فیلم اصغر فرهادی ایرانی است یا اسپانیایی؟

با نزدیک شدن به آغاز اکران جهانی فیلم جدید اصغر فرهادی، حجم گزارش‌ها و اخباری که رسانه‌های گوناگون درباره این فیلم درج می‌کنند، روزبه‌روز بیشتر و بیشتر می‌شود و رسانه‌های معتبر دنیای سینما هر کدام از زاویه نگاه خود اخبار و تحلیل‌هایی درباره سرنوشت این فیلم در اکران و البته در تور فستیوال‌گردی که در پیش دارد، منتشر می‌کنند. تازه‌ترین مورد اخبار دنیای سینما درباره «همه می‌دانند» اصغر فرهادی که از سوی کمپانی ممنتو پیکچرز تاکنون به بیش از ۲۰ کشور جهان پیش‌فروش شده، سرنوشت این فیلم در جشنواره فیلم کن به‌عنوان معتبرترین فستیوال سینمایی جهان را مورد اشاره قرار داده است.

در آخرین روزهای ‌سال گذشته، روزنامه شهروند خبر از این داد که شاید فیلم «همه می‌دانند» اصغر فرهادی، به‌عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره سینمایی کن روی پرده برود و این درحالی است که تا آن زمان هنوز سایت‌های سینمایی و حتی سایت‌های معتبر دنیای سینما به چنین خبری اشاره نکرده بودند. در پی این گمانه‌زنی، در نخستین روزهای بعد از تعطیلات این سایت سینمایی کافه سینما بود که به نقل از کامنت یکی از کاربرانش از احتمال روی پرده رفتن فیلم فرهادی در افتتاحیه فستیوال کن خبر داد.

این سایت سینمایی با استناد به شنیده‌هایی که در میان سینماگران پیچیده، اشاره کرده بود که فیلم فرهادی نظر هیأت انتخاب جشنواره کن برای حضور در بخش مسابقه را جلب نکرده و به همین دلیل با پیشنهاد حضور در افتتاحیه جشنواره از سوی تیری فرمو، دبیر جشنواره روبه‌رو شده است.

آری یا نه؟!

اما خبر رونمایی فیلم به‌عنوان فیلم افتتاحیه می‌توانست دنباله‌هایی هم داشته باشد. درواقع این‌که «آیا فرهادی این پیشنهاد را خواهد پذیرفت یا نه» پرسش مهمی بود که پاسخ به آن به خیلی چیزها بستگی داشت. خصوصا که نظر تهیه‌کننده‌های اروپایی فیلم هم در این بین دخیل بود و این را همه دنیای سینما می‌دانند که فیلم‌هایی از جنس سینمای فرهادی که مستعد دریافت جایزه در فستیوال‌های معتبر جهانی هستند، کاملا حساب‌شده

در جشنواره‌ها شرکت می‌کنند و با وجود این‌که اکران افتتاحیه فستیوال معظم کن هم کم اعتباری نیست، اما به ندرت تهیه‌کننده و کارگردانی را در این حد می‌توان یافت که با وجود شانس کسب جوایز فستیوال‌های رده الف جهانی دیگر با نمایش فیلم در افتتاحیه فستیوالی حتی در حد و اندازه کن شانس حضور در جشنواره‌های دیگر را از دست داده و به اصطلاح فیلم را بسوزاند.

اما نکته دیگری نیز در میان است و آن هم اکران فرانسه فیلم فرهادی است که مدت‌ها پیش اعلام شده بود در همان حوالی تاریخ برگزاری جشنواره کن اتفاق خواهد افتاد و این یعنی که جشنواره کن برای این فیلم اهمیتی حیاتی دارد.

فستیوال یا اکران؟!

اول‌بار حدود یک ماه پیش این نشریه اسکرین‌دیلی بود که خبر از حضور فیلم «همه می‌دانند» در فستیوال کن داد و این فیلم را یکی از شانس‌های اصلی حضور در این رقابت نامید. اسکرین‌دیلی با اشاره به این‌که «اصغر فرهادی سابقه روشنی در کن دارد و پیش از این با فیلم فروشنده جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره کن را دریافت کرده و بازيگر این فیلم شهاب حسینی هم بهترین بازیگر مرد جشنواره شده»؛ خبر از این نکته مهم داد که تاریخ آغاز اکران عمومی این فیلم نیز در فرانسه ۹ ماه می خواهد بود که با زمان برگزاری جشنواره کن همخوانی دارد.

