به گزارش اقتصاد۲۴، آمار تازه از قیمت قهوه شاید برای بسیاری از طرفداران این نوشیدنی در ایران باعث شگفتی و تعجب بود. البته که کمتر ایرانی بوده که در سال‌های اخیر و به خصوص در فاصله سال ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۳ متوجه افزایش عجیب و غریب قیمت قهوه در ایران نشده باشد، اما خبر اینکه قیمت قهوه در ایران تقریبا ۶ برابر نرخ جهانی آن است برای بسیاری از طرفداران این نوشیدنی حیرت انگیز بود.
باید توجه داشت از آنجا که نرخ دلار وارداتی برای قهوه ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان است، یعنی از واردات آن از ارز نیمایی بهره می‌برد، پس می‌توان گفت که قیمت دلاری هر کیلوگرم قهوه فوری ارزان قیمت، برای مصرف کننده نهایی در ایران با شرایط و ارقام فعلی رقمی حدود ۲۷ دلار است، در صورتی که نرخ جهانی آن ۴ الی ۵ دلار است.
قهوه نوشیدنی که ایرانیان خوب می‌شناختند
شاید برایتان جالب باشد بدانید که ایرانیان اصلا با قهوه ناآشنا نیستند و سال‌ها پیش از آنکه چای از هند تا ایران، راهش را از مسیر لاهیجان به کشور باز کند، نوشیدنی‌های اصلی ایرانیان قهوه و شربت بود و به همین دلیل نیز دکان‌هایی به نام شربتخانه و قهوه خانه در ایران به وفور وجود داشت و در دوره صفویه نیز این قهوه خانه‌ها بسیار بیشتر شدند و در دوران قاجار اوج دورهم‌نشینی ایرانیان در همین قهوه خانه‌ها بود.
در واقع پیش از اینکه چای در ایران شناخته شود، قهوه شناخته شده بود. قهوه در جهان اسلام مصرف داشت. ایرانیانی که برای زیارت به مکه و اماکن مقدسه به کشور‌های اسلامی و ترکیه عثمانی مسافرت می‌کردند، با قهوه آشنا شدند و آن را به ایران آوردند. در ابتدا قهوه نوشی در ایران عمومیت نداشت و مصرف آن فقط در دربار مرسوم بود. پس از آن اندک اندک قهوه نوشی میان برخی از اقشار مردم به ویژه نخبگان و اعیان رسم شد. به همین سبب مکان‌هایی که قهوه درست می‌کردند، به قهوه خانه معروف شدند. این را هم توجه داشته باشیم که در ترکیه عثمانی مکان‌های قهوه نوشی به نام قهوه خانه نامیده می‌شد. بعد‌ها که چای به ایران آمد، ابتدا چای «ختایی» نوشیده می‌شد که گیاه آن را از ختای چین می‌آوردند.
در دوره صفوی نخستین بار همان طور که گفتم اولئاریوس در سفرنامه اش به چای نوشی اشاره کرده است. بعد‌ها که چای نوشیدن در قهوه خانه‌ها عمومیت پیدا کرد و ذائقه مردم با چای آشنا شد، کم‌کم چای جای قهوه را در قهوه خانه‌ها گرفت، اما نام قهوه خانه همچنان برروی این مکان باقی ماند. البته هنوز در بعضی جا‌های ایران به قهوه خانه، چای خانه می‌گویند.
بعدتر، اما این چای بود که راه خود را به تخت‌های قهوه خانه‌ها باز کرد و با گسترش آن از شربت خانه‌ها کم شد و قهوه نیز در میان ایرانیان کمرنگ‌تر شد.
اما در سال‌های دهه ۷۰ با تغییر و تحولات بنیادین اجتماعی پس از یک رویداد مهم سیاسی بود که طلیعه دوم خرداد بر جامعه پاشید و به این ترتیب بار دیگر قهوه به میز‌های این بار کافه‌های ایرانی با شدت بیشتر بازگشت. البته این بدان معنا نیست که قهوه از محافل خانواده‌ها و یا ذائقه ایرانی جمع شده باشد، هرگز این طور نبود، اما فراوانی آن با گسترش بسیار مواجه شد.
