ام کلثوم؛ صدای ماندگار موسیقی عرب

ام کلثوم از مشهورترین خوانندگان مصر و دنیای عرب است و از مهمترین صداهای آواز عربی به شمار می رود. هنوز هم نسل های عربی به آوازها و ترانه هایش گوش سپرده و با آنها خاطره بازی می کنند.

آواز خوانی با لباس های پسرانه

فاطمه دختر شیخ ابراهیم سید بلتاجی معروف به ام کلثوم در شهر تامای زاهر در استان دقهلیه دلتای نیل در خانواده ای فقیر به دنیا آمد. پدرش شیخِ مسجد روستا و مادرش زنی خانه دار بود که وظیفه ی نگهداری و تربیت از ام کلثوم و دو فرزند دیگرش را بر عهده داشت.

او در کودکی همراه پدرش به جشن های عروسی می رفت و در آنجا آواز می خواند و در مناسبت های دینی قرآن تلاوت می کرد. البته پدرش به او گفته بود که یک دختر اجازه ندارد آشکارا و در جلوی چشم مردم قرآن و یا آواز بخواند.به همین دلیل ام کلثوم  لباس پسرانه می پوشید و به مجالس می رفت. همه فکر می کردند که او یک پسربچه است. ام کلثوم در اين باره می گفت:

"پدرم آدم سرسختی بود. خیلی سخت اجازه می داد تا در مقابل مردهایی که نمی شناخت آواز بخوانم اما از آنجایی که پول هایی که من در این مجالس به دست می آوردم کمک حال خانواده ام بود اجازه داد تا در مقابل مردها هم آواز بخوانم اما فقط در لباس های پسرانه.‌ من تا سالها با لباس های مبدل پسرانه آواز می خواندم ...پدرم اینگونه خودش  و دیگران را اقناع می کرد کسی که آواز می خواند یک پسر است و نه یک دختر."

ام کلثوم هفت ساله بود که آوازه ی صدایش در همه جا پیچید. او در خانه ی ثروتمندانی که قدرت صدا و نحوه ی اجرای او را دوست داشتند آوازخوانی می کرد و یکبار به عنوان دستمزد ۱۰ قِرش گرفت که مساوی با نیمی از حقوق پدرش بود. ام کلثوم از آن پس در حوالی دلتای نیل به خانه ی ثروتمندان می رفت و در مناسبت های خانوادگی و دینی می خواند.

در شانزده سالگی یک خواننده ی معروف به نام ابوالعلامحمد و نوازنده ای به نام زکریا احمد با دیدن استعداد ام کلثوم او را به قاهره دعوت کردند. او در سال ۱۹۲۳ دعوت به قاهره را پذیرفت و همراه خانواده رهسپار پایتخت مصر شد. با سفر به قاهره فعالیت حرفه ای او رسما آغاز شد و درس موسیقی را در نزد معلم های خصوصی فراگرفت. در آن زمان انجمن "موسیقی شرقی" در قاهره دختران را نمی پذیرفت و او مجبور شد تا عود و آواز را در نزد معلمان خود به طور خصوصی فرابگیرد.

دختر دهاتی که مثل ستاره درخشید

زمانی که ام کلثوم به قاهره رفت ستاره ی اقبالش درخشیدن گرفت. خوانندگان وقت مصر به این موضوع واکنش نشان داده و به او لقب دختر دهاتی و بدوی را داده بودند. دلیل این لقب پیشینه ی زندگی ام کلثوم در روستا و نحوه ی لباس پوشیدنش بود. ام کلثوم در لباس پوشیدن آداب و سنت های روستای زادگاهش را حفظ می کرد. لباس گشاد بلند تا زانو می پوشید و سرش را با یک تکه پارچه شبیه به روسری می بست و در جشنها آوازهای روستایی با پس زمینه ی عاشقانه می خواند.

