آشنایی با سبک رومانسک و ویژگی های این سبک

سبک رومانسک محصول گسترش رهبانیت در قرن ۱۰ تا ۱۱ بود

سبک رومانسک

سبک معماری رومانسک از سبک هایی به شمار میرود که از دوران تاریکی همچون ققنوسی جوان بوجود آمد. اعتقاد و باور بعضی از افراد اینست که هدف از ایجاد رومانسک، تنها دوره ای بود که به سبک گوتیک منتقل شود ولی این باور، اشتباه بود؛ بدین دلیل که این سبک معماری، آثار درخشانی از خود برجای گذاشته است. در سراسر قاره اروپا نمونه هایی از معماری رومانسک وجود دارد که آنرا از زمان معماری روم شاهنشاهی، تبدیل به نخستین سبک معماری اروپایی کرده است. درراثر ترکیب سنت های رومی، کارولینگی و اوتونی، بیزانس و ژرمنی محلی، سبک رومانسک بوجود آمد و به عنوان نخستین سبک واقعا “اروپایی” معماری شناخته شد.

سبک رومانسک در قرن ۱۰ تا ۱۱ باعث گسترش رهبانیت شد؛ بدین دلیل که بسیاری از راهبان و کشیشان و همچنین زائران به منظور دیدن آثار مقدسین و اسکان کردن، به کلیساهای بزرگی نیاز داشتند. قوس های نیم دایره ای در کلیساهای سبک معماری رومانسک برای پنجره ها، در ها و شبستان ها طراحی شده است.

از بهترین سبک رمانسک انگلیسی یا همان سبک نورمانمیتوان به کلیسای جامع دورام در انگلیس، بخش هایی از کلیسای گلاستر از جمله سردابه و نیایشگاه های آن و همچنین بخش هایی از کلیسای ساوت وِل همچون شبستان، برج مرکزی و ۲ برج غربی آن اشاره کرد.

تاریخچه سبک رومانسک

در اوایل قرن ۱۹ میلادی، یک باستان شناس در بین قرن ۵ تا ۱۳ برای توصیف معماری اروپای غربی از نام رمانسک بهره گرفت؛ ولی قدمت حقیقی بسیاری از ساختمان ها در این دوره مشخص نبود. در اواخر قرن ۱۰ تا ۱۲ میلادی از این کلمه استفاده شد که اشاره به برخی از ویژگی های گوتیک دارد ولی هم چنان به طاق های گرد رومی وفادار مانده است. البته انگلیسی ها به سبک رمانسک، معماری نورمان می گویند؛ چون در سال ۱۰۶۶ میلادی، ویلیامِ فاتح از نورماندی در شمال فرانسه به انگلیس حمله کرد و پیروز شد. او در طی قرن ۱۱ و ۱۲ میلادی، ایده هایی برای طرح اصلی ساختمان ها داد.

یکی از انواع سبک های معماری که از دوران تاریکی به پا خواست، سبک رومانسک بود

- پیدایش رومانسك در فرانسه:

كاردینالها در مراسمهای مذهبی، خواهان نمازخانه های جداگانه ای بودند تا این مراسم ها توسعه و گسترش پیدا کند؛ به همین خاطر محراب بزرگ تر و طویل تر شد و نماز خانه هایی در اطراف محراب اضافه شد. دیوارهای راهروهای جانبی تالار مركزی كلیسا را در سبك رومانسك فرانسه به منظور جلوگیری از رانش دیوار، مرتفع ساختند تا داخل كلیسا تاریك شود. چون این امر نمیگذاشت که روی دیوار تالار مركزی، پنجره ای ایجاد شود.

- پیدایش رومانسك در ایتالیا:

در قسمتهای مركزی و جنوبی ایتالیا از سقفهای خرپایی چوبی استفاده میشد که برگرفته از سنتهای صدر مسیحیت بود. مجموعه ی كلیسای معروف پیزا در جنوب ایتالیا از نمونه ی بارز این سبك به شمار می رفت. روحیه ی بناهای صدر مسیحیت مانند سقف خرپایی و پلان باسیلیكایی در این كلیسا نمایان است. به خاطر این که شهر پیزا در كنار دریا قرار گرفته و با نقاط دیگر به خصوص شرق عناصر معماری بیزانسی و اسلامی در ارتباط است در معماری كلیسای جامع این شهر با هم درآمیخته شده است.

