مژده جمال‌زاده؛ خواننده زیبارو، خجالتی اما هنجارشکن!

پنج سال داشت که مجبور به ترک زادگاهش کابل شد. سرنوشت پایش را به آنسوی دنیا کشاند، به کانادا، کشوری که او را بلافاصله در  آغوش گرفت، آموزش داد و گذاشت خودش باشد. حالا به رغم آن که عاشق موسیقی نیست، میکروفون را برمی‌دارد و آواز می‌خواند تا به گفته او، سکوت اکثریت خاموش را بشکند، در بدترین کشور برای زنان.

مژده جمال‌زاده که ۳۲ سال دارد، در خانواده‌ای بزرگ شده است که می‌تواند پدرش را "یک فمینیست" و مادرش را "بهترین دوستش" توصیف ‌کند.

او با بیان اینکه مشوق اصلی‌اش در موسیقی مادرش بوده، می‌گوید: اگر تشویق مادرم نمی‌بود، من به احتمال زیاد حالا وکیل ‌بودم.

او پس از یک دهه آوازخوانی، حالا به دنیای سینما قدم گذاشته است و اولین فیلمی که در آن نقش ایفا می‌کند، "برف سرخ" نام دارد که درام کانادایی با کارگردانی ماری کلیمنت است.

مژده کیست: زن خجالتی اما هنجارشکن؟

از مژده خواستم خود را معرفی کند. او گفت: فردی خجالتی، متفاوت، کنجکاو و مشاهده‌گر و در عین حال، هنجارشکن در برابر قوانین و اخلاقیات مرسوم جامعه که حقوق فردی انسان‌ها، به ویژه زنان، را نقض می‌کنند.

مژده با بیان این که نمی‌خواهد یکی از آن زنانی باشد که در چارچوب کلیشه‌های غالب اجتماعی تعریف می‌شوند، افزود: برای زنان افغان انتظارات اجتماعی طوری تعریف شده که در یک سن تعیین‌شده ازدواج کنند، بچه‌دار شوند، همسر و مادر خوبی باشند و کار خانه را انجام بدهند و بس.

او ازدواج را یک قرارداد اجتماعی "از مد افتاده" می‌داند و می‌افزاید که هیچ وقت نمی‌خواهد بچه‌دار شود.

تحصیلاتش را در رشته فلسفه و علوم سیاسی در یکی از مراکز آموزش عالی کانادا به پایان رسانده است. می‌گوید فلسفه نحوه دیدگاهش به زندگی را متحول کرده است.

مژده در مراسمی که برای روز جهانی زن در کاخ سفید برگزار شده بود این آهنگ را در حضور رئیس جمهوری و بانوی اول آمریکا اجرا کرد.

چرا خوانندگی؟

مژده که بزرگ‌شده کانادا است، اولین آهنگ خود را در سال ۲۰۰۷ ضبط کرد.

او در پاسخ به پرسشم که چه سبب شد به آوازخوانی رو بیاورد، گفت: "اگر بخواهم رو راست باشم، باید بگویم من هیچ وقت علاقه خاصی به موسیقی و خواندن نداشته‌ام. حتی وقتی که اولین آهنگم را ضبط می‌کردم، فارسی بلد نبودم. با وجود این، میکروفون را به دست گرفتم تا صدایی شوم برای اکثریت خاموش جامعه افغانستان. می‌خواستم زنان افغان دیده و شنیده شوند."

هرچند مژده اذعان می‌کند دانش موسیقی زیادی ندارد و خود را هنرمند هم نمی‌داند، اما با توجه به نقش اثرگذار موسیقی در جامعه و حضور تعداد معدود آوازخوانان زن در افغانستان، خواندن به ابزاری برای تحقق هدف‌هایش تبدیل می‌شود.

یکی از آهنگ‌های مشهورش، "دختر افغانم من" بوده که در آن دغدغه‌ یک زن روایت می‌شود: "مشکن بال و پرم را مشکن". بعدها، مژده در مراسمی که برای روز جهانی زن در کاخ سفید برگزار شده بود این آهنگ را در حضور رئیس جمهوری و بانوی اول آمریکا اجرا کرد.

مژده، آموزش و پرورش را زمینه‌ساز پرورش جامعه سالم و پویا می‌داند.

بازگشت به زادگاه

پس از دوسال آوازخوانی، متوجه می‌شود اگر به زادگاهش بازگردد، شاید بتواند کارهای موثرتری در راستای مبارزه با نقض حقوق زنان و بالا بردن میزان اگاهی مردم انجام دهد.