در یک دهه اخیر که حتی دیگر لازم نیست برای نوشیدن قهوه در خانه یا کافه باشید، دسترسی به قهوه در خیابان از سوپرمارکت تا فروشگاه‌های فروش انواع قهوه فوری یا مدل‌های مختلف و سفارش اینترنتی چنان افزایش یافته که می‌توان گفت هزینه‌ها و درآمد و گردش مالی آن با افزایش چشمگیر میان ایرانیان همراه بوده است.
قیمت قهوه در ایران افزایش یافت
اما اولین خبر درباره افزایش عجیب قیمت قهوه را حسام ربیعی، رئیس انجمن قهوه ایران در اردیبهشت سال جاری داد. به گزارش اقتصاد ۲۴ او در اردیبهشت سال جاری در گفتگو با انتخاب گفته بود: «قیمت قهوه در یکسال گذشته افزایش قابل توجهی داشته است. مهمترین مسأله بحث عرضه و تقاضاست. تقاضا برای قهوه هر سال در جهان بیشتر می‌شود و مصرف قهوه در سال گذشته طی بیست سال اخیر بی سابقه بوده است. امسال هم پیش‌بینی می‌شود که مصرف قهوه در جهان رکورد بزند.»
او همچنین گفته بود: «افزایش دما و خشکسالی طی سال گذشته در ویتنام که یکی از بزرگترین کشور‌های تولیدکننده قهوه‌ی ربوستا است، باعث گرانی جهانی قهوه شده است. تقریباً قیمت این قهوه از سال گذشته دو برابر شده است. کشور‌های آسیا شرقی مانند اندونزی هم دچار مشکلات آب و هوایی هستند و بر روی قیمت مؤثر بوده‌اند. قهوه عربیکا هم نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد افزایش قیمت داشته است. با توجه به کم شدن عرضه ربوستا و پیش‌بینی که برای سال آینده می‌شود، خیلی از کشور‌ها قهوه عربیکا را به چرخه مصرف آورده‌اند.»
در واقع این رئیس انجمن خبر از افزایش عجیب قیمت قهوه ربوستا داده بود، اما هنوز مشخص نبود که وارد کنندگان قهوه، این کالا را نه با دلار آزاد که با ارز نیمایی ۲۸۵۰۰ تومان وارد می‌کنند.
ریشه‌های افزایش قیمت قهوه در جهان
البته از ریشه‌های افزایش قیمت جهانی قهوه یکی نیز همین بود که در سال ۲۰۲۱، یک سرمازدگی عجیب محصولات قهوه در برزیل، بزرگترین تولیدکننده دانه‌های عربیکا در جهان را از بین برد؛ دانه‌هایی که معمولا در قهوه‌های باریستا استفاده می‌شود.
این کمبود دانه به این معنا بود که خریداران به سمت کشورهایی چون ویتنام باید بروند که تولیدکننده اصلی دانه‌های روبوستاست که معمولا در قهوه‌های فوری استفاده می‌شود.
اما این پایان ماجرای افزایش عجیب قیمت قهوه در جهان نبود، چرا که این بار کشاورزان ویتنامی بودند که با بدترین خشکسالی در طول یک دهه مواجه شدند. به این ترتیب تغییرات آب‌وهوایی بر توسعه گیاهان قهوه تاثیر گذاشته است، که به نوبه خود بر محصول قهوه اثرگذار است. پس از آن بود که کشاورزان ویتنامی به سمت تولید «خارگیل» رفته‌اند؛ میوه‌ای زرد که بوی بسیار تندی دارد. این میوه، که در حمل‌ونقل عمومی تایلند، ژاپن، سنگاپور و هنگ کنگ به دلیل بوی تند آن ممنوع است، در چین محبوبیت زیادی پیدا کرده است.
