شاید شما هم در میان دوستان و آشنایان خود، افرادی را دیده باشید که از کم شدن شارژ تلفن همراه یا مبلغ بالای قبض آن گله داشته‌اند و در آخر فهمیده‌اید به دلیل عضویت بدون اطلاع خودشان در سرویس‌های ارزش افزوده بوده است. سرویس‌های ارزش افزوده‌ای که بدون ارائه خدمات قابل توجه، درآمدهای خوبی دارند و البته، خودشان هم قربانی یک شرکت بزرگتر با یک قرارداد انحصاری بسیار مشکوک هستند.
این قرارداد انحصاری، مورد توجه مجلس شورای اسلامی قرار گرفته و احتمالاً به زودی هدف یک طرح تحقیق‌وتفحص خواهد بود. با مطالعه این گزارش، از چندوچون این ماجرا باخبر می‌شوید؛ اصل مسئله ارزش افزوده، تخلفات آن و تحقیقات مجلسی‌ها درباره آن است.
ارزش افزوده چیست؟
خدمات ارزش افزوده ترجمه‌ای از اصطلاح Value Added Services یا به اختصار VAS، مجموعه سرویس‌ها و خدماتی است که بر بستر مخابرات همراه، عرضه و بابت آن از شما پول دریافت می‌شود. انواع مهم خدمات ارزش افزوده در کشور ما عبارت است از: اپلیکیشن‌های تلفن همراه، پیامک‌های متنی، خدمات صندوق پستی تماس، محتوای صوتی و تصویری مانند فیلم، موسیقی، کتاب صوتی و سخنرانی و در نهایت ستاره‌مربع‌ها. شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ارزش افزوده، اپراتورها و حتی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از ارائه آمار و اطلاعات درباره حجم بازار ارزش افزوده در ایران خودداری می‌کنند، اما برآوردهای غیررسمی، از بازاری به حجم سالانه ۵۰۰۰ میلیارد تومان حکایت دارد؛ رقمی نجومی که به طور رسمی هیچ شفافیتی در آن نیست.
سوءاستفاده‌کنندگان در کمین مردم
وقتی چرخ این بازار به گردش درآمد و سوددهی چشمگیر آن مشخص شد، بلافاصله سوءاستفاده‌ها هم شروع شد. تا مدت‌ها بسیاری از دارندگان تلفن همراه، در بسیاری از سرویس‌ها عضو بودند و از هرکدام روزانه چند صد تومان کم می‌شد و خودشان خبر نداشتند یا متوجه آن نبودند. صدای اعتراضات که بالا گرفت، وزارت ارتباطات با دستورالعمل‌هایی جلوی برخی از این سوءاستفاده‌ها را گرفت، هرچند همچنان شرکت‌های زیادی هستند که از ناآگاهی کاربران سوءاستفاده می‌کنند و مبالغ گزافی به جیب می‌زنند. هر از چند گاهی نیز وزیر ارتباطات خبر از کشف یک تخلف در این زمینه می‌دهد؛ مانند گزارشی که آذری جهرمی در توئیتر خود از پنج شرکت ارائه‌دهنده خدمات ارزش افزوده داده بود که در سال ۹۷، با عضویت اجباری مردم در سامانه‌های خود، ۳۳ میلیارد تومان سوءاستفاده کرده بودند. این بازار بزرگ، برای گسترده‌تر شدن نیاز به تبلیغات در رسانه ملی داشت. گزارش حاضر، درباره این تبلیغات تلویزیونی است.
ورود توسکا به ماجرا
از زمانی که خدمات ارزش افزوده به دلیل سوددهی بالا، توجهات را به خود جلب کرد، یک شرکت خصولتی به نام «توسکا» روی آن دست گذاشت و در سکوت، به طور انحصاری، همه تبلیغات ارزش افزوده را در همه شبکه‌های تلویزیونی در اختیار گرفت. قراردادی که گفته می‌شد برای سه سال بسته شده و به روایت‌های مختلف ۱۲۰۰، ۱۵۰۰ یا ۳۰۰۰ میلیارد تومان ارزش دارد. طبق این قرارداد، هر شرکت ارائه دهنده خدمات ارزش افزوده اگر بخواهد در صداوسیما تبلیغ کند، باید به جای بازرگانی سازمان صداوسیما، به توسکا مراجعه کند.
محمد سرافراز رئیس سابق سازمان صداوسیما در کتاب خاطرات خود درباره این قرارداد نوشته است: «[ظرفیت ارزش افزوده در صداوسیما] طی یک مزایده به شرکتی به نام توسکا واگذار شد که با دادن ظرفیت زمانی خارج از قاعده و ارجاع مشتریان بازرگانی همانند USSDها (ستاره‌مربع‌ها) به سمت این شرکت، در عمل تمام این ظرفیت درآمدی به هزینه تبدیل شد.»این قرارداد از ابتدای سال ۹۷ اجرایی شد و از آن زمان بود که ستاره‌مربع‌ها روی مخ بیننده‌های تلویزیون رژه رفتند. دیگر تقریباً همه برنامه‌های پربیننده و حتی کم‌بیننده، صاحب کد ستاره‌مربع بودند.