حالا به نظر می‌رسد این چالش مهم حل شده است و فیلم «همه می‌دانند» قطعا در روز افتتاحیه فستیوال کن به نمایش درخواهد آمد. این فیلم که به گفته سایت سینمایی الوسینما تنها رقیب فیلم جدید‌ تری گیلیام برای نمایش در افتتاحیه کن بود، در این رقابت موفق شده و به گزارش وب‌سایت رسمی جشنواره کن نمایش «همه می‌دانند» به‌عنوان افتتاح‌کننده این رویداد سینمایی قطعی شده است.

افتتاحیه فستیوال کن

روز گذشته گمانه‌زنی‌هایی قریب به یقین مبنی‌ بر انتخاب هشتمین ساخته بلند فرهادی به‌عنوان فیلم افتتاحیه هفتاد‌و‌یکمین جشنواره کن منتشر شده بود، اما خبری که ورایتی منتشر کرده بود، قطعی نبود و به‌عنوان مثال وب‌سایت ددلاین گفته بود که این تصمیم هنوز نهایی نشده و تیری فرمو، دبیر جشنواره کن تا فردا به این انتخاب چراغ سبز نشان خواهد داد. این خبر اما در نخستین ساعات بامداد روز گذشته رسما تأیید شد و برگزارکنندگان جشنواره از نخستین تیزر این فیلم اسپانیایی‌زبان رونمایی کردند.

در خبر وب‌سایت رسمی جشنواره کن آمده: «همه می‌دانند» به کارگردانی فرهادی سه‌شنبه هشتم ماه مه در سالن گراند تئاتر لومیر در کاخ جشنواره به‌عنوان فیلم افتتاحیه و در بخش مسابقه روی پرده می‌رود. پیش از این فقط یک فیلم اسپانیایی‌زبان یعنی آموزش بد ساخته پدرو آلمودار فیلم افتتاحیه کن بوده است. سینماسینما ادعا کرده که معمولا فیلم‌های افتتاحیه کن یا به زبان انگلیسی یا زبان فرانسوی هستند.

ایرانی یا خارجی؟

نکته مهم در این میان این است که وب‌سایت رسمی جشنواره کن «همه می‌دانند» را به‌عنوان یک فیلم اسپانیایی معرفی کرده است. این می‌تواند پاسخی باشد به این پرسش «شهروند» که در آخرین روزهای ‌سال پرسیده بود که «آیا فیلم فرهادی در مجامع و فستیوال‌ها فیلمی ایرانی محسوب خواهد شد یا اسپانیایی و به‌ طور کلی غیرایرانی؟»

این که یک فیلم به‌ عنوان فیلمی متعلق به ملیت خاص به فستیوال‌ها و مجامع سینمایی برود، قواعد و قوانین خاصی دارد و به‌ طور کلی هر کدام از مراسم و فستیوال‌ها با هم در این زمینه تفاوت دارند.

به‌ عنوان مثال در فستیوال‌هایی چون کن و برلین و... جوایزی که داده می‌شود، شخصی است و نه ملی؛ و این به این معناست که اگر فرهادی در کن جایزه بگیرد، برنده جایزه فرهادی است و نه مثلا سینمای ایران یا اسپانیا اما در اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان قوانین و قواعد مخصوصی حاکم است و مهمترین آنها این است که ملیت فیلم اولویت اصلی را دارد و اثبات ملیت هم عوامل خاصی نیاز دارد که زبان فقط یکی از آنهاست. مثلا فیلمی چون نامه‌های ایوو جیما که کلینت ایستوود آن را به زبان ژاپنی ساخته، در اسکار نتوانست در بخش فیلم‌های زبان خارجی رقابت کند.

دیگر این‌که اگر عناصر اصلی و خلاق فیلم متعلق به کشور معرف فیلم به آکادمی نباشند، یا کنترل خلاقانه و هنری فیلم متعلق به جایی غیر از کشور معرفی‌کننده باشد، فیلم مجوز حضور در رقابت اسکار را به دست نمی‌آورد. در‌ سال ٢٠٠٧ فیلم هوس، احتیاط به نمایندگی از تایوان به آکادمی معرفی شده بود اما تایوانی محسوب نشد.

