کارشناسی یا راه رفتن روی اعصاب مخاطب؟

عمده ایرادی که به سری سوم هفت تا قبل از جشنواره گرفته می شد عدم توجه به جذابیت های ژورنالیستی است. این ضعفی است که «هفت» محمود گبرلو به آن مبتلا بود و نتوانست از حواشی سینما آنطور که فریدون جیرانی استفاده می کرد، بهره ببرد.

آنالیز ویژه برنامه «هفت» در طول برپایی جشنواره فیلم فجر. نقاط قوت و ضعف آن کجا بود؟ مجری و منتقدان در این ۱۰ شب چه کردند؟ برنامه در مجموع چه عملکردی داشت؟ 

رویکرد ژورنالیستی و خنثی نبودن

عمده ایرادی که به سری سوم هفت تا قبل از جشنواره گرفته می شد عدم توجه به جذابیت های ژورنالیستی است. این ضعفی است که «هفت» محمود گبرلو به آن مبتلا بود و نتوانست از حواشی سینما آنطور که فریدون جیرانی استفاده می کرد، بهره ببرد.

بهروز افخمی برنامه اش را خیلی سنگین شروع کرد و بیش از آن که مورد پسند مخاطبان گسترده تلویزیون باشد، مناسب کسانی بود که وجه «آموزشی»برای شان اولویت دارد. به مرور عنصر سرگرمی به برنامه تزریق شد اما در دوران جشنواره فجر مسیر هفت بر مدار تعریف ژورنالیستی قرار گرفت. سردمداران این جریان خود بهروز افخمی است که پیش تر با موضع گیری در قبال داوری جشنواره سی و چهارم، «فروشنده» و نیز جشنواره کن فردیت خود را بیش از یک مجری صرفِ بی طرف نشان داده بود. او در شب های جشنواره از سینماگران دعوت می کرد و با آن ها مصاحبه انجام می داد.

رویکرد ژورنالیستی هفت بعد از اعلام نامزدهای بخش های مختلف جشنواره کامل شد. بهروز افخمی با طرح این مسئله که داوران به خاطر دو تابعیتی بودن واهمه دارند به «ماجرای نیمروز» سیمرغ دهند، جنجالی کم سابقه ایجاد کرد و آن را با درخواست استعفا از حجتالله ایوبی به اوج رساند. برنامه پنجشنبه هم محلی شد برای اعتراض دوباره سینماگران.

آنالیز منتقدان

مسعود فراستی منتقد ثابت سری سوم برنامه هفت است و در ایام برگزاری جشنواره سی و پنجم فجر، سعید قطبی زاده به عنوان منتقد مهمان در برنامه حضور داشت. امتیاز فراستی به بیان صریح اوست که موقع نقد تعارف را کنار می گذارد. مخالف خوانی، وجهه ای از فراستی ساخته که باعث می شود جدل او و کارگردان برای بیننده لحظاتی مهیج را رقم بزند.

منتقد هفت می داند که اگر ذره ای از سخت گیری اش عدول کند، جایگاه فعلی اش را از دست می دهد. پیرو همین نگرش در ایام جشنواره فیلم ها را با ادبیات خاص خود نواخت و حتی در موارد زیادی با اعتراض بهروز افخمی و سعید قطبی زاده مواجه شد. این نوع نقد، در ایام برگزاری جشنواره آن هم در غیاب کارگردان، اگر نگوییم «حرفه ای» نیست، از «انصاف» هم به دور است.

 انتخاب سعید قطبی زاده به عنوان کسی که پیش تر در برنامه هفت توانسته از پس فراستی بربیاید، امتیاز هفت به حساب می آید. او سعی می کرد فیلم ها را در حد بضاعت سینمای ایران نقد کند و تاکید داشت اگر کسی نسبت به کار قبلی یک قدم جلو آمده حائز تحسین است. عیبش همانی است که یک بار اشاره کردیم و آن استفاده از ادبیات بی پیراسته بود.

مخاطب هدف

اشاره کردیم سری سوم برنامه هفت تا مدت ها مخاطب خاصی را نشانه گرفته بود. یعنی مخاطب اصلی کسانی اند که می خواهند از این برنامه نکاتی یاد بگیرند و دانش شان را به روز کنند. این نگاه در برنامه هفت همچنان جاری است و به رغم بالا رفتن وجه ژورنالیستی اش، برنامه در سطح نمانده. در ایام برگزاری جشنواره فجر، سیاست اصلی برنامه، واکاوی فیلم ها و اتفاقات بود. خب طبیعی است که به خاطر محدود بودن مخاطبان جشنواره، برنامه باید به گونه ای باشد که «همه» متاعی از آن داشته باشد.

این اتفاق گاهی رخ می داد و گاهی نه. مثلا در بخش مصاحبه به مهمان، بهروز افخمی سوژه را محدود به فیلم نمی کرد و مخاطبان می توانستند با برنامه همراه شوند اما در بخش های  دیگر مثل میز نقد، فقط کسانی که فیلم را در جشنواره دیده اند، متوجه می شدند ماجرا چیست. در حالی که می شد برای هر فیلم، آیتم تهیه کرد و شمایی کلی از آن به بیننده داد. وانگهی محور برنامه بر فیلم های کاخ جنشواره بود و گویی برنامه فقط برای بیننده هایی که در برج میلاد مشتری جنشواره هستند، تهیه می شود. بحث ها و نیز دوربین برنامه باید به سینماهای مردمی هم می رفت و مخاطبش را در جمعی خاص محدود نمی کرد.