پوشش راهروهای جانبی در این كلیسا با طاق های قوسی متقاطع فراهم آمده و در صحن كلیسا ردیف ستون های كورنتی به این معنیست که معماری رومی و پایبندی ایتالیایی ها بر عناصر معماری كلاسیک، مسلط بوده است. تكرار قوس ها در برج و ناقوس معروف این كلیسا كه از محور قائم خارج شده، ظرافت جالبی دارد و در كل مجموعه، پیوند جالبی را بوجود آورده است. نفوذ معماری بیزنسی و اسلامی در ساخت كلیساها در قسمتهایی از ایتالیا مثل جزیره سیسیل كه تحت سلطه ی اعراب بود؛ نیز نمایان است.

- پیدایش رومانسك در انگلیس:

معماری رومانسك در انگلیس دارای ویژگی هایی بود که از آن ها می توان به دیوارهای ضخیم؛ بازوهای عرضی( فرعی)، بیش از حد بیرون زده؛ستون های داخلی قطور استوانه ای؛ پلان طولی بسیار كشیده؛ محراب به شكل ادامه پلان بسیار طولانی؛ قرارگیری برج و ناقوس مربعی شكل با سقف مسطح در محل تقاطع صحن اشاره کرد.

کلیساهای سبک معماری رومانسک به طور مخصوص قوس های نیم دایره ای دارند

ویژگی های سبک رومانسک

>> ویژگی های ساختمان های رمانسک، مشترک است و از طرحی پیروی می کنند که منظم و متقارن باشد؛ ولی شکل هر ساختمان، خاص است و ظاهر و مصالحی که در آنها بکار رفته در هر ناحیه فرق دارد. نمای کلی این سبک، ساده تر از معماری گوتیک، است و وظیفه ی دیوارها اینست که وزن سنگین ساختمان را تحمل کنند و علت ضخیم ساختن دیوارهای سبک رمانسک، همین امر می باشد.

>> معماری رومانسک به عنوان یکی از سبک های معماری توانست ارتباطش با بافت تاریخی را حفظ کند. در زمان جنگ های خونین کشورهای اروپایی، آن ها به منظور در امان ماندن از گزند دشمن، تصمیم به ساخت ساختمان هایی گرفتند. از این رو ساختمان هایی ساختند که دیوارهایی عظیم، محکم و قوس های نیم دایره داشت.

>> در کلیساها و قلعه های رمانسک، استفاده از ستون، کاربرد بسیاری داشت که از لحاظ جنس و سبک دکوری از تنوع بالایی برخوردار بود. بهم پیوستن دو پنجره ی طاق دار یا گذرگاه طاق دار به یکدیگر از ویژگی های رایج معماری رمانسک به شمار می رفت که از طریق یک ستون بزرگ یا ستون باریک از هم جدا می شدند و آن ها را داخل طاق بزرگ تری می گذاشتند؛ به این شکل که گذرگاه طاق دار بزرگی در طبقه ی همکف کلیسا وجود دارد که متشکل از ستون های ضخیم متعددی می باشد. یک ردیف دیگر از طاق های کوچک تر را در بالای این بخش در نظر می گرفتند که معمولاً بین آن ها یک ستون واقع شده است. مجددا طاق های کوچک تر دیگری در ردیف بالاتر آنها به کار رفته و به شکلی منطقی، کوچک شدن تدریجی اندازه ی ساختمان را نشان می دهد.

سبک رومانسک بعضی از ویژگی‌های سبک گوتیک را به نمایش می‌گذارد

>> بناهای رومانسک دارای ظاهری ساده است که استفاده از تجملات در آن کاربردی ندارد. مقاومت دیوارهای این ساختمان ها بحدیست که هنوز هم اکثرشان به همان شکل بر جای خود، به صورت استوار باقی مانده اند. هر چند بنظر میرسد که تعداد قلعه های رومانسک باید بیشتر از سایر بناها باشد درحالیکه تعداد کلیساهای سبک رومانسک، بیشتر است.

