اجاره بها، علت تعطیلی تماشاخانه‌ها در تهران

باز شدن پای بخش خصوصی به تئاتر و احداث تماشاخانه‌های متعدد در تهران و شهرستان‌ها، اتفاقات مثبت فراوانی افتاد و بسیاری از نمایش‌ها که باید در صف‌های طویل تماشاخانه‌های دولتی می‌ماندند، امکان اجرا پیدا کردند. همچنین مدیران برخی از این تماشاخانه ها، خود دارای رویکرد هنری بودند و به همین جهت اتفاقات خوبی را از لحاظ اجرایی در تماشاخانه‌های خصوصی شاهد هستیم و نمایش‌های خوبی روی صحنه می‌روند. اگرچه نکات مثبت ورود بخش خصوصی به تئاتر زیاد است اما نکات منفی آن هم کم نیست.

در سال های ابتدایی که تماشاخانه های خصوصی پا به عرصه تئاتر گذاشته بودند، بسیاری از هنرمندان آنان را نمی‌شناختند و همچنین مرکز هنرهای نمایشی نیز درگیر مشکلات مختلفی با این سالن ها بود، اما حالا این تماشاخانه ها به خوبی جای خود را در بین هنرمندان و مسئولین باز کرده و از سد مشکلات عبور کرده اند و عضو مهمی از خانواده تئاتر شده اند که باید به هرشکل که امکانش وجود دارد از آن ها حمایت شود.

اجاره بها، بلای جان سالن های خصوصی

پس از تعطیلی تماشاخانه دا، هم اکنون شاهد تعطیلی تماشاخانه پالیز هستیم که یکی از قدیمی‌ترین تماشاخانه‌های خصوصی تهران است و اتفاقا آثاری که در این تماشاخانه روی صحنه رفته، جزو با کیفیت ترین اجراهاست. اگرچه مسئولین تماشاخانه پالیز می‌گویند که قرار است جابه جایی‌هایی در محل سالن صورت بگیرد اما نگرانی بین هنرمندان تئاتر در رابطه با سالن‌های خصوصی بالا رفته است.

یکی از نکات حائز اهمیت در این باره، استیجاری بودن سالن های خصوصی و بی‌توجهی تمام و کمال مرکز هنرهای نمایشی به این سالن هاست. شهرام کرمی، مدیر کل هنرهای نمایشی در این باره به فارس می‌گوید: تعطیلی تماشاخانه پالیز جای تاسف دارد اما مدیران مجموعه درحال آماده کردن فضای دیگری برای تماشاخانه هستند که امیدوارم بتوانند سالن را به زودی در جای دیگری تاسیس کنند. به‌هرحال بخش خصوصی مجبور است از املاک استیجاری در یک مقطع استفاده کند و دوباره آن را عودت بدهد که در نتیجه منجر به تعطیلی می‌شود، این یکی از مشکلات سالن‌های خصوصی است که سهم زیادی از درآمدش را مجبور است بابت اجاره ملک بدهد.

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره مشکلات مالی پالیز با هنرمندان می‌گوید: مدیران مجموعه التزام به پرداخت بدهی‌هایشان دارند و قرارداد با گروه‌های نمایشی دو طرفه است، امیدوارم در زمان مناسب با گروه‌ها تسویه حساب بشود و تعهدات‌شان را عملی کنند. مطابق روال اداری اگر شکایتی به ما برسد آن را بررسی می‌کنیم اما تعطیلی تماشاخانه زمان کوتاهی است که رخ داده و علی الظاهر قرار است مکان دیگری تاسیس بشود.

ساز و کار نامشخص

اگرچه مدیریت تماشاخانه های دولتی هم با برنامه‌ای منظم و مدون پیش نمی رود اما با توجه به حمایت و توجه مرکز هنرهای نمایشی، کمتر شاهد چنین اتفاقاتی در تماشاخانه های دولتی هستیم. نداشتن ساز و کار مشخص در تماشاخانه های خصوصی، یکی از مهمترین عوامل تضعیف، متوقف شدن و یا تعطیلی تماشاخانه است؛ همان اتفاقی که برای تماشاخانه دا و سپس برای پالیز افتاد.

این تماشاخانه ها که در دوره ای مانند قارچ رشد کرده و بسیاری از آن ها دارای اهداف تجاری بودند که چندان عایدشان نشد؛ امروز با مشکلات عدیده ای مواجه هستند. برخی از این تماشاخانه‌ها به شوهای کمدی پرداخته تا از این راه درآمدی کسب کنند و برخی دیگر که اسم و رسمی دارند، در پی درآمدزایی یا دست کم جور کردن دخل و خرج، مجبور به اعمال فشار به گروه‌های تئاتر هستند؛ به طور مثال تماشاخانه به گروه فشار وارد می کند که حتما از یک چهره تلوزیونی یا سینمایی در کار خود استفاده کند تا مخاطب بیشتری را به سالن بکشاند؛ این اتفاقی است که برای بسیاری از گروه ها تجربه خوشایندی نبوده است. شاید در بین تماشاخانه های خصوصی تهران، کمتر از تعداد انگشتان یک دست، مدیرانی حضور داشته باشند با رویکرد هنری که بلیت فروشی برایشان اولویت نباشد و ابتدا به کیفیت اثر توجه کنند.

