ثروتی که می‌سوزد

صنعت بازیافت در جهان امروز ثروتی پایان‌ناپذیر و ارزشمند است. این صنعت نه‌تنها زندگی را از زباله‌هایی که جان آدمی را به خطر می‌اندازند رها می‌کند بلکه از حیث اقتصادی اهمیتی بسیار ویژه دارد. در حالی که کشورهای توسعه‌یافته و کارشناسان اقتصاد سبز بازیافت لاستیک را بسیار مهم ارزیابی می‌کنند، بی‌توجهی نسبت به آن در کشور فزونی گرفته است.

همچنین نتیجه نهایی بی‌توجهی به کارخانه‌های بازیافت داخلی چیزی نیست مگر از دست رفتن ۱۰ میلیارد دلار ارزش افزوده در اقتصاد کشور و چون در صنایع بازیافت به ازای هر ۹۰۰۰دلار یک موقعیت شغلی قابل ایجاد است، یک میلیون نفر موقعیت شغلی، آن هم در شرایط بحران اشتغال در جامعه مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد.

بازیافت لاستیک صنعتی است که در دنیای امروز به طور جدی مورد توجه است و دولت‌ها در راستای رونق آن تلاش می‌کنند. عمر این صنعت هرچند در میان دیگر صنایع کشور کوتاه است اما این نهال تازه در جوانی و در ابتدای راه با بی‌توجهی در حال خشک شدن است. گزارش زیر دلایل بی‌توجهی به ثروتی که از بازیافت لاستیک سهم کشور خواهد شد را مورد بررسی قرار می‌دهد.

آگهی‌های حراج صنعت

آگهی‌های فروش کارخانه‌های بازیافت لاستیک هر روز در شبکه‌های مجازی به چشم می‌خورند. فروش کارخانه‌هایی که پیش از این در راستای اشتغالزایی و گسترش صنعت قدم برمی‌داشتند. جامه بزرگ، مشاور فروش املاک صنعتی درباره آگهی‌های فروش کارخانه بازیافت لاستیک به «جهان صنعت» می‌گوید: تعداد کارخانه‌هایی که نتوانستند به کار خود ادامه دهند بسیار زیاد است. در این بین اما بیشتر از همه کارخانه‌های بازیافت لاستیک با پایین‌ترین قیمت در حال واگذاری و فروش هستند.

اما چرا کارخانه‌های بازیافت لاستیک یکی پس از دیگری در حال واگذاری یا فروش هستند؟ این کارخانه‌ها علاوه بر همه امتیازهایی که در حوزه اشتغال ایجاد می‌کنند به طور قطع در راستای بهره‌وری و همچنین محیط‌زیست کشور نیز شرایط مثبتی را فراهم خواهند کرد. اما این مشاور املاک صنعتی معتقد است؛ ‌دلیل اصلی واگذاری کارخانه‌های کوچک مسائل مالی، مخصوصا سود بالا برای بازپرداخت وام است. همچنین اکثر کارخانه‌هایی که تصمیم به واگذاری گرفته‌اند، توان پرداخت سود وام بانکی را ندارند.

بهره‌های فلج‌کننده بانکی

احمدرضا عاروان،‌ مدیر شرکت پرنیان لاستیک شرق است که مدتی قبل تصمیم به فروش کارخانه بازیافت لاستیک خود گرفت. همچنین وی دلیل اصلی عدم توانایی ادامه فعالیت‌های کارخانه را رکود اقتصادی چند سال اخیر می‌داند.

احمدرضا عاروان در گفت‌و‌گو با «جهان صنعت» با اشاره به اینکه صنایع و تولید به شکل زنجیره‌واری به هم وابسته هستند، گفت: فروش باید در بالاترین نقطه خود قرار داشته باشد تا در نهایت امکان باقی ماندن در عرصه تولید فراهم شود. 

تولید اما به دلیل مشکلات عدیده امکان رسیدن به بالاترین نقطه خود را ندارد. از سویی دیگر یکی از مسایلی که به پیچیدگی روند کار کارخانه‌های کوچک مخصوصا بازیافت لاستیک دامن می‌زند،‌ بهره‌های سنگین بانکی است.

وی در ادامه با اشاره به نرخ بالای سود بانکی گفت: به دلیل عدم توانایی برای رسیدن به بالاترین میزان تولید،‌ پرداخت اقساط بسیار دشوار شد. در پی آن به دلیل انباشت چند دوره اقساط بهره نرخ سود بانکی افزایش یافت و در نهایت به ۳۰ درصد رسید. در نهایت همین موضوع موجب شد امکان بازپرداخت اقساط با نرخ سود ۳۰ درصد فراهم نشود.

