بهترین فیلم‌های فرار از زندان در تاریخ سینمای جهان/ تصاویر

فیلم‌های فرار از زندان طرفداران پروپاقرصی دارند. علاقه به این دست از آثار آنقدر زیاد است که گاهی اوقات حتی با وجود بعضی ضعف‌های فنی صرفا به دلیل مضمون، آن‌ها را تماشا می‌کنیم.

عموما در فیلم‌های فرار از زندان با شخصیت‌ یا شخصیت‌هایی طرفیم که براساس یک نقشه قصد فرار دارند اما در برابرشان دیوارهایی نفوذناپذیر یا زندان‌بان‌هایی بی‌رحم قرار گرفته‌اند.

این دست آثار مخاطبان خود را بسیار هیجان‌زده می‌کنند؛ هیجان اینکه زندانی یا زندانی‌ها کی و با چه نقشه‌ای می‌گریزند؛ چطور نقشه را مخفی نگه می‌دارند و دست آخر با چه شیوه‌ای زندان‌بان‌های خشن را پشت سر می‌گذارند. اما گاهی اوقات فیلم‌ها درونی‌تر می‌شوند و بر ذهنیات زندانی و درک و دریافت او از موقعیت تمرکز می‌کنند.

فیلم‌های فرار از زندان طی دهه‌های گذشته محبوبیت‌شان را حفظ کرده‌اند؛ فهرست بهترین فیلم‌های فرار از زندان گستره‌ وسیعی را در برمی‌گیرد؛ از فیلمی مانند «توهم بزرگ» (The Grande Illusion) ساخته ژان رنوار استاد فرانسوی تاریخ سینما که در اواخر دهه ۱۹۳۰ ساخته شده تا فیلم بسیار محبوب فرانک دارابونت یعنی «رستگاری در شاوشنک» (The Shawshank Redemption) که محصول اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی است.

در ادامه با معرفی ۱۰ فیلم برتر فرار از زندان در تاریخ سینما همراه ما باشید.

۱- فرار از آلکاتراز (Escape from Alcatraz)

کارگردان: دان سیگل

بازیگران: کلینت ایستوود، پاتریم مک‌گوهان، فرد وارد

سال ساخت: ۱۹۷۹

در یکی از شب‌های ماه ژوئن سال ۱۹۶۲ سه زندانی در زندان فدرال جزیره آلکاتراز از سلول‌هایشان فرارکرده و احتمالا به سوی خلیج سان فرانسیسکو فرار می‌کنند؛ بعد از این ماجرا هیچکس هرگز از آن‌ها خبر دیگری نمی‌شنود.

فیلم «فرار از آلکاتراز» پنجمین و آخرین همکاری دان سیگل و کلینت ایستوود بود؛ ایستوود در این فیلم نقش فرانک موریس یکی از سه زندانی اصلی ماجرا را ایفا می‌کند. موریس شخصیتی طغیان‌گر و در عین حال تنها است؛ از آن دست شخصیت‌هایی که سیگل به استفاده از آن‌ها در فیلم‌هایش علاقه‌مند است و ایستوود هم به آسانی می‌تواند نقش‌شان را ایفا کند.

فرار از آلکاتراز به شکل جالبی از عموم کلیشه‌های فیلم‌های فرار از زندان اجتناب می‌کند و بیشتر بر شخصیت اصلی و تلاش او برای شکستن مرزهایی که بر او تحمیل شده متمرکز می‌شود.

وقایع فیلم را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول غوطه‌ورشدن درون زندگی بیرحمانه زندان و بخش دوم سازماندهی یک برنامه فرار.

هر دو این بخش‌ها به شکل مساوی مهم و ضروری‌اند و یکی بدون دیگری باعث می‌شد فیلم کیفیت فعلی را نداشته باشد هرچند که ممکن است هر بخش احساسات متفاوتی را هم در بیننده به وجود بیاورد.

فرار از آلکاتراز فیلمی ظریف و بسیار مهیج است. اگر در میان عاشقان فیلم‌های فرار از زندان قرار دارید (یا علاقه‌مندان به کلینت ایستوود) پس فیلم باید برایتان در فهرست آثاری که دیدنشان ضروری است قرار بگیرد.