تحقیق و تفحص از قرارداد توسکا
انحصار قرارداد صداوسیما و توسکا، باعث شد طرحی در مجلس برای تحقیق و تفحص درباره این قرارداد به جریان بیفتد. ۱۲ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ۱۹ اسفند سال ۹۷، با امضای نامه‌ای خطاب به هیئت رئیسه مجلس خواستار تحقیق و تفحص از این قرارداد شدند. به نقل از جماران، در بخشی از این نامه آمده است: «به تازگی سازمان صداوسیما با قراردادی تبلیغات استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نو را به مجموعه‌ای واگذار کرده که این موضوع ضمن افزایش هزینه تبلیغات استارت‌آپ‌ها و ایجاد خلل در فضای رقابتی، فضای جاری نه چندان مطلوب کسب‌وکارهای نوین را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. از همین رو خواهشمند است با توجه به مفاد تبصره یک بند ۷ ماده ۴۵ آیین‌نامه داخلی، دستور فرمایید کمیسیون‌های بررسی به بررسی موضوع و اصلاح رویه اقدام کنند.»
در انتظار استعلام از دستگاه‌های نظارتی
با این که این طرح در اواخر سال ۹۷ به امضا رسید، اما پس از شروع سال ۹۸، خبری از آن نشده است. برای اطلاع از چندوچون ماجرا، با عبدالکریم حسین‌زاده نماینده مردم نقده و اشنویه در مجلس شورای اسلامی صحبت کردیم. حسین‌زاده دلیل تأخیر در تصویب این طرح را این‌گونه توضیح داد: «بعد از امضای طرح، تعطیلات مجلس پیش آمد و پس از آن نیز زمانی که باید برای جمع‌آوری اطلاعات صرف می‌شد، باعث به تأخیر افتادن طرح شد. اطلاعات مفصلی در حوزه‌های مختلف مدیریتی، مالی و پروژه‌های در جریان جمع‌آوری شده است. بعد از استعلام از دستگاه‌های نظارتی درباره صحت این اطلاعات، طرح را به صحن علنی می‌رسانیم.»
طرحی با هدف پایان‌بخشیدن به قراردادهای انحصاری در صداوسیما
در این باره با سیده‌فاطمه حسینی نماینده مردم تهران در مجلس نیز صحبت کردیم. حسینی در گفت‌وگو با خراسان گفت: «قراردادهای انحصاری صداوسیما با یک شرکت استارت‌آپ ما را بر آن داشت تا در این زمینه تحقیق و تفحص از قراردادهای ارزش افزوده این سازمان را تهیه و تقدیم هیئت رئیسه مجلس کنیم.» وی افزود: «طبیعتا شرکت‌های استارت‌آپ در فضای رقابتی می‌توانند خدمات بهتری به مشتریان ارائه دهند و اساساً رویه‌ای که در صداوسیما دیده می‌شود، ممکن است خود مانعی برای ارائه خدمات بهتر باشد.» حسینی با بیان این که اقداماتی این چنین از سوی صداوسیما با فضای نوآوری و خلاقیت ضدیت دارد افزود: «هدف از ارائه این تحقیق و تفحص، پایان بخشیدن به قراردادهای انحصاری صداوسیما و جلوگیری از اقداماتی از این قبیل در آینده است.» وی همچنین درباره زمان اعلام وصول تحقیق و تفحص ارائه‌شده به هیئت‌رئیسه مجلس اظهار کرد: «هنوز زمان مشخصی را به ما اعلام نکرده‌اند و این بستگی به تصمیم هیئت‌رئیسه مجلس دارد، اما ما امیدواریم این تحقیق و تفحص تا پایان عمر مجلس دهم به نتیجه برسد.»
۲ نکته مهم
اول آن که توسکا اکنون صاحب انحصاری خلاف قوانین کشور است. در حالی که در موارد مشابه، مانند انحصار تلگرام، نهادهای نظارتی با انحصار مخالفت کردند و حکم به فیلترینگ آن دادند، اما قوانین ضدانحصار، هنوز برای از بین بردن قرارداد انحصاری توسکا، اقدامی انجام نداده‌اند.
به علاوه، با پایان مدت زمان قرارداد صداوسیما و توسکا، تلویزیون می‌ماند و تغییراتی ساختاری که در آگهی‌های بازرگانی آن به وقوع پیوسته است. تلویزیون در آن زمان با خلأ بزرگی در آگهی‌های خود مواجه می‌شود و وابستگی به توسکا، ممکن است تلویزیون را به گردابی از مشکلات مالی بیندازد.
- 16
- 3
