال گذشته در همین روزها که آقای کیارستمی در بستر بیماری بودند و فیلم را دیدند و خیلی هم آن را دوست داشتند. بخصوص از بازی خانم لیلا زارع، نحوه دیالوگ‌گویی‌ها، لوکیشن‌های فیلم و... خیلی تعریف کردند. حتی از فیلمبرداری آقای جعفریان در «امتحان نهایی» به قدری راضی بودند که گفتند در فیلم بعدی‌ام (که قرار بود در چین بسازند) حتما با آقای جعفریان همکاری خواهند کرد که نشد.

در «آشنایی با لیلا» خودتان در کنار لیلا حاتمی بازی کردید و موفق هم بودید. در «امتحان نهایی» هم ظاهرا قرار بوده خودتان بازی کنید، چرا این اتفاق نیفتاد؟

من هیچ‌وقت علاقه‌ای به بازیگری نداشته و ندارم. در «آشنایی با لیلا» هم آقای کیارستمی (چون قبلا در یکی از فیلم‌های کوتاهم بازی کرده‌ بودم) به من پیشنهاد بازی داد و در امتحان نهایی هم به دلیل تجربه بازی در فیلم «آشنایی با لیلا» قرار بود خودم در آن بازی کنم، اما تهیه‌کننده گفت به دلیل مسائل پخش و اکران باید از بازیگر شناخته شده‌ای استفاده کنیم و این شد که من در این فیلم بازی نکردم.

چطور شد نقش‌های اصلی را به شهاب حسینی و لیلا زارع سپردید؟ برای این‌که بازیگران را در حال و هوای فیلم قرار دهید از چه تکنیکی استفاده کردید؟

شهاب حسینی که اصلا نیاز به معرفی ندارد، ولی من آشنایی قبلی با او نداشتم، اما بعد از پیگیری‌هایی توانستم ایشان را ببینم و درباره فیلم با هم صحبت کردیم و به توافق رسیدیم. حتی آقای حسینی آن زمان سرکار دیگری بود و نزدیک به فیلمبرداری سریال «شهرزاد» هم بود، ولی در نهایت توانستیم با هم همکاری کنیم. خانم زارع هم پیشنهاد آقای حسینی بودند و البته من بعد از چند بار ملاقات با ایشان به این نتیجه رسیدم کاملا برای این نقش مناسب هستند. تمام بازیگران فیلم من بسیار خوب بودند و ما بعد از تمرین‌هایی که با هم داشتیم، توانستیم به جایی که می‌خواهیم برسیم.

«امتحان نهایی» پایان تلخی دارد، در صورتی که فیلم‌های زنده‌یاد کیارستمی سرشار از امید و نور زندگی است. این پایان پیشنهاد شما بود یا آقای کیارستمی؟

فیلمنامه همان زمان هم که طرحی دو خطی داشت پایانش تلخ بود و در ممیزی هم حدود یک دقیقه پایان فیلم حذف شد. ایده مرگ از همان ابتدا که آقای کیارستمی طرح را در اختیار من قرار داد در پایان فیلم وجود داشت.

با توجه به این‌که در حال حاضر به دلیل فضای انتخابات آمار فروش سینماها پایین آمده، شما برای معرفی و تبلیغ فیلم‌تان از چه روش‌هایی استفاده می‌کنید؟

به نظرم هر فیلمی اگر بعد از ساخت در زمان مناسب اکران نشود و به قول معروف بماند، کارکردش را از دست می‌دهد و فیلم ما هم متاسفانه قربانی همین مناسبات پخش و اکران شد. امتحان نهایی فعلا در تهران حدود ده سینما را آن هم با سئانس‌های مرده که رفت و آمد مردم کم است در اختیار دارد و مسلما در چنین شرایطی با فیلم‌هایی که از هر لحاظ تبلیغات زیادی دارند، نمی‌توانیم رقابت کنیم.

«امتحان نهایی» فیلم تجاری نیست، اما اولین فیلم از مکتب فیلم‌های هنری نزدیک به سبک زنده یاد کیارستمی است که اکران عمومی شده است. این فیلم نیاز به مشارکت مخاطبش دارد که باید آن را با دقت و تعمق ببیند. ما در این فیلم تعمدا خواستیم مخاطب را به چالش بکشیم. نخواستیم اضافه بر اتفاق رئالی که در فیلم در جریان است، موضوعی را به مخاطب تحمیل کنیم و این طور می‌شود که فیلم ریتم یک زندگی واقعی را می‌گیرد. «امتحان نهایی» فیلمی متفاوت است که بیننده برای تماشای آن باید حوصله به خرج دهد.

داستان یک معلم ریاضی

یراقی در فیلم امتحان نهایی داستان معلم ریاضی( شهاب حسینی) را به تصویر می‌کشد که برای تدریس درس ریاضی به یک پسربچه به خانه آ‌نها رفت و آمد دارد و همین امر باعث آشنایی او با مادر بچه (لیلا زارع) می‌شود. پسر به این مساله پی می‌برد و همین موضوع باعث رقم خوردن اتفاقاتی می‌شود که سوژه اصلی فیلم را تشکیل می‌دهد.