خطر تک صدایی

برنامه هفت در هر سه دوره سعی می کرده «انصاف» را رعایت کند. خود بهروز افخمی بارها در مباحث مختلف روی آنتن اعلام رده که از فلان کارگردان دعوت کردیم اما نیامد و مجبوریم در غیاب او فیلمش را نقد کنیم. این نگراش در ویژه برنامه جشنواره فجر هم وجود داشت که حد اعلای آن دعوت از حجت الله ایوبی رییس سازمان سینمایی است.

چهارشنبه شب بهروز افخمی با او گفت و گویی داغ و بی پرده انجام داد و ایوبی هم از عملکرد خود، دبیر جشنواره و هیات داروان دفاع کرد. هفت اما پنجشنبه شب و بعد از اختتامیه با شکلی دیگر روی آنتن رفت. مجری اعلام کرد بنا به قول ایوبی قرار بوده نمایندگانی از هیات داوران به برنامه بیایند و چون نیستند صندلی شان خالی است.

برخلاف سیروس الوند که روی خط تلفنی قراردادن صندلی خالی در بنرامه را عیب دانست، نمی دانیم اما معتقدیم اگر هفت واقعا می خواست چندصدایی شکل بگیرد می توانست از گزینه هایی غیر از داوران دعوت کند. علی معلم یک شب قبل در مقام مهمان، داروان را نواخت، نمی شد کسی همسنگ جایگاه او به برنامه می آمد تا از هیات داوران دفاع کند؟ هفت برنامه ای تاثیرگذار و جریان ساز است و به جای شاخ به شاخ شدن با سینماگران منتقد برنامه، باید تغییر رویه دهد و آرامش ایجاد کند که افخمی این کار را خوب بلد است.

آنالیز مجری

بهروز افخمی کم کم سمت و سوی برنامه اش را به جایی برد که در کنار «تحلیل»، «حاشیه» هم داشته باشد. این اتفاق به طور مشخص سال پیش رخ داد که اودر گفت و گو با داوران جشنواره فجر تعارف را کنار گذاشت و از آن ها خواست به شکل عینی درباره نتایج داوری حرف بزنند. چند باری هم با ذکر نام، نقل قول ها را بیان کرد و برنامه «هفت» این گونه توی چشم آمد. فارغ از اینکه دیدگاه افخمی در قبال موضوعات مختلف سینما را بپسندیم یا نه، همین که او دارای مانیفست است باعث می شود، مجری هویت یابد.

در هیاهوی جشنواره فجر، دیدگاه و موضع گیری بهروز افخمی در برابر نامزدها، روی کل برنامه هفت سایه انداخته بود و شانیت افخمی از یک مجری صرف به سردبیر معنا گرفت. دوئل با حجت الله ایوبی و طرح ماجرای دوتابعیتی داوران دو نمونه بارز از این تغییر جایگاه است. ایراد افخمی، به تاکید بیش از اندازه بر موضع اش بر میگردد که به جای گوش دادن به صدای مخالف دنبال «پاسخ کامل» است و نتیجه اش عصبانی شدن در جدل با شاهرخ دولکو بود. وقتی همه می دانند چه دیدگاهی در قبال داوری جشنواره دارد نیاز نیست بر آن ها اصرار کند برخی گمان کنند او تاب صدای مخالف ندارد.

ارزبابی کلی

تا پیش از برنامه هفت، سهم بیننده ها و علاقه مندان به سینما از جشنواره فجر محدود بود. فریدون جیرانی اما نگاهی تازه به این رویداد داشت و باعث شد مشتاقان هر شب شاهد نقد و خبر و حاشیه باشند. از این منظر وجود برنامه هفت لازم است و ضروری.دو برنامه ای که بهروز افخمی سال پیش و امسال در ایام جشنواره روی آنتن فرستاد از الگوی اصلی هفت عدول نکردند و علاقه مندان آن چهاز یک برنامه سینمایی نیاز داشتند بهره بردند.

هفت با همه نقاط قوت و ضعفش امسال هم یکه تازی کرد و باعث شد تنور جشنواره داع بماند. حضور چهره ها در استودیو بخش فان برنامه بود که مجری با آن ها درباره گذشته و حال شان مصاحبه می کرد و نقبی به فیلم های جشنوارهای شان می زد. نقد و بررسی فیلم ها اما بیش از همه مناسب کسانی بود که در کاخ جشنواره فیلم ها را می دیدند. آیتم های برنامه هفت در طول جشنواره بیشتر شد اما همچنان به استاندارد لازم نرسیده است. یک سری نکات ریز هم در آیتم سازی باید رعایت می شد که نشد؛ از جمله عدم درج اسم مصاحبه شونده ها که گاهی به اقتضای شغلشان، برای بعضی از بیننده ها آشنا نبودند.