البته به این نکته هم اشاره کنیم که فیلم لزوما از نظر تاریخی همه وقایع را با دقت توصیف نکرده. اگر به جنبه تاریخی ماجرا علاقه دارید خواندن کتاب یا شاید دیدن یک مستند گزینه مناسب‌تری باشد اما این اثر سینمایی با وجود نداشتن دقت تاریخی (که لزومی هم ندارد) آنقدر فیلم‌نامه مستحکمی دارد که نگران هیچ مشکلی در آن نباشید.

۲- توهم بزرگ (The Grand Illusion)

کارگردان: ژان رنوآر

بازیگران: ژان گابن، دیتا پارلو، پیر فرسنی

سال ساخت: ۱۹۳۷

توهم بزرگ از جمله آثار پیشگام فرار از زندان است اما سوای موضوعش توسط بسیاری از متخصصان حوزه سینما به عنوان یکی از شاهکارهای تاریخ سینمای فرانسه و یکی از بهترین فیلم‌های سینمایی همه دوران در نظر گرفته می‌شود.

فیلم درباره زندانیان جنگی فرانسه در آلمان زمان جنگ جهانی اول است؛ اثر بر همکاری این زندانیان و فرار آن‌ها از یک زندان خاص که بی‌شباهت به کاخ نیست متمرکز می‌شود.

توهم بزرگ که فیلم محبوب سینماگران شاخصی چون اورسن ولز و وودی آلن است بابت ماهیت ضد جنگش در کنار باقی قابلیت‌هایی که دارد همواره مورد تحسین قرار گرفته.

زمانی که فیلم در سال ۱۹۳۷ اکران شد جنگ دیگری در انتظار اروپا بود و نازی‌ها به همین دلیل به سرعت فیلم را بخاطر مضامین صلح‌دوستانه‌اش ممنوع کردند. جوزف گوبلز وزیر تبلیغات آلمان نازی اثر ژان رنوآر را «دشمن سینمایی شماره یک» نامید و دستور داد هر نسخه‌ای از آن موجود است نابود شود؛ البته که تلاش گوبلز به جایی نرسید و فیلم به نیکی و بزرگی در تاریخ ماندگار شد.

جالب است که فیلم رنوار هنگام اکران در ایتالیا و بلژیک هم با محدودیت‌هایی مواجه شد. به هر حال زمانی گفته بودند که هر انسان دموکرات‌منشی باید این فیلم را ببیند؛ ما هم می‌گوییم هر انسان عاشق سینمایی باید آن را ببیند.

۳- لوک خوش دست (Cool Hand Luke)

کارگردان: استوارت روزنبرگ

بازیگران: پل نیومن، جرج کندی ، جی دی کانن

سال ساخت: ۱۹۶۷

پل نیومن افسانه‌ای در «لوک خوش دست» یک بازی ماندگار ارایه کرده؛ بازی در نقش مردی که از پذیرش سلسله‌مراتب قدرت سر بازمی‎زند.

اگر هنوز فیلم را ندیده‌اید تا همین جا هم فهمیده‌اید که با اثری صرفا متمرکز بر نقشه فرار و اتفاقات پیرامونش مواجه نخواهید شد. فیلم همانقدر که درباره فرار از زندان است درباره روح و منش یک زندانی است.

از جمله نقاط قوت فیلم رابطه پل نیومن و جرج کندی است که پرداخت قدرتمند و باکیفیتی دارد؛ آنقدر باکیفیت که کندی برای این نقش جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را گرفت.

لوک شخصیت اصلی فیلم واقعا انسان جذابی است؛ او ضرورتا به فرار از زندان علاقه ندارد چرا که گمان می‌کند حتی اگر جسمش را کنترل کنند نمی‌توانند روحش را تسخیر کنند؛ همین مفهوم فیلم را تماشایی و متفاوت کرده.