>> دکور ساختمان های معماری رومانسک، ساده است و از شکل های هندسی نظیر مربع، لوزی و طرح های زیگزاگ به جای الگوهای خمیده یا گل دار، استفاده می کنند. بمنظور تداعی شکل رایج طاق های نیم دایره ای سبک رمانسک از دایره استفاده می شد. معیار طاق های شبستان کلیساها، دقیق است و از طرح هایی منطقی از لحاظ هندسی پیروی می کنند؛ به اینصورت که میتوان اندازه ها و الگوی تکراری آنها را با یک نگاه فهمید که چگونه هماهنگ با ساختمان های بزرگ و سنگین هستند. البته ساختمان هایی ساخته شده در مراحل بعدی رمانسک، ممکن است دربرگیرنده ویژگی هایی باشد که در نمونه های اولیه ی آن نمایان نیست.

دوره های سبک معماری رمانسک

به طور کلی معماری رمانسک، متشکل از ۲ دوره ی رمانسک اولیه و سبک رمانسک می باشد. به ساختمان های ایتالیا، اسپانیا و بخش هایی از فرانسه، رمانسک اولیه یا همان آغازین می گویند که دربرگیرنده ی ویژگی های سبک رومانسک است و به آن رمانسک لمباردی می گویند. پیش از تأثیر صومعه کلونی بر روی معماری و در اواخر قرن ۱۰ میلادی، این ساختمان ها ساخته شدند و در نتیجه سبکی ساده و غیر حرفه ای دارند. ویژگی های رمانسک لمباردی شامل عدم استفاده از مجسمه، دیوارهای ضخیم و بکار گرفتن طاق های تزئینی با الگوهای ریتمیک می باشد.

معنای عبارت« هنر پیش- رمانسک»، وسیع تر است و کاربرد آن برای اشاره به هنر اوایل قرون وسطی و مسیحیت است. در نتیجه کلمه ی رمانسک اولیه توسط یک معمار اسپانیایی به نام ژوزپ پوچ ای کادافالچ اختراع شد تا اشتباهی در مفهوم آن صورت نگیرد. میزان مهارت در ساخت بناها، تنها تفاوت رمانسک اولیه با سبک های رمانسک پس از آن بود. از مواردی که در رمانسک اولیه استفاده میشد؛ می توان به پنجره های کوچک تر، دیوارهای آجری و طاق های ساده اشاره کرد؛ در حالیکه استفاده از طاق ضربی و سنگ های صیقل داده شده در سبک رمانسک، رواج داشت. صومعه ی سانتا ماریا د ریپُی یا همان ریپول در اسپانیا ویژگی های رمانسک اولیه را با ۲ برج جلویی و تزئینات لمباردیش، به نمایش گذاشته است.

سبک رومانسک از جمله سبک های معماریست که توانست ارتباطش را با بافت تاریخی حفظ کند

پس از تاجگذاری شارلمانی بعنوان امپراطور مقدس روم در سال ۸۰۰ میلادی، یعنی چند قرن پس از سقوط امپراطوری روم، اروپا برای خارج شدن از عصر تاریکی، نخستین قدم های خود را برداشت. در سرتاسر این قاره بقایای تمدن رومی نمایان بود و افسانه های امپراطوریش از نسلی به نسل دیگر منتقل می شد. بنابراین شارلمانی، قصد ساخت کلیساهای رومی به سبک کلیساهای مسیحی دوران کنستانتین به منظور یکپارچه سازی امپراطوری و اعتباربخشی به سلطنت خود را داشت. حدود ۲۰۰ سال است که در این دوره هیچ پروژه ی بزرگی طراحی نشده است و معماران شارلمانی با الگو گرفتن از سیستم طاق ها و ستون های ساختمان های مسیحی رومی برای ساخت کلیساها و عبادتگاه های اروپا استفاده کردند.

قدمت کلیساهای رمانسکی به دوران آغازین قرون وسطی( تقریبا بین سال ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ میلادی) برمیگردد. از خصوصیات این کلیساها می توان به عظیم الجثه ، محکم و استوار بودنشان اشاره کرد و برخی از آنها در بسیاری از شهرها به عنوان بزرگترین سازه شناخته میشوند. اغلب ساختمان های سبک رمانسک آغازین را با سقفی از چوب می ساختند و میزان فشار بر روی دیوارهای کناری و بیرون ساختمان باتوجه به روش معماری آنها زیاد بود. به همین علت طاق تاژ و متقاطع با گذشت زمان، جایگزین طاق های آهنگ( طاق گهواره) شد و استقبال بسیاری از آن در سبک گوتیک شد.