نبود ساز و کار مشخص و به گونه‌ای رهاشدگی این سالن ها به حال خود، وضعیتی نامناسبی را در تئاتر ایجاد کرده است. با تعطیلی تماشخانه هایی مانند پالیز و دا، نگرانی‌ها برای تعطیلی سایر تماشاخانه‌های خصوصی بالا گرفته است که البته نگرانیِ بی‌جایی نیست چرا که بسیاری از این سالن‌ها نمی توانند درآمدزایی مناسب داشته باشند و به تعطیلی می انجامند.

نیازمند تنظیم آیین نامه هستیم

با این اوصاف به نظر می رسد، مرکز هنرهای نمایشی باید به موضوع ورود کرده و اجازه ندهد دست کم تعدادی از تماشاخانه های خصوصی که در این سال ها رویکرد مثبتی داشته و دارای سابقه نسبتا درخشانی هستند، متوقف شوند. در این میان مدیر عامل خانه تئاتر در اظهاراتی بیان کرده است که تماشاخانه های خصوصی نیازمند تنظیم یک آیین نامه هستند و همچنین باید از آنان حمایت شود؛ البته گیل آبادی توضیح نداده که این حمایت ها به چه صورت خواهد بود. او در این باره می‌گوید: ما از همان ابتدا که هیات مدیره را ترتیب دادیم؛ کارگروهی برای بررسی آیین‌نامه تماشاخانه‌های خصوصی تشکیل شد که اکنون بخش بزرگی از آن انجام شده و به هیات مدیره سپرده شده است و قرار است با همکاری خود سالن‌دارها و مرکز هنرهای نمایشی به جای خوبی برسیم. حیف است که سالن‌های خصوصی با این همه سال سابقه و تلاشی که داشتند بیش از این دچار مشکلات بشوند.

شهرام کرمی نیز معتقد به حمایت از تماشاخانه‌های خصوصی است و این خصوص بیان می‌کند: اداره کل هنرهای نمایشی خود را حامی تماشاخانه‌های خصوصی می‌داند. به هرحال تماشاخانه‌های خصوصی در راستای هدف و کاهش تصدی‌گری دولتی و استفاده از بخش خصوصی ایجاد شدند. ما سهم زیادی از تئاترمان را در اختیار بخش خصوصی در تهران و دیگر شهرها قرار داده ایم و سیاست‌گذاری دولت این است که کارها به سمتی برود که خود مراکز و سالن‌ها را بخش خصوصی اداره کنند اما با این حال ما خود را حامی تماشاخانه‌های خصوصی می‌دانیم که در این سال‌ها این تماشاخانه‌ها مرحله معرفی خود را طی کردند. پیشتر خیلی هنرمندان با این سالن‌ها آشنا نبودند اما در حال حاضر تجربیات کسب شده و نوع رابطه هم تعریف شده و به نظرم مشکلاتی که ما سال‌های پیش با سالن‌های خصوصی داشتیم امروز کمتر شده است.

وی نیز درباره تصویب آیین نامه تئاتر خصوصی می‌گوید: این آیین نامه اکنون در مرحله ویرایش حقوقی است،‌ زیرا قرار است رسمی، اداری و حقوقی باشد که امیدواریم به زودی به نتیجه برسد چرا که سالن‌های خصوصی به عنوان موسسه هستند و نباید سند یک طرفه تدوین کنیم تا فعالیت‌شان دچار نقص شود بلکه باید آسیب‌ها را شناسایی و رابطه هنرمندان و سالن‌ها تعریف شود.

نگاه تجاری به تماشاخانه های خصوصی؛ نابودی تئاتر

البته این وعده ها پیش از این هم داده شده اما اینکه چه زمانی قرار است محقق شود، مشخص نیست. اگر تماشاخانه‌های خصوصی قرار باشد با همین روند پیش بروند، به زودی شاهد اجرای نمایش‌های تجاری بیشتری در این حیطه خواهیم بود. مرکز هنرهای نمایشی، به عنوان متولی امر تئاتر در کشور باید به ساز و کار این تماشاخانه ها توجه بیشتری نشان دهد. متاسفانه در طول سالیان اخیر شاهد بودیم که تماشاخانه‌های خصوصی چگونه توانستند قیمت بلیت تئاتر را حتی در تماشاخانه های دولتی بالا ببرند. همچنین حضور چهره های تلويزیونی و سینمایی تا پیش از پا گرفتن سالن های خصوصی، تا این اندازه در تئاتر وجود نداشت.

این مساله‌ای است که بسیاری از هنرمندان تئاتر از آن گله‌مند هستند. تا جایی که وزیر فرهنگ نیز در واکنش به افزایش قیمت بلیت تئاتر و همچنین حضور چهره ها، تئاتر را به امری لاکچری تشبیه کرده است. پیش‌روی تئاتر خصوصی برای افزایش درآمد، تنها به نابودی این هنر منجر می شود و لاغیر. زمانی که سالن دار به فکر تجارت از تئاتر باشد، آنچه در این میان از بین خواهد رفت هنر ناب نمایش است که این روزها هم بدجور زخم خورده است.

امید است شاهد تعطیلی سالن های دیگری نباشیم و البته آیین نامه ای که خانه تئاتر قولش را داده به زودی تنظیم شود تا سالن های خصوصی بتوانند با ساز و کاری مشخص و البته در راستانی هنر ناب تئاتر به کار خود ادامه دهند.