مهاجرت کشاورزان «شمال» به قزاقستان

به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، با اینکه سال‌هاست تغییر الگوی کشت به عنوان راهکاری برای حفظ منابع آبی و بالا بردن سطح بهره‌‌وری در زمین‌‌های زراعی معرفی شده است، اما با این حال هنوز هم بسیاری از استان‌‌ها که از بی‌‌آبی در رنج و مشقت هستند، نخواسته‌‌اند خود را ملزم به تغییر کنند.

گلستان نیز از این نقاط است. استانی سرسبز در کنار دریای خزر که در نگاه اول باید گفت پرآب‌‌ترین استان ایران است؛ اما بر اساس گزارش‌‌های به دست آمده، این استان اکنون خشک‌ترین روزهای خود را طی نیم قرن اخیر تجربه می‌کند. وضعیت کم‌‌آبی گلستان به جایی رسیده که کارشناسان معتقدند در کنار تغییر الگوی کشت باید از ظرفیت کشورهای مجاور هم بهره برد و به کشت فرا سرزمینی روی آورد.

وقتی از بهار سال ۱۳۹۸ بارش‌‌های خوبی در کشور آغاز شد و تا اواسط سال ۹۹ هم ادامه داشت، چنین استنباط شد که خشکسالی‌‌ها به پایان رسیده و ایران هم وارد ترسالی شده است؛ ولی تدبیر نکردن اوضاع در چند سال اخیر و کاهش نزولات آسمانی، به جایی رسیده که گلستان حالا خشک‌‌ترین روزهای خود را طی نیم قرن اخیر تجربه می‌کند. صنعت کشاورزی اولین بخشی است که ضربات سنگینی از این بی‌‌آبی‌‌ها متحمل می‌شود و اگر فکری برای آن نشود، فعالان این عرصه باید به فکر کار و حرفه دیگری باشند. به همین خاطر گروهی از کارشناسان معتقدند که به جای اصرار بر کشاورزی پرمصرف و کم‌‌بازده در استان‌‌های مختلف و به‌خصوص در مناطقی که از زمین‌‌های حاصلخیز برخوردارند، می‌توان از ظرفیت کشورهای مجاور بهره برد.

چاه‌‌های غیرمجاز، قاتل کشاورزی گلستان

گلستان به کشور قزاقستان بسیار نزدیک است و ایران جدی‌ترین پیشنهاد همکاری برای توسعه روابط تجاری به‌خصوص در بخش کشاورزی را به این کشور ارائه کرده است. قزاقستان، کشوری پهناور با کشاورزی پربازده که هم اکنون هم فروشنده دام، گندم و برخی محصولات دیگر به ایران است. یکی از ویژگی‌‌های این کشور این است که به خاطر هزینه پایین و ارزان تولید آن، نظر ایران را به سمت خود جلب کرده و راه‌‌های ارتباطی آن به گلستان، افزایش و بهبود یافته است.

اکنون خبر ناگوار برای گلستانی‌‌ها این است که بخشی از اقلیم استان دچار بحران آب و خاک شده است؛ به نحوی که اکنون ذخایر آبی گلستان به شدت کاهش یافته و شاهد فرونشست زمین هم هستیم. جالب اینکه در کنار این اتفاقات، آمارها نشان می‌دهد ۱۵ تا ۱۷‌هزار چاه غیرمجاز در گلستان وجود دارد که لازم است شرکت آب منطقه‌‌ای با جدیت بیشتری وارد عمل شود.

بر اساس گزارش سازمان نقشه‌‌برداری، اگر بدانیم حدود ۳۰‌درصد از مساحت این استان در بخش‌‌های مختلف فرونشست داشته که حداکثر آن ۲۲ سانتی‌متر درسال بوده است و علت اصلی فرونشست‌‌ها هم برداشت آب به‌ویژه ازچاه‌‌های عمیق است، آن وقت به نقش مخرب چاه‌‌های غیرمجاز برای حیات گلستان بیشتر پی می‌‌بریم.

سیدمحسن حسینی، مدیرعامل آب منطقه‌‌ای گلستان در این باره گفته که بیش از ۸۰‌درصد ظرفیت سدهای گلستان خالی است و امسال با توجه به شرایط خشکسالی، در کارگروه سازگاری با کم‌‌آبی استان بر ممنوعیت کشت شالی و سایر محصولات پرآب طلب به‌ویژه توسط آب چاه‌‌ها تاکید شده است.

حسینی اضافه کرده است: در سال‌های گذشته به دلایلی مانند ارزش اقتصادی بیشتر برنج، توسعه این کشت با استفاده ازآب چاه‌‌ها به صورت غرقابی صورت گرفته است که موجب آسیب به آبخوان‌‌ها شده است. به گفته این مسوول، با توجه به قانون بودجه سال ۱۴۰۱ که کشت برنج را به تشخیص کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان‌‌ها واگذار کرده است، کارگروه مورد نظر در گلستان تشکیل شد و با توجه به خشکسالی سال‌جاری که ازخشک‌ترین سال‌ها در۵۰ سال اخیر به حساب می‌‌آید، ممنوعیت کشت شالی و سایر محصولات پرآب طلب به‌ویژه توسط آب چاه‌‌ها را مورد تاکید قرار داد.