فیلم سینمایی لوک خوش دست هنوز هم مثل گذشته اثر محبوبی است و در طی دهه‌ها نفوذی فراگیر داشته؛ در سال ۲۰۰۳ انجمن فیلم آمریکا با انتخاب لوک و قراردادن او در رتبه سی‌ام فهرست ۱۰۰ قهرمان و شرور برتر تاریخ که بر فرهنگ عامه اثرگذار بوده‌اند مهر تاییدی بر این ادعا زد.

همچنین آثار بسیاری از لوک خوش دست الهام گرفته‌اند برای مثال می‌توان به «سرزمین ببر» (Tigerland) جوئل شوماخر اشاره کرد؛ در این اثر سینمایی کالین فارل نقش مشابهی با نقش پل نیومن در لوک خوش دست دارد.

۴- حفره (The Hole)

کارگردان: ژاک بکر

بازیگران: میشل کنستانتن، ژان کرودی، فیلیپ لروآ

سال ساخت: ۱۹۶۰

بالاخره رسیدیم به بهترین فیلم فرار از زندان در تمام دوران. یک فیلم سیاه و سفید که گرچه رنگ و لعاب فیلم‌های مد روز را ندارد اما چنان هیجان و کیفیتی در سلول سلول آن جاری است که می‌شود کل آثار این فهرست را در یک طرف ترازو قرار داد و «حفره» بهترین اثر ژاک بکر را هم در یک سوی دیگر آن.

فیلم‌نامه این درام جنایی کلاسیک سینمای فرانسه براساس کتابی از ژوزه جووانی نوشته شد؛ ماجرا از یک اتفاق واقعی الهام گرفته شده و داستان تلاش برای فرار ۵ زندانی در زندان سانته را روایت می‌کند؛ زندانی در پاریس که یکی از معروف‌ترین و امنیتی‌ترین زندان‌های کشور فرانسه است.

بکر که از دست روزگار حدودا چند هفته پس از پایان فیلم‌برداری اثر از دنیا رفت برای ساخت حفره عموما از نابازیگران استفاده کرد؛ از جمله آن‌ها ژان کرودی بود که در ماجرای واقعی فرار حضور داشت و بکر برای ایفای نقش یکی از ۵ زندانی از او بهره برد؛ کرودی درخواست بکر را پذیرفت به این شرط که با نام مستعار در اثر حضور پیدا کند.

نکته جالب دیگر فیلم همکاری بکر و ژوزه جووانی در نوشتن فیلم‌نامه اثر است؛ جووانی کتاب خود تحت نام The Break را از تجربیات واقعی زندان نوشته بود. او نیز روزگاری زندگی خلافکارانه داشت و هنگامی که در زندان منتظر حکم اعدام بود با ژان کرودی مواجه شد. کرودی به سلطان فرار مشهور بود و همه می‌دانستند که بارها با نقشه‌های فرار موفق از زندان گریخته است.

جووانی همین قصه را به فیلم‌نامه تبدیل کرد؛ داستان چهار زندانی (از جمله خود جووانی و کرودی) که با احکام سنگین اعدام یا حبس‌های بسیار طولانی زندانی‌اند و قصد فرار دارند اما پیش از آنکه نقشه‌شان را عملی کنند یک زندانی دیگر به سلول‌شان اضافه می‌شود. این زندانی جدید که خود بابت قتل زندانی شده موافقت می‌کند که با زندانیان در برنامه فرار همراهی کند.

ژاک بکر این داستان جذاب را با مهارت، واقع‌گرایی کم‌نظیر و کیفیت خیره‌کننده جلوی دوربین برده تا ماندگارترین فیلم فرار از زندان تاریخ را چند هفته مانده به مرگش بسازد.

۵- پاپیون (Papillon)

کارگردان: فرانکلین جی. شافنر

بازیگران: استیو مک‌کوئین، داستین هافمن، ان برن

سال ساخت: ۱۹۷۳

استیو مک‌کوئین فقط یکی از خوش‌تیپ‌ترین و موردپسندترین بازیگران دوران خود نبود بلکه به نوعی پادشاه فیلم‌های فرار از زندان هم محسوب می‌شد؛ دست کم بابت دو فیلم «پاپیون» و «فرار بزرگ» که هر دو هم در این لیست حضور دارند.

