وضعیت بدتر از چیزی است که مردم احساس می‌کنند

نشست تخصصی«سیاست‌گذاری در بحران» به همت موسسه دین و اقتصاد در محل این موسسه برگزار شد.

به گزارش جماران، در این نشست «رضا امیدی»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه سیاست‌گذاری در بحران چند وجه دارد، گفت: سیاست‌گذاری در شرایط بحران به ظرفیت نظام‌های سیاسی برمی‌گردد و این ظرفیت در سه بعد دانشی، سیاسی و اجرایی شکل می‌گیرد. در پایه‌ای‌ترین تعریف‌هایی که از علم سیاست‌گذاری وجود دارد، منظور دانشی است که از مشکلات اجتماعی پیشگیری می‌کند. ما زیاد می‌شنویم که برخی می‌گویند قوانین خوبی داریم اما اجرا نمی‌شوند یا سیاست‌های خوبی اتخاذ شده که بد اجرا می‌شوند در حالی‌که اصلا این‌طور نیست. سیاست آن چیزی است که اجرا می‌شود نه آن چیز که انشا می‌شود.

وی افزود: بودجه‌ریزی نیز یک مساله تکنیکال نیست. در همه دنیا بودجه به عنوان سیاسی‌ترین سندی که دولت‌ها تدوین می‌کنند، شناخته می‌شود. هم بودجه‌ریزی و هم سیاست‌گذاری از دل رابطه دولت و جامعه برمی‌آیند. از این زاویه می‌خواهم به بودجه سال ۱۳۹۸ بپردازم چرا که بخشی از این پردازش ناشی از نگرانی‌هایی است که نسبت به بودجه سال ۱۴۰۲ وجود دارد که مبادا تاثیراتی که در سال ۹۸ منجر به تدوین بودجه سال ۱۳۹۹ شد، در ارتباط با سال آینده هم رخ دهد. می‌خواهیم بدانیم برداشت سیاست‌گذار از اتفاقات اخیر چه بوده و آن برداشت چگونه در بودجه نمایان می‌شود.

مرتب اعتماد به حل مسائل توسط دولت‌ها، کم‌رنگ‌تر می‌شود

امیدی با اشاره به نتایج پیمایش ملی سلامت اجتماعی که در سال ۱۳۹۷ صورت گرفته، گفت: تقریبا در اکثر حوزه‌های رفاهی، نشاط اجتماعی، وضع اقتصادی، مسکن، اشتغال و... بین ۶۰ تا ۷۰درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند وضعیت ما در ۵ سال آینده بدتر خواهد شد. جالب است که بدانید در تمام این محورها، گروه سنی جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال نگاه بدبینانه‌تری به آینده داشته‌اند. دلالت‌های مهمی که می‌توان از این پیمایش دریافت این است که جامعه فکر می‌کند به میزان تلاشی که می‌کند، دستاوردی برای او حاصل نمی‌شود. از اواخر دهه ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۹ که آخرین پیمایش ملی انجام گرفت، می‌بینیم مرتب اعتماد به اینکه دولت‌ها توان حل مسائل دارند در بین پاسخ‌دهندگان کم‌رنگ‌تر می‌شود. این ناامیدی نه فقط نسبت به نظام سیاسی بلکه نسبت به سایر گونه‌های اقتدار مانند دانشگاهیان، نخبگان و... ایجاد شده است. اینجاست که می‌بینید سلبریتی‌ها بیشتر دیده می‌شوند.

نرخ پوشش بیمه بیکاری یک سوم میانگین جهانی است

وی افزود: یافته دیگری که در پیمایش‌های صورت گرفته وجود دارد، حس تضییع حق است یعنی جامعه فکر می‌کند حقش بیشتر تضییع می‌شود و سازوکارهای قانونی به تسخیر صاحبان قدرت درآمده است. وقتی جامعه چنین تصویری از وضعیت خود دارد، یک نقد به میان می‌آید که وضعیت کشور بهتر از چیزی است که جامعه درک می‌کند اما واقعیت این است وقتی شما به داده‌های رسمی مراجعه می‌کنید، می‌بینید اتفاقا وضعیت بدتر از چیزی است که مردم احساس می‌کنند. چیزی حدود ۵۰ درصد از شاغلان فاقد هرگونه بیمه هستند. نرخ پوشش بیمه بیکاری حدود ۹درصد است در حالی‌که میانگین جهانی آن ۳۰درصد و در برخی کشورها ۹۰درصد است. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ نسبت هزینه‌های ثروتمندترین دهک نسبت به فقیرترین دهک از ۱۰ به ۱۴ برابر افزایش پیدا کرده است.

ناکارآمدی دولت باعث توسل به ابزار زور می‌شود

استاد دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: سال ۱۳۹۸ را به عنوان یک نقطه مهم تلقی می‌کنم. در سال ۱۳۹۷ آمریکا از برجام خارج شد. در آبان ۱۳۹۸ افزایش قیمت بنزین به موجی از اعتراضات دامن زد. سپس ترور سردار سلیمانی، ساقط کردن هواپیما و کرونا رخ داد لذا سال ۱۳۹۸ سال بسیار سنگینی بود اما سوال این است که این سختی‌ها چگونه خود را در قانون بودجه سال بعد نشان داد؟ بودجه سال ۱۳۹۹ تنها بودجه‌ای بود که بدون مطرح شدن در صحن علنی تصویب شد. در همین قانون، مجلس حدود ۶۰هزار میلیارد تومان به حجم بودجه‌ای که دولت ارائه کرده بود، افزود. از این مقدار حدود ۴۰هزار میلیارد تومان برای امور دفاعی، امنیتی و انتظامی افزوده شده است. به عنوان مثال فقط بودجه یکی از بخش‌های نیروی انتظامی حدود ۶هزار میلیارد افزایش داشته درحالی‌که کل بودجه نظام سلامت در سالی که کرونا آمد ۱۳۰۰ میلیارد تومان بوده است. ممکن است گفته شود این عددها در کل بودجه دولت، رقمی به حساب نمی‌آیند اما برای من که سال‌ها در سازمان برنامه بودم، عددهای مهمی هستند.