چالش خشکسالی وکمبود آب

علی محمد زنگانه، استاندار گلستان هم در گفت‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» در این باره می‌‌گوید: در ابتدای حضورم در گلستان مشاهده کردم که این استان از کمبود ۱۶۰۰ لیتر بر ثانیه آب آشامیدنی رنج می‌‌برد. با مداخلات صورت گرفته بیش از۱۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار در حوزه آب صرف شده و تنش آبی در چند شهر گرگان، آزادشهر، کلاله و گنبد کاووس به طور نسبی کاهش یافته است. در سال اول دولت سیزدهم نیز مجموع اعتبارات آب استان نسبت به سال قبل ۵/ ۳ برابر شده و علاوه بر آن، اعتبارات آب‌‌رسانی به شهر گرگان درسال اول دولت سیزدهم نیز نسبت به سال قبل، حدود۳۷ برابر افزایش یافته است.

متاسفانه از گذشته تا به امروز حدود ۹۵‌درصد آب شرب گلستان تنها از آب زیرزمینی تامین می‌‌شده است که ضروری است این استان از چالش تامین آب به صورت تک منبعی رهایی یابد. در این راستا پروژه سد «نرماب» به عنوان بزرگ‌ترین طرح آبرسانی گلستان که می‌تواند آب موردنیاز نزدیک به ۵۳۵ هزارنفر ازمردم شرق استان را تامین کند، در دستور کار قرار گرفته است. این طرح با تصویب ‌هزار میلیارد تومان و صرف بیش از۷۰۰ میلیارد تومان، تاکنون به نقطه‌ای رسیده که به صورت صددرصد اجرایی شده است و با اهتمام دولت و صرف نزدیک ۲۵۰۰ میلیارد تومان دیگر، سد، شبکه انتقال وتصفیه‌خانه آن هم تکمیل می‌شود.

کمبود سد اختصاصی برای تامین آب شرب

سیدمهدی مهیایی، معاون عمرانی استانداری گلستان هم در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌گوید: گلستان تنها استانی است که سد اختصاصی برای تامین آب شرب ندارد و اکنون ایران و گلستان دچار تنش آبی شدید هستند و سطح آب‌‌های زیرزمینی کاهش زیادی یافته است. مهیایی با اشاره به اینکه ۷۰۰ حلقه چاه آب شرب در گلستان وجود دارد، گفت: دبی این چاه‌‌ها ۵۰‌درصد کاهش یافته است و با وجود این مشکلات، سد اختصاصی برای تامین آب شرب درگلستان نداریم؛ از این رو برای جبران بخشی از کمبودها و مشکلات، با پیگیری استاندار گلستان در سال‌های ۱۴۰۰ و۱۴۰۱، ‌هزار و۸۰۰ میلیارد تومان دراین زمینه هزینه شده است.

معاون عمرانی استانداری گلستان در ادامه گفت: در سفر رئیس جمهوری به گلستان، مبلغ۱۲‌هزار میلیارد تومان اعتبار در افق ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ برای گلستان مصوب شد که تاکنون ۲‌هزار و۲۵۰ میلیارد تومان آن برای طرح‌‌ها تخصیص یافته است.

بحران اقتصادی و اقلیمی بر کشاورزی

استاندار گلستان با بیان اینکه «قزاقستان» دارای ۲۲۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی است و به همین خاطر محیط مناسبی برای کشت فراسرزمینی گلستان محسوب می‌شود، گفت: این در شرایطی است که گلستان دارای ۷۰۰ هزارهکتار اراضی کشاورزی است و در زمان کنونی که بحران اقتصادی و اقلیمی بر کشاورزی ما تاثیر گذاشته، می‌توان از ظرفیت قزاقستان برای کشاورزی بهره برد و در کنار آن ظرفیت‌های دیگر کشورهایی را که با اقلیم کنونی ما سازگار هستند هم فعال ساخت.

استاندارگلستان با بیان اینکه قزاقستان با وجود تحریم‌‌ها به توسعه روابط و همکاری همه‌جانبه با ایران توجه دارد، این کشور را ظرفیت خوبی برای انجام همکاری کشاورزی برشمرد و ادامه داد: حفظ ذخایر آبی و خاکی و کاهش هزینه‌های تولید از مزایای برنامه اقتصادی است. در این راستا پرواز گرگان به اکتائو و تداوم آن، بسیار موفقیت‌‌آمیز و با استقبال خوبی همراه شده است و اصلاح ریل عریض در راه‌آهن ایران -ترکمنستان - قزاقستان نیز فرصتی بی‌نظیر برای حضور گلستان در تجارت با کشورهای عضو پیمان اوراسیاست.

کشت فراسرزمینی؛ ضامن ذخایر داخلی

کشت فراسرزمینی از جمله نیازهای استان‌های ایران و به‌خصوص استان‌هایی است که در طول سال، باران خوبی می‌‌بیند، اما نباید آب‌‌هایشان را هدر دهند. کشت فراسرزمینی می‌تواند اشتغال برون‌مرزی و درآمدهای ارزی را افزایش دهد. البته نباید فراموش کنیم که طی سال‌های اخیر، کشاورزی پرهزینه و بی‌برنامه، بخشی ازمنابع آب وخاک گلستان و استان‌های دیگر را نابود کرده است. از این رو، اگر امروز به کشت فراسرزمینی به عنوان یک حرکت اقتصادی و با صرفه نگاه نشود و فشار بر منابع طبیعی کشور کم نشود، دیگر برای آیندگان چیزی باقی نمی‌‌ماند.