کشاورزان ویتنامی کشت این میوه را جایگزین محصولات قهوه خود کردند و بازار خارگیل ویتنامی در سال گذشته تاکنون در چین دوبرابر شده است و برخی تخمین می‌زنند که این محصول پنج برابر بیشتر از قهوه برای این کشاورزان سودآور است.
اما نتیجه این چرخش کشاورزان ویتنامی این بود که باز هم قیمت قهوه در جهان با افزایش مواجه شد.
اما تنها مساله تغییر کاشت کشاورزان ویتنامی نبود، اتیوپی به عنوان یک صادرکننده دیگر قهوه به جهان نیز دستخوش تغییراتی شد.
تحولات سیاسی به طور مستقیم بر قیمت جهانی قهوه تأثیرگذار شدند و حریم‌ها و تغییرات در سیاست‌های دولتی به افزایش قیمت‌ها منجر شد. جنگ داخلی اتیوپی باعث شد تا تولید قهوه در مناطق شمالی اتیوپی نزدیک به صفر شود و این یعنی یکی از مجرا‌های صادرات قهوه دچار بحران جدی شد. در مقابل، اما تولید قهوه در کلمبیا افزایش یافت، ولی به دلیل هزینه بالاتر تولید قهوه در این کشور نسبت به اتیوپی، پس افزایش قیمت قهوه اجتناب ناپذیر بود.
از سوی دیگر تحولات اقتصادی مانند پس از سال ۲۰۲۰ نیز بر افزایش قیمت جهانی قهوه به شدت تاثیرگذار بود. رشد اقتصادی، تورم و بیکاری بر قیمت قهوه در دوره‌های مختلف تأثیرگذاشت و برای مثال در سال‌های پس از همه گیری کرونا در جهان و تورم افسار گسیخته در کشور‌های اروپایی قیمت تمام شده قهوه پس از برشته کاری و حتی دانه سبز قهوه به نسبت تورم نزدیک به دو برابر افزایش یافت.
پشت پرده‌هایی از آمار‌های واردات قهوه به ایران
قهوه در ایران نیز کالایی وارداتی محسوب می‌شود پس دیگر عجیب نیست قیمت آن کاملا متاثر از بازار‌های جهانی باشد. واردات قهوه به ایران، در سال‌های اخیر به دلیل افزایش تقاضا تا حد زیادی افزایش داشته است. کما اینکه اکنون واردات قهوه از ۱۰ اولویت واردات کالا به کشور به شمار می‌رود و برند‌های بسیاری در ایران وجود دارد که انواع مختلف قهوه را در بسته بندی‌های متنوع به صورت دان یا پودر قهوه وارد بازار می‌کنند. هرچند به دلیل حفظ کیفیت قهوه، معمولا قهوه به صورت دان وارد کشور می‌شود.
اکنون امارات با صادرات بیش از ۶۶۶ تن قهوه خام، بزرگترین منبع واردات قهوه به ایران است. ایتالیا، ترکیه و اندونزی با صادرات بیش از ۳۰۰ تن قهوه خام در رده‌های بعدی صادرات قهوه به ایران هستند و در عین حال تعرفه گمرکی ترخیص قهوه با توجه به پارامتر‌های مختلف، متفاوت است. قهوه رست شده یا خام، قهوه کافئین دار یا بدون کافئین و... از جمله مواردی است که عوارض و حقوق وارداتی متفاوتی را برای وارد کننده در پی دارند.
واردات قهوه به ایران، در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ میلیون دلار رسید که این رقم، کشور ما را به هفتاد و هشتمین وارد کننده قهوه در جهان تبدیل کرد. در این سال قهوه دویست و چهلمین کالای وارداتی به ایران بود.