نامه‌نگاری‌های بی‌پاسخ

مدیر شرکت پرنیان لاستیک شرق با اشاره به نامه‌نگاری‌های متعدد با محیط‌زیست و وزارت صنایع گفت: تا امروز امکان حل شدن مشکلات کارخانه بازیافت لاستیک اشتهارد فراهم نشده است. این در حالی است که تخصص من در زمینه بازیافت است. همچنین این کارخانه اولین و تنها کارخانه‌ای است که مدرک ISO در زمینه بازیافت دارد.

مدیر این کارخانه بازیافت لاستیک در ادامه افزود: اقتصاد کشور حالت بیمار گونه‌ای دارد. از آنجایی که کارخانه‌های بازیافت لاستیک وابستگی جدی به طرح‌های عمرانی دارد، در شرایط رکود امکان فروش کالا و خدمات آن به شدت کاهش پیدا می‌کند. یکی از مقاصد فروش کارخانه‌های بازیافت لاستیک، پروژه‌های عمرانی و ساخت‌و‌ساز ساختمان است. در شرایطی که ساختمان‌سازی هم به رکود رسیده است دیگر امیدی به شرایط ما نیست.

سونامی فروش و تعطیلی کارخانه‌های بازیافت لاستیک 

در چند سال گذشته حتی شاهد آن بوده‌ایم که کارخانه‌هایی که بعد از این کارخانه تاسیس شده اند نیز به سمت ورشکستگی رفته‌اند. کارخانه‌هایی از اصفهان، زنجان، اراک و آمل و حتی اشتهارد خط تولیدشان متوقف شده است. اقتصاد کشور سیاست‌های انقباضی را پیش گرفته است که به طور مصنوعی از تورم جلوگیری می‌کند و این موضوع بودجه‌های طرح‌های عمرانی را کاهش داده و همین روند صنایع را دچار آسیب می‌کند.

پیگیری‌های جهان صنعت در راستای گفت‌و‌گو با کارخانه‌های صنایع بازیافت فروخته شده در دیگر شهرها بی‌نتیجه ماند. 

مدیر کارخانه‌های بازیافت لاستیک شهرستان زنجان این موضوع را خصوصی اعلام کردند و حاضر به رسانه‌ای کردن تجربیات خود در راستای بررسی این مشکلات نشدند. 

این درحالی است که موضوع کارخانه‌های بازیافت لاستیک مساله‌ای است که با صنعت و محیط‌زیست هم‌راستا گره خورده است.

عدم آگاهی مدیران از اهمیت بازیافت 

سیدتوحید صدرنژاد، دبیرکل اتحادیه صنایع بازیافت ایران نیز با ابراز نگرانی از وضعیت کارخانه‌های در حال تعطیلی صنایع بازیافت درباره مشکلات صنعت بازیافت لاستیک به جهان صنعت گفت: در این حوزه با دو نوع مشکل مواجه هستیم.

در نگاه نخست مشکل عمومی صنعت بازیافت که نتیجه کم‌اطلاعی مدیران کشور از بازیافت و عدم وجود سیاست‌های حمایتی قابل رقابت با کشورهای رقیب است و عملا با کاهش توان رقابت‌پذیری و تضعیف صنایع بازیافت ایران، فضا را به سمت تقویت بازیافت‌کنندگان چین و هند و سایر رقبای خارجی یا کارگاه‌های فاقد مجوز داخلی سوق می‌دهد و موج تعطیلی صنایع بازیافت کشور می‌شود.به اعتقاد صدرنژاد، رونق اقتصاد سبز‌ و صنعت بازیافت به عنوان مهم‌ترین بخش این اقتصاد، در کشورهای پیشرو در این حوزه بیش از هر چیز در گرو سیاست‌های حمایتی بوده که این کشورها در حوزه اقتصاد سبز اتخاذ نموده‌اند که متاسفانه این حمایت‌ها تاکنون به هر دلیلی از صنایع بازیافت کشور دریغ شده است.

معافیت مالیاتی رکن فراموش شده صنعت بازیافت

دبیرکل اتحادیه بازیافت با تشریح موقعیت بازیافت لاستیک کشور گفت: با تقویت بازیافت، بخش قابل توجهی از هزینه‌های بهداشتی و زیست‌محیطی کشورها کاهش می‌یابد، از همین رو در ۶۴ کشور جهان برای بازیافت‌کنندگان و فعالیت‌های مرتبط امتیازاتی از جمله معافیت مالیاتی و چرخه پرداخت هزینه‌های بازیافت در نظرگرفته می‌شود. 

عدم وجود چنین حمایت‌هایی در شرایط مشابه، قیمت‌تمام شده محصولات بازیافتی ایران را در مقابل رقبای خارجی افزایش و توان رقابتی صنایع بازیافت ایران را در مقابل ما کاهش می‌دهد.