احیای معماری رمانسک

در قرن ۱۹ میلادی، سبک گوتیک، رونق یافت و برخی از ساختمان ها را در این دوره به سبک نئو- رمانسک( احیای رمانسک) می ساختند. این بناها در سال ۱۸۳۰ میلادی ساخته شد و تا قرن ۲۰ استفاده از سبک رومانسک کاربرد داشت. سبک ساختمان های عظیم و زمخت رمانسک در این دوره مورد توجه قرار گرفت و در قالب ساختمان های آجری، این سبک را احیا کردند. البته در طراحی آنها تغییراتی اعمال شد تا کاربردی تر باشد. در سال ۱۸۷۹ موزه تاریخ طبیعی در لندن، تاسیس شده و برای ساخت این موزه از سبک ویکتوریایی، احیای گوتیک، رمانسک و احیای رمانسک کمک گرفته شد.

انواع سبک های معماری رمانسک

در هر یک از کشورهای اروپایی، معماری رومانسک، ویژگی های خاصی داشت و به همین خاطر در این معماری، سبکهایی بوجود آمد که در ادامه عبارتند از:

* سبک لومباردی:

در سده های میانه به قسمتهای شمالی آلمان، لومباردی می گفتند. معماری رومانسک لومباردی دارای ویژگیهایی نظیر ردیف قوسهای زیر قرنیز لبه بام، بالکانه پله پله قوسدار زیر شیروانی و گچبریهای مشخص کننده طبقات برجها و همچنین تاقهای متقاطع سراسر راهروهای جانبی صحن و ... بود.

* سبک نرماندی:

هدف از سبک نورمان( نرمان)، همان مناطق جنوبی آلمان بود. استفاده از شیوه های معماری رومانسک در این مناطق باعث ایجاد آثار معماری دیگری در کشورهای فرانسه و انگلستان به همین شیوه شد. البته این سبک در فرانسه تکامل یافت. وایکینگها بعد از روی آوردن به آئین مسیحیت در شمال، ساکن شدند. سبک نرماندی، مهمترین سبکی بود که در کان فرانسه، توسط کلیسای(( سنت آتین)) پدید آمد.

* سبک توسکان:

توسکان از دیگر سبکهای رایج معماری رومانسک به شمار میرود که منشأ آن به قسمتی از ایتالیا برمی گردد که به همین نام شناخته شده است. معماران این سبک، ویژگیهای سنتی معماری خود را کنار نگذاشتند و خصوصیات معماری رومانسک را با آن درآمیختند، به گونه ای که بناهای ساخته شده با شیوه های توسکانی، متأثر از ویژگی باسیلیکاهای صدر مسیحت بود؛ همین امر باعث شد تا رومانسک توسکان را با نام رومانسک محافظه کار بشناسند.

* سبک آکتین:

در جنوب فرانسه منطقه ای به نام اکتین وجود دارد که از معماری رومانسک در آن استفاده شده است؛ از ویژگیهای استفاده شده در این منظقه می توان به عدم وجود راهروی جانبی و ایجاد گنبد بر روی کلیساها متأثر از معماری بیزانس اشاره کرد. همچنین اغلب کلیساهای این سبک را با سقف چوبی می ساختند و بعنوان پوشش زیرین و دوم از سقف های گنبدی استفاده میشد. ارتفاع کلیساهای این سبک و این ناحیه نسبت به کلیساهای فرانسه، کوتاهتر است.

ساختمانهای سبک رومانسک ویژگیهای مشترک دارند اما هر ساختمان شکل خاص خودش را دارد

* سبک کلونی – بورگونی:

یکی از بناهای ساخته شده در فرانسه با سبک کلونی – بورگونی،(( کلیسای سن سرنن)) نام دارد که با استفاده از طاق گهواره ای نیم دایره ای شرایط لازم را برای ایجاد یک سقف سنگی فراهم کرده است.

گردآوری: بخش دکوراسیون سرپوش