فیلم‌های اعتراضی آثاری هستند که با مفهوم اعتراض شهروندان به مسئولان و یا شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ساخته می‌شوند. گاه کلیت فیلم مانند «اسرار گنج دره جنی» کنایه‌ای اعتراضی به نحوه مدیریت اقتصادی دهه پنجاه است و یا مثل «آژانس شیشه‌ای» فریادی بلند بر سر مدیران و سیاست‌گذاران است. «خروج» فیلم اعتراضی تازه ابراهیم حاتمی‌کیا در پایان دولت حسن روحانی و در نقد سیاست‌های اوست. به این بهانه مروری می‌کنیم بر شش فیلم برتر اعتراضی سینمای ایران از دهه چهل تا دهه نود.
۱. سنتوری
مهمترین فیلم اعتراضی دهه هشتاد داستان تلاش یک هنرمند برای بقا و حفظ فردیت و هنرش در شهری است که هنرمند چیره‌دستش را به دام اعتیاد و سقوط می‌کشاند و این فردیت و یا همان «سنتور» است که هنرمند را زنده نگه می‌دارد. بعد از گاو، دایره مینا و بانو باز هم یک فیلم توقیفی دیگر در کارنامه مهرجویی ثبت شد. فیلم توقیفی مهرجویی، اما تا همیشه زنده و برای هر دورانی صاحب پیشنهاد است.
۲. قیصر
فیلم کالت و محبوب مسعود کیمیایی قدیمی‌ترین و در عین حال بهترین فیلم اعتراضی سینمای ایران است. ناامیدی مطلق از سیستم و قوانینش که باعث خلق قهرمان و بروز فردیت و خون‌خواهی می‌شود. در این میان چاقو وسیله عدالت‌خواهی قهرمان داستان است. تٲثیر این فیلم و محبوبیت و جریان سازی‌اش را نمی‌توان در همه اتفاقات سیاسی و اجتماعی سال‌های بعدش نادیده گرفت.
۳. دو زن
دوران خوب فیلم‌های انتقادی و اعتراضی در دهه هفتاد ادامه داشت و نمونه‌های زیادی را از فیلمسازان مختلف می‌شود در این مقطع مثال زد. «دو زن» از بهترین و متفاوت‌ترین آن‌ها ساخته‌ی تهمینه میلانی است. فیلمی که موج‌سوار نبود و با نگاه اعتراضی و انتقادی به دنبال فروش نرفت. «دو زن» با بازی به یاد ماندنی نیکی کریمی مروری تاریخی و انتقادی از مسیر یک قهرمان زن و تلاشش برای ایفای حقش در ساختار‌های هر دوران است.
۴. دایره مینا
مهرجویی از همان فیلم «گاو» نشان داده بود روشنفکر منفعلی نیست که بخواهد از دولت پول بگیرد و از جهان خیالی و آرمان‌های پوچش بگوید. فیلم‌های او تیغ برّنده اجتماعی داشتند و این برّندگی در «دایره مینا» از نقد اجتماعی به یک اعتراض صریح به ساختاری آلوده رسید. «دایره مینا» در آستانه انقلاب پنجاه و هفت تصویری شفاف از جامعه دوران خودش است.
۵. عصبانی نیستم
رضا درمیشیان به تصور آغاز نگاه فرهنگی متفاوت در دولت روحانی به تندترین و صریح‌ترین شکل ممکن به روایت زندگی یک دانشجو در بحران‌های سال‌های انتهایی دهه هشتاد پرداخت. فیلم، اما امتیازاتش را از حرف‌ها و کنایه‌های سیاسی‌اش نمی‌گیر‌د. از قهرمان فعال و عشقش می‌گیرد. اگر اشک و ماتمی در کار است نه برای سیاست‌مداران بلکه برای عشقی است که دارد قربانی می‌شود. فیلمی که توقیف شد و با سیاست‌های فرهنگی دولت دهم و یازدهم تا امروز و ساخته شدن «خروج» دیگر انگار ردپایی از آثار معترض نیست.
۶. آژانس شیشه‌ای
تا دهه هفتاد و در دوران مدیریت بسته سینمای گلخانه‌ایی به سختی بتوان فیلمی با مفهوم اعتراض پیدا کرد. «آژانس شیشه‌ایی» و ابراهیم حاتمی‌کیا سدشکن سینمای اعتراضی دهه هفتاد شدند و چندین فیلم اعتراضی و انتقادی بعد از فیلم حاتمی کیا ساخته شد. قهرمانی که آرمان‌ها و هشت سال دفاع از کشورش را در تضاد با با وضعیت کشور و سیاست‌های دولت‌ش می‌بیند. فیلمی که حاتمی‌کیا را در مرکز توجه رسانه‌ایی دهه هفتاد قرار داد.
- 10
- 2