فیلم‌نامه پاپیون را دالتون ترامبو و لورنزو سمپل براساس کتاب خودزندگی‌نامه آنری شاریر نوشتند؛ شاریر به اتهام قتل توسط دادگاهی در فرانسه محکوم شده بود.

فیلم که اقتباسی است از همین رمان درباره یک محکوم به قتل است که باید باقی عمرش را در زندان بگذراند؛ محکوم به قتلی که معتقد است چنین جرمی مرتکب نشده. او در ابتدا به کار اجباری گماشته می‌شود اما به دلیل اقدام به فرار شرایط دشوار‌تری را تجربه می‌کند. مدتی بعد با ملاقات لوئیس دگا (با بازی داستین هافمن) با این زندانی به توافق می‌رسد تا با همکاری هم یک نقشه فرار تنظیم کنند.

گرچه مک‌کوئین به شکل کلی به عنوان یک ستاره سینمایی شناخته می‌شد و بیشتر بر کاریزمای همیشگی‌اش تکیه داشت تا مهارت‌های بازیگری اما در این فیلم به‌خصوص شاهد تلاش فوق‌العاده او برای ارایه یک شخصیت کاملا باورپذیر هستیم؛ تلاشی که به نظر می‌رسد با موفقیت پیش رفته و در نهایت به ثمر نشسته است.

پاپیون از جمله فیلم‌های مشهور فرار از زندان در طول تاریخ است و چندی پیش دوباره در سال ۲۰۱۷ فیلم جدیدی براساس کتاب شاریر و فیلم اصلی ساخته شد گرچه نتوانست به پای فیلم قدیمی‌تر برسد.

۶- قطار سریع‌السیر نیمه‌شب (Midnight Express)

کارگردان: آلن پارکر

بازیگران: برد دیویس، آیرین میرکل، بو هاپکینز

سال ساخت: ۱۹۷۸

فیلم «قطار سریع‌السیر نیمه‌شب» نقص‌های خود را دارد؛ شاید مهم‌ترینش نمایش شخصیت‌های ترک باشد که اتفاقا در کشور ترکیه جنجال‌برانگیز شد.

بیلی هیز نویسنده رمانی به همین نام که فیلم از آن اقتباس شده بود نسبت به اثر نگاه مثبتی نداشت و الیور استون که فیلم‌نامه را نوشته بود و بابتش جایزه اسکار گرفت پس از عذرخواهی پذیرفته بود که فیلم‌نامه را بیش از حد دراماتیزه کرده حتی اگر واقعا وضعیت زندان‌های ترکیه در آن زمان به همان وضع وخامت‌باری بوده باشد که در فیلم نشان داده شده.

اما با وجود همه این نکات مطرح شده فیلم قطار سریع‌السیر نیمه‌شب یک اثر بی‌رحم و به شکل دردناکی بزرگ است که با مهارتی کم‌نظیر کارگردانی شده و قطعا باید در میان بهترین فیلم‌های فرار از زندان قرار بگیرد.

فیلم درباره یک دانشجوی آمریکایی است که بخاطر قاچاق مواد مخدر در ترکیه بازداشت می‌شود؛ او خود را در زندانی می‌یابد که با همه افراد آن بیگانه است؛ جایی مملو از خارجی‌ها و چهره‌های ناشناس که شکنجه‌های وحشتناک روانی و فیزیکی به او وارد می‌کنند.

شخصیت اصلی فیلم در جست‌وجوی راهی برای فرار است و اساسا اسم فیلم یعنی قطار سریع‌السیر نیمه‌شب هم یکی از اصطلاحات درون زندان است که برای اشاره به فرار از زندان به کار گرفته می‌شود. در کنار همه این نکات بازی برد دیویس در نقش بیلی هیز هم عالی از کار درآمده است.

