از سال ۹۴ و پس از توقف اکران فیلم «رستاخیز»، هر سال که ماه محرم از راه می‌رسد، نام این فیلم و حواشی عجیب آن بر سر زبان‌ها می‌افتد و ابهامات و سؤالاتی درباره توقیف آن مطرح می‌شود اما پرونده فیلم همچنان باز می‌ماند و گره ماجرای این فیلم باز نمی‌شود. این‌بار اتفاق مهمی که باعث شده یاد این فیلم و حواشی‌اش دوباره زنده شود، انتشار نسخه غیرقانونی و باکیفیت فیلم با دوبله عربی در فضای مجازی است.
۱- ساخت فیلم با هزینه چندین میلیاردی
فیلم برداری فیلم «رستاخیز» با نام قبلی «روز رستاخیز»، ۱۰ سال قبل همزمان با روز اربعین به کارگردانی احمدرضا درویش آغاز و در شهرهای مختلفی مانند بم، شهداد کرمان، شاهرود، اصفهان، رباط کریم، کاشان، فومن، تهران و حتی سوریه انجام شد و ساخت آن دو سال طول کشید. سازمان سینمایی در سال ۹۶ برای خرید سهم ۲۵ درصدی فیلم «رستاخیز»، ۱۰ میلیارد و ۱۰۰ هزار تومان هزینه کرد، بنابراین با توجه به این رقم، می توان ارزش فیلم را حدود ۲۹ میلیارد تومان دانست. تعداد زیادی بازیگر ایرانی و بازیگرانی از سوریه، عراق، کویت و انگلیس در این فیلم ایفای نقش کرده‌اند. بابک حمیدیان، حسن پورشیرازی، مهتاب کرامتی، لیلا بلوکات، پوریا پورسرخ و فرهاد قائمیان از بازیگرانی هستند که در «رستاخیز» حضور داشته‌اند و بهادر زمانی نقش حضرت عباس(ع) را ایفا کرده است. موضوع اصلی «رستاخیز» واقعه عاشوراست واز دید شخصیتی به نام «بُکَیربن حر» به دوره زمانی خاصی یعنی از مرگ معاویه تا قیام امام حسین(ع) می‌پردازد.
۲- توقیف فیلم پس از چند ساعت اکران
«رستاخیز» اولین بار سال ۹۱ در سی‌ودومین جشنواره فجر، رونمایی و موفق شد نظر مثبت بسیاری از مخاطبان و منتقدان را جلب کند. این فیلم فاتح مطلق جشنواره بود و ۹ سیمرغ گرفت. «رستاخیز» ۲۴ تیر سال ۹۴ به صورت عمومی اکران شد اما نشان دادن چهره حضرت عباس(ع) در فیلم، مورد اعتراض قرار گرفت و فیلم همان روز از پرده سینما پایین کشیده شد. این در حالی است که طبق گفته احمدرضا درویش، «رستاخیز» پیش از اکران عمومی، به صورت خصوصی برای جمعی از استادان دانشگاه، روحانیون و مسئولان نمایش داده شد و ممیزی‌هایی که طبق نظر آنان لازم بود در فیلم لحاظ شود، انجام شد تا فیلم برای اکران عمومی مشکلی نداشته باشد. اکنون چهار سال است که مهر توقیف بر این فیلم خورده و این اتفاق باعث شده احمدرضا درویش تا زمان اکران «رستاخیز» از سینما فاصله بگیرد و فیلم تازه‌ای نسازد.
۳- پیشنهاد تاباندن نور برای حل مشکل «رستاخیز»
پیشتر برای حل مشکل این فیلم، پیشنهادی مانند نورانی کردن چهره حضرت عباس(ع) از سوی مسئولان وزارت ارشاد مطرح شده بود اما این پیشنهاد از سوی سازندگان فیلم به دو دلیل فنی و دراماتیک پذیرفته نشد. اول این که گفته شد از لحاظ فنی امکان تاباندن نور وجود ندارد و دوم، در صورت نورانی کردن چهره، دیگر نمی‌توان عواطف و احساسات شخصیت حضرت عباس(ع) را در چهره ایشان نشان داد. حتی به تازگی مجوز اکران خارجی فیلم «رستاخیز» صادر شده، اما همچنان امکان اکران عمومی آن در سینماهای کشور وجود ندارد.