امیدی خاطرنشان کرد: در همان بودجه اعتبارات برای بازماندگان از تحصیل که در ۸ استان هدف در نظر گرفته شد، نصف شد. امسال وزارت آموزش و پرورش برآوردهایی داشته که اگر ۲۳۰۰ میلیارد تومان بودجه به او اختصاص پیدا کند، می‌تواند در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۶۰هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل را به مدرسه برگرداند اما می‌بینیم در سال ۱۴۰۱ ردیف اعتباری خرید تجهیزات امنیت شهری بالغ بر ۳ هزار میلیارد تومان بوده در حالی‌که در لایحه دولت اول ۱۰میلیارد تومان بود. بعد از بازگرداندن لایحه بودجه به دولت این رقم به ۸۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت که همین رقم هم توسط مجلس تغییر کرد و به ۳ هزار میلیارد تومان رسید اما می‌بینیم یارانه شیر مدارس که این‌همه مورد تاکید است، در سال ۱۴۰۱ اعتباری معادل ۳۰۰ میلیارد تومان داشته است. چرا من نیروی انتظامی را مثال می‌زنم؟ چون ما وقتی از لحاظ نظری به مشروعیت دولت‌ها می‌پردازیم، می‌گوییم دولت‌ها از طریق کارایی یا دموکراسی کسب مشروعیت می‌کنند لذا اگر این دو را نداشته باشند، به ابزار زور تبدیل می‌شوند.

در حوزه فرهنگ، مجلس حدود ۳۶۰۰ میلیارد تومان را به بودجه امور فرهنگی و هنری اضافه کرده که از این مقدار ۲۴۰۰ میلیارد تومان به صداوسیما اضافه شده است. شما وضعیت فقرتان به این صورت است که می‌بینید، آن تنش اجتماعی سال ۱۳۹۸ را هم داشته‌اید و با کرونا روبه‌رو شده‌اید اما این‌گونه عمل می‌کنید؟ در همین مجلس یک‌سری برنامه به بودجه نیروی انتظامی اضافه شده مانند طرح ذوالفقار تحت عنوان تقویت بنیه امنیت شهری با اعتبار ۲۵۰۰ میلیارد تومان که اصلا در برنامه‌های دولت نبوده است. به طور کلی در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ اعتبار نیروی انتظامی حدود دو برابر شده است درحالی‌که در همین مدت بودجه حوزه سلامت ۲۵درصد و بودجه آموزش و پژوهش ۵۷درصد افزایش یافته و کل اعتبارات حوزه محیط زیست در سال ۱۳۹۹ حدود ۶۰۰میلیارد تومان بوده است.

پرداخت بیش از دو برابر میانگین جهانی از جیب مردم در حوزه سلامت

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به وقایع آبان ۱۳۹۸ گفت: به‌رغم اینکه رئیس‌جمهور وقت اعلام کرد من صبح متوجه قضیه شدم، دیدیم که نیروهای انتظامی در همان صبح در میادین شهر حضور داشتند. این یعنی ما بیش از تبعات اجتماعی آن طرح، پیامدهای انتظامی آن را مورد توجه قرار دادیم. یک اقتصاددان فرانسوی می‌گوید اگر دولت‌ها در زمان مناسب اعتبارات کافی را برای حل مسائل اجتماعی اختصاص ندهند، ناگزیر می‌شوند بعد برای سرکوب اعتراضات ناشی از تبعات آن بی‌توجهی، اعتبارات بیشتری هزینه کنند.

آن چیزی که از بودجه سال ۱۳۹۹ فهمیده می‌شود، همین مساله است یعنی سیگنالی که دولت به جامعه می‌دهد این است که من در حوزه‌هایی که به زندگی شکل می‌دهد، عقب‌نشینی کرده‌ام. تحلیل خیلی از جامعه‌شناسان از اعتراضات اخیر این است که واکنش‌های مشاهده شده، برای زندگی است. ما یکی از کشورهایی هستیم که پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت، بیش از دو برابر میانگین جهانی است. در حوزه آموزش عمومی، این شاخص ۲.۵ برابر میانگین جهانی است درحالی‌که در قانون اساسی دولت مکلف به تامین رایگان است. البته ما در دوره‌هایی آموزش رایگان داشته‌ایم.

امیدی در پایان گفت: آیا این اتفاقی که در ساحت سیاست‌گذاری ما در سال ۱۳۹۸ اتفاق داد و نمود آن را در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دیدیم، برای سال ۱۴۰۲ هم می‌خواهد تکرار شود؟ اگر تکرار شود، ما چه مواجهه‌ها و چه شکاف‌های بیشتری در رابطه دولت و ملت خواهیم داشت؟