۷- رستگاری در شاوشنک (The Shawshank Redemption)

کارگردان: فرانک دارابونت

بازیگران:  تیم رابینز، مورگان فریمن، باب گانتون

سال ساخت: ۱۹۹۴

فیلم رستگاری در شاوشنک نیازی به معرفی ندارد. یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های سینمایی جهان که وقتی پای مخاطب فیلم‌های بدنه اصلی به میان می‌آید همیشه در صدر هر فهرست بهترین فیلم‌های فرار از زندان قرار گرفته.

ماجرا هم صرفا به یک کشور خاص مربوط نیست و می‌شود ادعا کرد رستگاری در شاوشنک در هر جای جهان محبوب است؛ فیلمی که هرگز برای مخاطبان کهنه نشده.

جالب است بدانید رستگاری در شاوشنک در مراسم اسکار درخششی نداشت و در گیشه هم عملکردی ناامیدکننده داشت. شهرتی که فیلم امروز به آن دست یافته محصول گذر زمان است؛ گذر زمان به تدریج فیلم را از وضعیت اولیه خارج و آن را چنین محبوب قلوب کرد.

فیلم درباره یک کارمند بانک (با بازی تیم رابینز) است که اشتباها به جرم قتل همسرش زندانی شده؛ او رابطه‌ای ویژه‌ را با مردی باهوش در زندان (با بازی مورگان فریمن) ایجاد می‌کند. همچنین در محیط خشن زندان با ذکاوت گلیمش را از آب بیرون می‌کشد و برای یک فرار بزرگ برنامه طراحی می‌کند.

می‌شود به نکات مختلفی درباره مشهورترین ساخته فرانک دارابونت اشاره کرد؛ مثلا بازی‌ها، مونولوگ‌ها و دیالوگ‌های به یادماندنی، لحظه اوج ماندگار فیلم و در کنار همه این‌ها فیلم‌برداری بی‌نظیر راجر دیکینز.

۸- قطار فرار (Runaway Train)

کارگردان: آندری کونچالوفسکی

بازیگران: جان ویت، اریک رابرتس، ربکا د مورنی

سال ساخت: ۱۹۸۵

آندری کونچالوفسکی کارگردان کارکشته روس با این فیلم درجه یک به هالیوود آمد. با دیدن اریک رابرتس در بین بازیگران فیلم تعجب می‌کنیم که او روزی بازی‌های خوبی هم ارایه می‌داده؛ بازیگری که در این اثر نامزد اسکار نقش مکمل هم شد. البته در کنار جان ویت که نامزد دریافت اسکار بهترین بازیگر نقش اصلی بود.

در «قطار فرار» جان ویت و اریک رابرتس به ترتیب نقش‌های منی و باک دو مجرم در زندان آلاسکا را بازی می‌کنند که قصد دارند از زندان گریخته و با رسیدن به قطار فرار کنند. برنامه‌ای که بعضی بخش‌هایش خوب پیش می‌رود اما حوادث پیش‌بینی‌نشده آن را به مسیر متفاوتی هدایت می‌کند.

فیلم قطار فرار وجوه مختلفی دارد؛ یک تریلر اکشن خوب که در هر دو بخش یعنی صحنه‌های اکشن و ایجاد تعلیق موفق عمل می‌کند. با در نظر داشتن اینکه یک فیلم اکشن که در هالیوود ساخته شود عموما قادر نیست ویژگی‌های سینمایی برجسته‌ترش را حفظ کند باید گفت قطار فرار از این نظر یک نمونه متمایز است.

در کنار این نکات، بازی‌های فیلم هم واقعا برجسته‌اند به ویژه جان ویت که اگر نگوییم بهترین بازی عمرش را نشان داده باید اعتراف کنیم یکی از بهترین بازی‌های عمرش را جلوی دوربین برده است.

در نهایت باید به این هم اشاره کنیم که فیلم آندری کونچالوفسکی اثر بسیار پرنفوذی بود. برای مثال می‌شود ادعا کرد فیلم «توقف‌ناپذیر» (Unstoppable) بخش‌هایی را از قطار فرار وام گرفته است.