حالا در مورد «همه می‌دانند» این‌که آیا این فیلم به‌عنوان نماینده ایران می‌تواند به اسکار معرفی شود یا اسپانیا، حکایتی بغرنج است. چند روز پیش نوشتم که این مشکل را فرهادی در فیلم گذشته نیز داشت که در آن زمان چون شخصیت اصلی فیلم ایرانی بود، فیلم با این ملیت به فستیوال‌ها رفت، اما در این یکی این یک عامل نیز نیست و در «همه می‌دانند» جز خود اصغر فرهادی نه عوامل اصلی‌اش ایرانی هستند، نه زبان فیلم فارسی است و نه این‌که در مورد داستان و معضل و مشکلی درباره ایران است. از همین رو است که خیلی‌ها این فیلم را ایرانی نمی‌دانند.

محمد اطبایی در گفت‌وگو با «شهروند»: «همه می‌دانند» فیلم فرهادی، ایرانی نیست!

محمد اطبایی، کارشناس سینما و پخش‌کننده جهانی| برای این‌که فیلمی در مراسم و فستیوال‌های جهانی متعلق به یک کشور خاص محسوب شود؛ نیاز به عوامل و عناصری دارد که شاید یکی از مهمترین این عوامل و عناصر ملیت عوامل خلاق فیلم و البته زبان فیلم باشد. از این نظر خیلی سخت بتوان فیلم «همه می‌دانند» اصغر فرهادی را یک فیلم ایرانی به شمار آورد؛ و حتی معرفی این فیلم به‌عنوان تولید مشترک نیز به این آسانی‌ها مقدور و ممکن نیست...

شاید خیلی‌ها بگویند خود اصغر فرهادی در فیلم گذشته هم چنین شرایطی را داشت. اما فراموش نباید کرد که در فیلم گذشته عوامل اصلی و خلاق فیلم بیشترشان ایرانی بودند. اصغر فرهادی به‌عنوان سناریست و کارگردان، محمود کلاری به‌عنوان مدیر فیلمبرداری، علی مصفا بازیگر اصلی و البته بابک کریمی بازیگر فرعی آن فیلم که در فرانسه ساخته شده بود ایرانی بودند. بگذریم این‌که در آن فیلم داستان و کاراکتر اصلی هم ایرانی بود و داستان ملیت ایرانی را هم در خود داشت.

در حقیقت در مورد آن فیلم اگر تنها مقررات اتحادیه اروپا را برای تعیین هویت ملی یک فیلم در نظر بگیریم، فیلم گذشته امتیاز لازم را برای یک تولید ایرانی بودن نداشت. این فیلم با کارگردانی (٣ امتیاز)، فیلمنامه‌نویسی (٣ امتیاز)، بازیگر اصلی (٣ امتیاز) و فیلمبردار ایرانی (١ امتیاز)، صدا (١ امتیاز) و حضور یک بازیگر فرعی ایرانی (١ امتیاز) ١٢ امتیاز داشت اما مقررات اتحادیه اروپا حداقل ١٥ امتیاز را برای تولید یک کشور در نظر می‌گیرد. ولی؛ اما بنابه مقررات آکادمی اسکار برای اسکار خارجی که تصریح دارد تنها کشور معرفی‌کننده فیلم باید تأیید کند که بخش عمده کنترل خلاقانه‌ فیلم توسط هنرمندان و دست‌اندرکاران تابع کشور مذکور صورت گرفته است فیلم گذشته هیچ منعی برای معرفی به‌عنوان نماینده ایران نداشت...

اما در مورد «همه می‌دانند» هیچ‌کدام از این موارد مصداق ندارد. «همه می‌دانند» از این نظر یک فیلم اسپانیایی است؛ با بازیگران، داستان، لوکیشن‌ها و زبان اسپانیایی؛ که فقط و فقط سناریست و کارگردان آن ایرانی هستند و بنابراین به هیچ وجه نمی‌توان این فیلم را به‌عنوان یک فیلم ایرانی در مراسم و فستیوال‌ها شرکت داد. کما این‌که در وب‌سایت فستیوال کن نیز این فیلم را به‌عنوان دومین فیلم اسپانیایی تاریخ بعد از آموزش بد پدرو آلمودوار معرفی کرده‌اند که توانسته به‌عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره کن انتخاب شود...

امین فرج‌پور