دستاوردهای ام کلثوم

مرحله ی محوری و مهم در سرنوشت حرفه ای ام کلثوم در سال ۱۹۲۶ ميلادی رقم خورد و او که اینک به خواننده ای خوش صدا و صاحب نام تبدیل شده بود با شرکت سازنده ی صفحه های گرامافون قرارداد بست و درآمد سالانه ای را از آن دریافت نمود. او با این قرارداد به امنیت اقتصادی دست یافت  و پس از آن وارد دنیای مد شد و از این تاریخ به بعد در لباس های او نیز تحولاتی رخ داد و دامن های کوتاه و دلتایی او به دامن های شهری فاخر تبدیل شد.

احمد رامی شاعر معروف عرب ۱۳۷ ترانه برای او نوشت. ام کلثوم در قاهره به سوی حرفه ای شدن پیش رفت. گروه موسیقیایی کارآزموده و استفاده از ترانه های با اصالت و عمیق به شهرت و محبوبیت او افزود. او آنقدر زیبا می خواند که حتی افراد بی سواد هم لغت های عمیق و شعرهای پر معنای او را حفظ کرده بودند. در سال ۱۹۳۰ راهش به سینما باز شد و در فیلم های رومانتیک و عاشقانه بازی کرد. او در فیلم هایی که نقش می گرفت ترانه خوانی هم می کرد.

دهه ی چهل قرن پیش دوران طلایی ام کلثوم بود. او در دو فیلم سلامه و فاطمه بازی کرد. مضمون این دو  فیلم تاکید بر ارزش ها و رعایت اخلاقیات در جامعه و پرهیز از بداخلاقیها و ناهنجاری های اجتماعی بود. برنامه های او با استقبال‌ گسترده ای در سراسر خاورمیانه روبرو شد و حالا دیگر به او لقب صدای مصر, صدای شرق و ستاره ی شرق را داده بودند.

ام کلثوم در دهه ی پنجاه و شصت قرن بیستم سلامتی اش را به تدریج از دست داد و دچار التهاب کلیه شد اما همچنان به اجرای برنامه می پرداخت. او در سال ۱۹۵۴ با پزشک معالج خود که از طرفدارانش بود ازدواج کرد و در سال ۱۹۶۷ اولین اجرای خود را در پاریس و در خارج از مرزهای جهان عرب به روی صحنه برد. او در همان سال به شهرهایی مثل بغداد, دمشق, بیروت و طرابلس رفت تا تصویر مصر را پس از شکست ژوئن ۱۹۶۷ ترمیم کند. او با ویزای دیپلماتیک و به عنوان سفیر مصر به این مناطق سفر کرد و عواید و درآمد آن را به حساب دولت مصر و در جهت مسلح سازی ارتش مصر صرف کرد.

تشییع جنازه ی شگفت انگیز

در سال ۱۹۷۵ ميلادی حال ام کلثوم رو به وخامت نهاد. روزنامه ها هر روز از شرایط جسمانی او خبر تهیه می کردند.در سال ۱۹۷۵ او بر اثر نارسایی قلبی از دنیا رفت. مرگ او حادثه ی بزرگی در جهان عرب بود به طوری که چهار میلیون عرب به تشییع جنازه ی او رفتند. بنابر گزارش وب سایت أراجیك تعداد تشییع کنندگان او بیش از افراد حاضر در تشییع جنازه ی جمال عبدالناصر تخمین زده شد. در دوران ملک فاروق نشان "کمال" و "زن صاحب عصمت" را به او اعطا کردند.

ام کلثوم پس از مرگ عبدالناصر ترانه ی معروف خود تحت عنوان " نامه ای به عبدالناصر" را برای او خواند که با استقبال زیادی روبرو شد. در سال ۲۰۱۷ تلویزیون عربستان در اقدامی بی سابقه تصاویری از کنسرت موسیقی ام کلثوم را پس از دهه ها توقف از تلویزیون رسمی عربستان پخش کرد. این تصمیم پس از آزادی رانندگی زنان در این کشور اتخاذ شد.

سعیده مولایی