۹- محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است (A Man Escaped)

کارگردان: روبر برسون

بازیگران: فرانسوا لتریر، شارل لوکلانش، موریس بیربلاک

سال ساخت: ۱۹۵۶

فیلم «محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است» براساس خاطرات آندره دوینی یکی از اعضای نهضت مقاومت فرانسه در جنگ جهانی دوم ساخته شده؛ دوینی در طول جنگ در مناطق تحت کنترل آلمان‌ها به زندان انداخته شد.

محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است احتمالا یکی از هنری‌ترین فیلم‌های این فهرست است به این معنی که جنبه‌های مطلقا سینمایی آن بسیار برجسته است و توسط فیلم‌سازی ساخته شده که یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین چهره‌های تاریخ هنر هفتم است.

یکی از جذاب‌ترین و تاثیرگذارترین بخش‌های فیلم فرار از زندان روبر برسون ماهیت معنوی آن است؛ یکی از ویژگی‌هایی که اساسا در کل آثار برسون به چشم می‌آید.

در واقع اگر دنبال یک فیلم فرار از زندان هالیوودی که پر از هیجان باشد می‌گردید این مورد چندان مناسب حال‌تان نیست.

محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است درباره انسان و جبری است که او برای معنادادن به رفتارها، اهداف و عقایدش با آن دست به گریبان است. ما اطلاعات زیادی از شخصیت اصلی در اختیار نداریم؛ او پیش از آنکه مخاطب فیلم در جریان قصه قرار گیرد در زندان بوده و اگر به عنوان فیلم دقت کنید عاقبت کار هم برای‌تان روشن می‌شود؛ چرا که فیلم برسون از آن فیلم‌هایی که با داستان برای‌تان تعلیق ایجاد می‌کنند نیست بلکه بیشتر فیلمی است درباره عمیق‌ترین افکار و حالات درونی شخصیت اصلی‌اش.

در محکوم‌به‌مرگی گریخته‌است همه چیز به زبان سینمایی ویژه برسون روایت می‌شود؛ زبانی که باید بیاموزیمش و بعد با فیلم همراه شویم.

۱۰- فرار بزرگ (The Great Escape)

کارگردان: جان استرجس

بازیگران: استیو مک‌کوئین، جیمز گارنر، ریچارد اتنبرا

سال ساخت: ۱۹۶۳

فیلم «فرار بزرگ» در کمپی می‌گذرد که به شکل ویژه برای زندانیانی ساخته شده که بارها سابقه فرار دارند؛ البته این زندانیان اسیران جنگی‌اند نه خلافکارهای معمولی.

این زندانی‌ها که در کشور آلمان اسیر شده‌اند برای فرار یک طرح بزرگ در سر دارند؛ تونل‌هایی زیرزمینی که در صورت موفقیت امکان فرار ۲۵۰ زندانی را فراهم می‌کند. گرچه بسیاری از زندانی‌ها می‌دانند یک تلاش مجدد برای فرار احتمالا به بهای زندگی‌شان تمام خواهد شد اما برنامه فرار از زندان دوباره در دستور کار قرار می‌گیرد.

برنامه فرار بزرگ جزییات بسیاری می‌طلبد؛ یک برنامه دقیق، تیمی کاملا هماهنگ، انواع و اقسام وسایل، پاسپورت‌های جعلی و لباس برای مرحله‌ی پس از فرار. آیا این زندانی‌ها موفق می‌شوند چنین تدارکات عظیمی را فراهم کنند و برنامه خود را پیش ببرند؟

گرچه فیلم زمانی ۳ ساعت و ۳۰ دقیقه‌ای دارد از همان لحظه آغازین تا دقایق پایانی‌اش موفق می‌شود تعلیق و تنش را حفظ کند و مخاطبش را تماما همراه نگه دارد.

مجموعه بازیگران فیلم هم مجموعه قدرتمندی است که در راس‌شان استیو مک‌کوئین قرار گرفته است. خلاصه کنیم: فیلم فرار بزرگ هر آنچه از یک فیلم فرار از زندان می‌خواهید در خودش دارد.