از سویی دیگر صدرنژاد با توضیح اهمیت مقوله صنعت بازیافت در دنیای امروز ادامه داد: بر‌اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۷۰ درصد مواد اولیه صنایع جهان محصولات بازیافت خواهد بود.

این در شرایطی است که موقعیت ممتاز کشور ما در حال حاضر به فرصتی برای شکوفایی اقتصادهای رقیب‌مان تبدیل شده است. به عنوان نمونه عدم وجود سیاست‌های حمایتی قابل رقابت با جهان موجب شده که در مقابل صادرات ۴۰۰ میلیون دلار ضایعات کاغذی، رقمی معادل یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار کاغذ به کشور وارد می‌شود. این به معنی خروج یک میلیارد دلار ارزش افزوده از چرخه اقتصاد کشور است.

عدم حمایت از صنعت روکش لاستیک

صدر‌نژاد در ادامه تصریح کرد: نتیجه نهایی بی‌توجهی به کارخانه‌های بازیافت داخلی چیزی نیست مگراز دست رفتن ۱۰ میلیارد دلار ارزش افزوده در اقتصاد کشور و چون در صنایع بازیافت به ازای هر ۹۰۰۰دلار یک موقعیت شغلی قابل ایجاد است، آن هم در شرایط بحران اشتغال در جامعه.

از همین رو نباید از این موضوع به سادگی عبور کنیم که علاوه بر مشکلات جدی عرصه بازیافت لاستیک، در دیگر شاخه‌های این صنعت نیز که می‌تواند به نفع اقتصاد کشور باشد بی‌توجه عمل کرده‌ایم. در نگاهی اجمالی، سهم بازیافت از اقتصاد کشور کمتر از ۰۱/۰ درصد است. این در حالی است که این سهم برای آلمان ۶ و برای چین ۱۲ درصد است.

این کارشناس امور بازیافت تاکید کرد: بخش دوم مشکلات اختصاصی صنعت بازیافت لاستیک است. عدم حمایت از صنعت روکش لاستیک که سهمی بسزا در تامین لاستیک خودروهای سنگین در کشورهایی نظیر آمریکا دارد، کشورمان را از امتیاز وجود چنین صنعت سودمندی بی‌بهره ساخته است.

وی افزود: تبدیل لاستیک‌های بزرگ که قابلیت روکش ندارند به پودر لاستیک یکی دیگر از شاخه‌های اصلی صنعت بازیافت لاستیک است. اصلی‌ترین مورداستفاده پودر لاستیک فرمولاسیون آن در آسفالت است که موجب کاهش ۳۰ درصدی مصرف قیر و بالا رفتن عمر آسفالت خصوصا افزایش مقاومت آن در گرما و جلوگیری از ترک خوردن آن در سرماست. اهمیت ندادن به این امر موجب شده استفاده از پودر لاستیک به تولید محصولاتی نظیر کفپوش محدود شود.

نگرانی از سرنوشت پسماندهای رها‌شده در محیط‌زیست 

صدرنژاد ادامه داد: بخش بزرگی از بازار در اختیار لاستیک‌های کوچک است. سوخت حاصل از تجزیه حرارتی این لاستیک‌ها به واسطه مقادیر بالای گوگرد نیازمند پروتکل تعویض و فرمولاسیون با سوخت‌های تقطیری است که نبود چنین ضوابطی این رشته را نیز از رونق انداخته است.

دبیرکل اتحادیه صنایع بازیافت همچنین گفت: آینده و سرنوشت پسماندهای رها‌شده در محیط‌زیست بسیار نگران‌کننده است. مدیریت این موضوع اما مستلزم آن است که معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست عملکردی پویا داشته باشد و سیاست‌های اقتصاد سبز و همچنین افرادی که پایه نگاهشان بر اساس اقتصاد سبز است، فعال‌تر عمل کنند.او همچنین افزود: اقتصاد سبز، نگاهی است که به جای اتکا به سیاست‌های بازدارنده ساختارهایی نظیر بازیافت را تقویت می‌کند. درآمدزایی ساختارهای اقتصاد سبز فارغ از نظام‌های دولتی و بودجه‌های صیانتی به تنهایی قابلیت دارد محیط‌زیست را حفظ و احیا کند.

بازیافت باید از مرحله جمع‌آوری تعریف شود

از سویی دیگر حمید بهشتی‌منفرد، مدیر‌عامل مجتمع بازیافت لاستیک قم درباره مشکلات این صنعت به «جهان صنعت» گفت: کشورهای اروپایی و آمریکایی از تکنولوژی epr در راستای صنعت بازیافت پیروی می‌کنند. بر این اساس بازیافت از مرحله تفکیک و جمع‌آوری تعریف می‌شود. در این بین بازیافت محصولی مثل لاستیک هزینه بسیار بالایی دارد. از طرفی زمانی که چنین محصول پرهزینه‌ای تولید می‌شود، در راستای مصرف باید مورد حمایت قرار گیرد.