اما او که کابل را بیشتر از لابلای قصه‌ها و بازگویی نوستالژیک خاطرات والدین خود می‌شناخت، پس از ورود به پایتخت افغانستان به زودی می‌فهمد که چه راه پرخم و پیچی را پیش رو دارد.

کارش با اجرای برنامه "مژده شو" در یک تلویزیون خصوصی آغاز شد، برنامه‌ای که به موضوعات بحث‌انگیزی مانند کودک آزاری، آزار جنسی، طلاق و حجاب می‌پرداخت.

این برنامه تلویزیونی که دو سال طول کشید، به شمار هواداران و منتقدان مژده افزود.

مژده در کابل

بازگشت به کابل "بزرگترین شوک فرهنگی زندگی‌اش" بود. او می‌گوید: "پیش از آن همیشه می‌گفتم که افغان هستم، اما پس از بازگشتم متوجه شدم که فرق قابل ملاحظه‌ای، به خصوص از دید فکری و رفتاری، میان من که در غرب بزرگ شدم با افغان‌های مقیم افغانستان وجود داشت".

او می‌افزاید که: "موسیقی و هنر در جایی که من بزرگ شدم، یک چیز قدرتمندی است. آوازخوانان احترام و تقدیر می‌شوند. اما من، خیلی ساده لوحانه، چنین انتظاری را در افغانستان نیز داشتم. گناه مردم نیست. جنگ و عدم دسترسی به آموزش و پرورش سبب چنین وضعیتی شده است."

اما، داستان در اینجا پایان نمی‌یابد. او مرا در یکی از تجربیات تلخ خود شریک می‌کند: "افرادی قدرتمندی با من تماس می‌گرفتند. آنها تصور نادرستی از زنانی که از غرب می‌آیند و آواز می‌خوانند، در سر ‌داشتند. آنها فکر می‌کردند که می‌شود از این چنین زنانی سوء استفاده جنسی کرد."

مژده با بیان این که چون از حمایت سفارت کانادا برخوردار بود، در شرایط آسیب‌پذیری قرار نداشت و در چند مورد پیش آمده هم توانست از خود دفاع کند، افزود: اما، برای زنانی از چنین امکاناتی برخوردار نباشند، کار کردن در چنین محیط و وضعیتی خیلی دشوار است.

شایعه قتلش

مژده برایم گفت اگر این وضعیت را از قبل می‌دانست، احتمال زیادی داشت که هیچ وقت به دنیای آوازخوانی قدم نگذارد.

او در کابل بود که شایعه قتلش پخش شد. سپس، به گفته او، سفارت کانادا از او خواست تا افغانستان را برای مدتی ترک کند.

البته، مژده مایل است جنبه مثبت ماجرا را هم تعریف کند: "شمار زیادی از مردم در این مدت از من حمایت کردند. خیلی محبت و تشویق کردند تا توانستم در مقابل تمام چالش‌ها، استوار بایستم و به کارم ادامه بدهم."

حالا، مژده دنبال تجربه جدیدی در دنیای سینما و در گستره مخاطبان خود است.

مژده، نقش "خاطره" را در فیلم کانادایی "برف سرخ" بازی می‌کند

مژده در نقش یک زن توانمند و شجاع

فیلم "برف سرخ" داستان سربازی از جزایر قطبی کانادا را به نمایش می‌کشد که هنگام ماموریت در افغانستان توسط طالبان در قندهار اسیر می‌شود.

جریان بازجویی او توسط طالبان، خاطرات مربوط به عشق و مرگ آسانا، دختر خاله او را زنده می‌کند و به خانواده ترجمانش که او نیز نزد طالبان اسیر است، نزدیک می‌شود.

مژده جمال‌زاده که نقش "خاطره"، فرزند ۲۶ ساله این ترجمان را بازی می‌کند و چهره‌ای مشابه آسانا دارد، می‌گوید: "دلیلی که این نقش را بازی کردم، این است که خاطره، نمادی از قدرت و توانمندی یک زن است. این زن شجاع می‌تواند پدرش و سرباز کانادایی را از چنگ طالبان نجات دهد."

زبان نقش مهمی در این فیلم دارد و بازیگران آن چهار زبان از جمله گویچ-این، پشتو، انگلیسی صحبت می‌کنند. مژده در این درام به پشتو تکلم می‌کند.

این آوازخوان، بازیگری خود در این فیلم را یکی از تجارب نادر زندگی‌اش می‌خواند.

چون هنر هدف مژده جمال‌زاده نیست، از او به عنوان آخرین سئوال پرسیدم در آینده خود را کجا می‌بیند؟ او بی‌درنگ پاسخ داد: "در دنیای سیاست. شاید در سنای کانادا."