در فاصله سه سال بعد، اما واردات قهوه در سال ۱۴۰۲ برابر با ۲۰۲۳ با رشد ۷۵ درصدی در ارزش به رقم ۱۴۸ میلیون دلار رسید که نسبت به سال‌های گذشته رشد بی سابقه‌ای را تجربه کرد.
میزان وزنی قهوه وارداتی در این مدت ۴۹ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۸.۵۵ درصد افزایش داشته است. همچنین این گزارش گمرک ایران با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۲ کشور‌های امارات متحده عربی، ویتنام، هند، اندونزی و اوگاندا ۵ کشور عمده طرف معامله واردات قهوه با ایران بودند، می‌افزاید که ۹۵ درصد از ارزش قهوه وارداتی به کشور از طریق ۵ کشور مذکور انجام گرفته و باز بر اساس این گزارش، در سال ۱۴۰۲ این میزان قهوه وارداتی از سوی ۱۲۱ شخص و شرکت انجام گرفته است.
با توجه به این آمار‌ها به خوبی می‌توان دریافت که واردات قهوه به ایران نه تنها در جریان است که شاید با توجه به رشد آن از فاصله سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ و احتمالا آمار رو به رشد آن تا سال ۲۰۲۴ باید پرسید که ارز دریافتی دقیقا توسط چه اشخاصی دریافت شده و مهم‌تر این که با توجه به این که ارز تخصیصی برای واردات قهوه رقم ۲۸۵۰۰ تومان است، آیا این کالا با توجه به افزایش قیمت نجومی آن در مقایسه با سایر کشور‌ها با رقم ارز آزاد در اختیار مصرف کننده داخلی قرار می‌گیرد؟
قیمت قهوه با ارز نیمایی هم در ایران نجومی است
شاید برایتان جالب باشد اگر قیمت ارزان‌ترین قهوه فوری بازار ایران را در نظر بگیریم به کیلویی حدود ۲۷ دلار می‌رسیم و کافی است به سراغ قهوه‌های میان قیمت که حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان است، برویم و به رقم هر کیلو ۳۵ دلار با رقم ارز نیمایی یعنی دلار ۲۸۵۰۰ می‌رسیم و اگر به سراغ رقم قهوه‌های ترکیبی ربوستا و عربیکا برویم که به طور معمول در بازار با رقم هر کیلو ۲ میلیون تومان فروخته می‌شود، به رقم ۷۰ دلار در هرکیلو با ارز نیمایی ۲۸۵۰۰ تومان می‌رسیم.
این در حالی است که معادل‌های این قهوه‌ها در جهان با قیمت بین ۴ تا ۷ دلار فروخته می‌شود. حال اگر بخواهیم دلار حدود ۶۰ هزار تومان آزاد را معیار قرار دهیم، برای قهوه‌های فوری ایران به رقم بین ۲۸ تا ۳۵ دلار در هر کیلو خواهیم رسید؛ یعنی حتی با رقم دلار آزاد نیز در محاسبه قیمت قهوه در ایران نسبت رقم جهانی آن نجومی است.
احتمالا برای رسیدن برابری قیمت قهوه در ایران و جهان ناچار باشیم رقم دلار را حتی از ۶۰ هزار تومان بیشتر بگیریم و این خود محل سوال است که قیمت دلار در قهوه‌ای که می‌نوشیم احتمالا بیش از ۱۰۰ هزار تومان حتی برای ما محاسبه شده و سازمان بازرسی کل کشور و تعزیرات حکومتی شاید لازم است به فوریت در این مورد ورود کنند و به این مساله بپردازند که چطور وقتی ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای واردات قهوه تعلق گرفته چرا نوع عرضه آن در بازار منجر به افزایش قیمت آن تا این ارقام رسیده است؟
مساله در این میان فارغ از حقوق مصرف کننده بی دفاع ایرانی، موضوع ارزی است که واردکننده دریافت می‌کند، اما گویا خود را چندان ملزم به رعایت قوانین و اصول آن نمی‌داند.
- 19
- 5