اما حمایت از صنایع بازیافت که خواسته‌ای واضح و روشن از سوی صنعتگران است چرا تا امروز جامه عمل نپوشیده است؟ این صنایع در ساده‌ترین شکل ممکن امکانی دست‌یافتنی برای شهرداری‌ها فراهم می‌کند؛ امکان بهره بردن از محصولی که در داخل کشور تولید می‌شود. همچنین این موضوع کتمان‌پذیر نیست که حجم بالایی از مساله محیط‌زیستی کشور در این راستا حل می‌شود.

این در حالی است که به گفته منفرد، یکی از مصرف‌کنندگان به ظاهر قابل اعتماد محصولات بازیافت لاستیک، شهرداری‌ها هستند. تا امروز اما کمتر کارخانه‌ای با فروش محصولات بازیافت لاستیک خود به شهرداری توانسته مطالبات مالی را به سادگی دریافت کند. شهرداری در بیشتر موارد هزینه‌ها را با چک پرداخت می‌کند و وصول این چک‌ها چندین ماه به طول می‌انجامد.

دستگاه‌های قدیمی مانعی بر راه توسعه بازیافت

همچنین مدیر‌عامل مجتمع بازیافت لاستیک قم در ادامه افزود: سال‌های قبل به دلیل مصائب تحریم، کارخانه‌های بازیافت به ناچار خطوط تولید و دستگاه‌های بسیار قدیمی را از چین وارد کشور می‌کردند. از آنجا‌ که این دستگاه‌ها بسیار قدیمی بود، صنایع بازیافت با هزینه‌های تعمیر و نوسازی بالا و استهلاک پیش‌بینی‌نشده مواجه می‌شدند. از همین رو به دلیل مقرون به صرفه نبودن این خطوط تولید کارخانه‌های بازیافت لاستیک در نهایت به ناچار تعطیل می‌شدند.

بی‌توجهی به صنعت بازیافت لاستیک از سوی مسوولان چون تیغ دو‌لبه‌ای عمل می‌کند که از هر سو بر مشکلات صنعتی و محیط‌زیستی کشور می‌افزاید. منحل شدن صنعت لاستیک نه‌تنها به معنی ورود سیلی از جمعیت بیکار به جامعه است بلکه سرمایه اولیه را دچار هرز‌رفتگی خواهد کرد و از سویی آینده‌ای تاریک برای لاستیک‌های رها‌شده در سطح طبیعت ایجاد می‌کند.

حمید بهشتی‌منفرد نیز در این باره با اظهار نگرانی از آینده‌ای که لاستیک‌های رها‌شده در طبیعت ایجاد می‌کنند، اظهار کرد: یکی از معضلات بزرگ حاصل از بی‌توجهی به صنعت بازیافت لاستیک، ورود عده‌ای سودجو به این صنعت است. عده‌ای با جمع‌آوری لاستیک‌های تیوپلس، به دلیل وجود سیم‌های فولادی موجود در این لاستیک دست به اقدامی خطرناک می‌زنند.

آتش لاستیک‌ها دامن صنعت را گرفته است

همچنین منفرد تشریح کرد: این سودجویان با آتش زدن حجم بالایی از لاستیک در اطراف شهر، دود غلیظ و سرطان‌زایی را به آسمان شهر وارد می‌کنند. حاصل این دود غلیظ و سرطان‌زا مشکلات و بیماری‌های فراوان برای شهروندان و از سویی سود حاصل از فروش سیم‌های فولادی صنایع بازیافت فولاد است. همچنین گاهی لاستیک‌هایی که می‌توانست در صنایع بازیافت سرنوشتی اقتصادی و مثبت پیدا کند، تبدیل به سوختی در باغ‌های میوه می‌شود. هر چند این دود برای میوه‌ها بسیار مضر و خطرناک است.

تعطیلی واحدهای بازیافت لاستیک جدی است

حال که با تعطیلی زنجیروار کارخانه‌های بازیافت لاستیک مواجه‌ایم، چه سرنوشتی در انتظار لاستیک‌های رها‌شده در سطح شهر و کشور است؟ مگر ممکن است به سادگی از صنعتی با چنین بازده مثبت گذر کرد و راه را برای نابودی این صنعت هموار ساخت؟

به اعتقاد منفرد‌، موقعیت فعلی با تعطیلی واحدهای بازیافت روز‌به‌روز بدتر خواهد شد. به واقع کمتر از ۱۰ درصد تایرهای مستعمل بازیافت می‌شود. این نکته که درصد کمی از لاستیک‌ها به کارخانه‌های روکش تایر و پودر راه پیدا می‌کند، کاملا خطرناک است.

 شیدا ملکی