۴- نسخه قاچاق از کجا آمد؟
در نهایت پس از گذشت چهار سال از اکران کوتاه‌مدت فیلم «رستاخیز»، چند روز پیش نسخه غیرقانونی این اثر در شبکه اجتماعی یوتیوب، با دوبله عربی منتشر شد. در تمام صحنه‌های این نسخه، چهره حضرت عباس(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) به طور کامل و واضح نشان داده می‌شود و مدت زمان آن دو ساعت و ۴۰ دقیقه است.
این نسخه همان نسخه اصلی فیلم است که تاکنون در جشنواره فجر و چند رویداد سینمایی دیگر در خارج از کشور نمایش داده شده است. دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش، هیچ‌کدام از عوامل و صاحبان فیلم درباره این اتفاق واکنشی نشان ندادند. این که نسخه غیرقانونی فیلم «رستاخیز» چگونه در فضای مجازی منتشر شده است، همان طور که گفتیم فیلم برای نمایش در خارج از ایران مشکلی نداشته و در تعدادی از کشورهای عربی به ویژه جشنواره فیلم بغداد اکران شده است، بنابراین احتمال دارد نسخه قاچاق فیلم از این طریق به فضای مجازی راه یافته و منتشر شده است.
سرنوشت «رستاخیز» پس از انتشار نسخه قاچاق چه خواهد شد؟
روزنامه ایران نوشت: همزمان با ایام عاشورا خبر رسید «رستاخیز» هم دچار سرنوشتی مشابه فیلم «همه می‌دانند» اصغر فرهادی شده و نسخه سانسور نشده آن (البته با زبان عربی) در فضای مجازی منتشر شده است.
اولین ناقل اولین خبر هم کسی نبود جز بازیگر نقش حضرت عباس(ع) که در تمام این سال‌ها دعواها سر حذف و حضور او بوده است. بهادر زمانی با انتشار بخش‌هایی از فیلم در اینستاگرامش از انتشار نسخه دوبله عربی فیلم در فضای مجازی خبر داد. نسخه قاچاق منتشر شده فیلم که از کیفیت بالایی برخوردار است بلافاصله بعد از انتشار در یک کانال عربی یوتیوب، در دیگر کانال‌های تلگرامی و فضای مجازی بارگذاری شد. حالا مردم ایران، نه روی پرده عریض سینما بلکه در سیستم نمایش خانگی‌شان تماشاگر فیلمی ایرانی به زبان عربی هستند! و در پارادوکسی عجیب‌تر تماشاگر فیلمی مذهبی به‌صورت غیرقانونی و به‌صورت سرقتی.
کامبیز نوروزی، حقوقدان درباره پیامد و ضرر انتشار نسخه غیرقانونی این فیلم بر صاحبان آثار می‌گوید: «هر فیلم برای پخش حقوقی دارد که باید پرداخت شود. اگر فیلم «رستاخیز» بدون اجازه صاحب اثر در فضای مجازی منتشر شده به‌طور طبیعی اولین حقی که زائل می‌شود حقوق مادی آنهاست ضمن آنکه پخش از طریق اینترنت به کیفیت پخش هم آسیب می‌رساند و به لحاظ معنوی هم با حقوق سازنده اثر سازگار نیست.»
این حقوقدان با مرور سرنوشت فیلم «رستاخیز» تأکید می‌کند که حقوق این فیلم به دلایل و جهات مختلف ضایع شده است: «رستاخیز» به یک پدیده و علامت سؤال بزرگ تبدیل شده است و این فیلم از همه جهت مورد بی‌مهری قرار گرفته است که شاید انتشار نسخه عربی فیلم در مقایسه با مصائبی که بر آن تحمیل شده کوچک و بی‌اهمیت به‌نظر برسد.
