منتظر وب رایگان باشید

قریب به ۸۸ درصد از ترافیک سرچ وب در آمریکا را شرکت گوگل به نام خود زده است. شرکت فیس‌بوک نیز تعداد کاربران فعال ماهانه خود را ۴/ ۲ میلیارد نفر اعلام کرد و تا سال ۲۰۲۱، شرکت آمازون حدود ۵۰ درصد از فروش آنلاین در آمریکا را به خود اختصاص خواهد داد. هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه در آمریکا خواستار تجزیه شرکت‌های بزرگ عرصه فناوری هستند و این شرکت‌ها را به ارائه اطلاعات نادرست متهم می‌کنند و به‌دنبال وضع قوانینی هستند که بتوانند مانع سوءاستفاده این شرکت‌ها از اطلاعات شخصی کاربران شوند.

اخیرا موجی به راه افتاده که به‌دنبال ارائه راهکارهایی تکنولوژیک جهت مقابله با فیس‌بوک، آمازون، توییتر و گوگل است. هدف از این اقدام، ساخت یک وب بهتر و غیرمتمرکزتر است تا بتوانند آن را از تمرکز چند شرکت محدود خارج کنند. کوری داکتورو از روزنامه‌نگاران حوزه فناوری در این رابطه عنوان می‌کند: راه‌های متعددی برای غیرمتمرکز کردن اینترنت وجود دارد و نقطه ضعفی که در این میان وجود دارد، نبود حق قانونی تعامل و پشتیبانی حقوقی برای متوقف کردن این اقدامات کثیف است.

«تیم برنرزلی» از دانشمندان علوم رایانه و مبدع وب به همراه برخی از همکارانش که از پیشگامان عرصه وب محسوب می‌شوند، خواستار غیرمتمرکز شدن و منبع‌باز بودن وب هستند. فرضیه‌های زیادی درخصوص این موضوع که چرا وب متمرکز شده، وجود دارد. داکتورو، سوءاستفاده از قانون مالکیت معنوی برای زمین زدن جنبش «نرم‌افزار آزاد» را که توسط ریچارد استالمن پایه‌گذاری شد، به‌عنوان مهم‌ترین عامل در این امر برمی‌شمارد.

استالمن در ایجاد سیستم عامل محبوب منبع‌باز لینکوس نقش بسیار مهمی ‌را ایفا کرد. اما قانون کپی‌راست هزاره دیجیتال که در سال ۱۹۹۸ به تصویب رسید، مانع بزرگی در این راه بود. هدف این قانون جلوگیری از کپی ‌کردن کارهای دارای حق کپی‌رایت بود و در نهایت به تمامی ‌نرم‌افزارها تسری پیدا کرد. در واقع، شکستن «قفل‌های دیجیتال» برای یادگیری، تعامل و ارتقای مهارت در این زمینه، جرم محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، اکنون شرکت‌های بزرگ فناوری جهان با کمک رژیم مالکیت معنوی، از کدهای تحت مالکیت خود در برابر رقبا محافظت می‌کنند.

داکتورو در این رابطه عنوان می‌کند: این لایه محافظتی ضخیم که محصولات شرکت‌ها را در برگرفته است، از ورود تازه‌واردها به این عرصه جلوگیری می‌کند و مانع آن می‌شود تا محصولاتی با ویژگی‌های سازگار و رقابتی وارد بازار شوند. معتقدم یکی از دلایلی که از ورود و ظهور تازه‌واردان به دنیای فناوری جلوگیری می‌کند، متمرکز بودن این صنعت است.

به‌‌رغم این چالش‌های حقوقی و سیاسی، کارآفرینان و نوآوران این عرصه در تلاشند تا بتوانند اکوسیستم‌های جدید غیرمتمرکزی از سرویس‌های وب را ارائه دهند. «میترا آردرون»، رئیس بخش غیرتمرکزسازی در Internet Archive (انباری دیجیتالی با بیش از ۵۰ پتابایت عکس، ویدئو، متن و ۳۳۰ میلیون صفحه وب) در این خصوص می‌گوید: ماموریت این مرکز، ارائه رایگان تمام ‌محتواهای آنلاین به کاربران است که ماموریتی بزرگ به حساب می‌آید. او ادامه داد که تاریخچه وب، بسیار مهم‌تر و بزرگ‌تر از آن است که توسط یک شرکت قبضه شود. وی به‌دنبال این است تا بیش از ۵۰ میلیون گیگابایت اطلاعات را روی شبکه‌ای منتقل کند که این شبکه توسط کاربران مدیریت می‌شود. نسخه آزمایشی این شبکه پیش‌تر عرضه شده و در دسترس عموم قرار گرفته است.

آردرون گفت: فکر می‌کنم یک جهان با وب غیرمتمرکز(decentralized web) شبیه به جهانی است که سرورهای آن در همه نقاط واقع شده‌اند به‌طوری که روتر اینترنت هر فرد می‌تواند نقش یک سرور را ایفا می‌کند. داکتورو عنوان می‌کند که غیرمتمرکزسازی وب بدون دخالت دولت‌ها امکان‌پذیر نیست. وی با نظر برخی از چهره‌های سرشناس دنیای فناوری که به تجزیه شدن غول‌های فناوری دنیا توسط کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) معتقدند، موافق است. برای غیرمتمرکز کردن وب به ابزارهای تکنولوژیک نیز نیاز است که هنوز به‌طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفتند.

مولی مک‌کینالای از برنامه‌نویسان سابق گوگل در این رابطه می‌گوید: وب ۳ می‌تواند در این زمینه مفید واقع شود. وی به‌دنبال وبی غیرمتمرکز است که کمتر به سرورهای متمرکز وابسته باشد و بیشتر به شبکه‌های ذخیره‌سازی توزیع‌شده مانند Filecoin متکی باشد. مک‌کینالای می‌گوید که با این کار شاهد جهانی بهتر، امن‌تر و انعطاف‌پذیرتر خواهیم بود که هرگز پایانی برای آن نخواهد بود. جهانی که هرگز در معرض دستکاری‌های زورگویان و کنترل آنها قرار نخواهد گرفت.