نوروزی صحبت‌هایش را این‌طور تکمیل می‌کند: «رستاخیز» از زمان نگارش فیلمنامه تا نسخه نهایی با نظارت و تأیید علما و مراجع درجه اول شیعه ساخته شد، وزارت ارشاد هم به آن پروانه نمایش داد اما به‌دلیل فشارهای نیروهای خارج از دولت اکران نشد و با تهدیدها از پرده پایین کشیده شد. در واقع از جاهایی جلوی نمایش فیلم را گرفتند که زور وزارت ارشاد به آن نمی‌رسید»
او با تأکید بر غیر قانونی بودن تماشای این اثر در فضای مجازی می‌گوید: «بر خلاف ایران اگر در کشورهای دیگر شاهد افزایش استفاده غیرمجاز مردم از آثار موسیقایی و سینمایی نیستیم دلیلش پایبندی اخلاقی آنها نیست بلکه کسی جرأت نمی‌کند قطعه‌ای از موسیقی و فیلم را بدون اجازه مالک روی اینترنت بگذارد چون با تنبیه‌های شدید مواجه خواهد شد.»
با وجود این، این حقوقدان خلأ قانونی را دلیل ایجاد این فضا نمی‌داند: «قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان قانون خوبی است و کاملاً قابلیت اجرایی دارد بلکه این سازمان‌ها و صاحبان آثار هستند که اقدام اساسی برای رفع این مشکل نمی‌کنند. از یک سو سازمان‌های حکومتی مثل نیروی انتظامی، دستگاه قضایی و وزارت ارشاد باید برای مقابله با این افراد و مجازاتشان بسیار فعالتر شوند. این امکان فنی باید تقویت شود که سایت‌های منتشرکننده این آثار مسدود شده و امکان دسترسی به آنها داده نشود.»
از سوی دیگر نوروزی، خود صاحبان آثار را عمده دلیل عدم تحقق کامل حقوق مؤلفان و مصنفان و تولیدکنندگان آثار فرهنگی می‌داند: «خود صاحبان آثار وقتی مورد سرقت قرار می‌گیرند اقدام قاطع و پیگیری قضایی برای تعقیب انجام نمی‌دهند یا خیلی تعلل می‌کنند»
در شرایطی که با توجه به پرداخت غرامت عدم اکران فیلم از سوی سازمان سینمایی به صاحبان این آثار و مشارکت بنیاد فارابی در تولید آن - که این بنیاد را به بزرگترین صاحب امتیاز «رستاخیز» تبدیل کرده است - این حقوقدان معتقد است که پیگیری حقوقی این ماجرا بر عهده تهیه‌کننده است: «اگر این غرامت موجب انتقال حقوق فیلم به فارابی شده و سهمی از فیلم داشته باشد باید این بنیاد هم پیگیری کند اما معمولاً پیگیری تمام مسائل مربوط به فیلم بر عهده تهیه‌کننده است. اوست که باید مسائل مختلف مربوط به فیلم را پیگیری کند.»
او در پاسخ به سؤالی درباره نحوه پیگیری قانونی متخلفان هم توضیح می‌دهد: «گاهی اوقات این آثار توسط کسانی در محیط وب بارگذاری می‌شود که در خارج از کشور به سر می‌برند همان‌طور که می‌دانید ایران به کنوانسیون جهانی حمایت از حقوق مؤلفان ملحق نشده و به‌همین دلیل این دست افراد از طریق اینترپل تحت تعقیب قرار نمی‌گیرند مگر اینکه این اثر در جایی خارج از ایران ثبت شده باشد که در این صورت مقررات وایپو (WIPO) از آن حمایت می‌کند».
- 10
- 2
