بورس تهران معاملات نخستین روز کاری هفته را مطابق انتظار بسیاری از تحلیلگران و سهامداران با رشد شاخص کل پشت سر گذاشت. نماگر اصلی سهام در روز گذشته توانست ضمن رشد ۵۳۶ واحدی به بالاترین ارتفاع طی بیش از یک ماه اخیر دست یابد. پنجمین رشد متوالی شاخص کل در شرایطی رقم می‌خورد که عوامل موثر بر سهام از چشم‌اندازی مثبت برخوردارند.
از یک سو، بروز نشانه‌های صلح تجاری طی دو هفته اخیر در قیمت جهانی کالاهای اساسی انعکاس پیدا کرده است و این انتظار را به وجود آورده که گره اختلافات بین قدرت‌های بزرگ اقتصادی یکی‌یکی در حال باز شدن است. از سوی دیگر، انتشار تدریجی صورت‌های مالی شرکت‌ها برای فصل پاییز هم تا به اینجای کار ظاهرا مورد انتظار بازار بوده و زمینه را برای ایجاد موج دیگری از رونق در بورس تهران آسان کرده است. این چشم‌انداز مثبت را در برآوردهای فعالان سهام اعم از تحلیلگران و سهامداران می‌توان دید. در صورت عدم بروز اتفاق پیش‌بینی‌ناپذیر یا شوک سیستماتیک احتمالا بازار سهام با اتکای به عوامل بنیادی مطروحه قابلیت ورود به موج چهارم رونق طی دو ماه باقی‌مانده از سال جاری را خواهد داشت.
مروری بر موج‌های صعودی سهام
بورس تهران طی سه فصل گذشته از سال جاری سه دوره رونق چشمگیر را تجربه کرده است. در اولین مرحله از رونق سهام که از بیست‌ودوم خردادماه آغاز شد، شاخص سهام طی ۹ روز کاری توانست بازدهی ۲۰۰ درصدی را کسب و سقف تاریخی جدیدی را برای خود ثبت کند. در آن دوره جهش نرخ ارز مهمترین عامل ایجاد نخستین موج صعودی سهام در سال جاری عنوان شد که نه تنها دررشد ارزش سهام که در افزایش چشمگیر ارزش روزانه معاملات خرد هم انعکاس یافت و رکوردهای جدیدی برای متغیرهای اصلی بازار سهام بر جا گذاشت.
دومین مرحله رشد قابل توجه شاخص سهام در نیمه نخست مردادماه رقم خورد. پس از یک دوره اصلاحی که روند کم‌نوسانی را بر شاخص بورس تهران تحمیل کرد، از سوم مرداد قیمت طیف وسیعی از سهام، خصوصا سهام کالایی بورس تهران، به‌طور پیوسته شروع به رشد کرد. در این دوره که از سوم مردادماه آغاز شد، شاخص سهام طی تنها ۱۰ روز کاری بیش از ۲۳۳ درصد افزایش یافت. بخش عمده بازدهی بورس تهران در این دوره، وامدار حرکت صعودی قیمت در سهام گروه‌های بزرگ یا سهام اصطلاحا کالایی بازار به وقوع پیوست. زمزمه‌های شناورسازی قیمت فروش ارز صادرکنندگان بورسی بزرگ‌ترین محرک استقبال سرمایه‌گذاران از سهام و رشد قیمت‌ها در بورس دلارمحور تهران طی این دوره بود.
قیمت‌های رسمی و آزاد ارز در آن دوره به دلیل پیشبرد عمیقا نادرست سیاست‌های ارزی با شکاف بسیار شدید تاریخی مواجه شد و زمینه را برای کسب رانت از اختلاف قابل توجه قیمت‌های رسمی و قیمت‌ها در بازار آزاد مهیا کرد. مساله‌ای که سرانجام سیاست‌گذار را از عرضه ارز ارزان وادار به عقب‌نشینی کرد و ضمن راه‌اندازی سامانه نیما، زمینه‌ای برای عرضه ارز صادرکنندگان فراهم کرد. از این رو، بنگاه‌های بزرگ بورسی هم این امکان را یافتند که با فروش ارزهای خود به قیمت سامانه نیما- دو برابر قیمت رسمی- درآمد اسمی بیشتری شناسایی کنند.
موج بعدی رونق سهام از نیمه دوم شهریورماه شروع شد و تا نهمین روز مهرماه ادامه یافت. این موج مقارن با گسترش دایره شناورسازی قیمت‌ها و عقب‌نشینی بیشتر سیاست‌گذار از قیمت‌گذاری نادرست کالاها رقم خورد. در واقع، عقب‌نشینی دیرهنگام وزارت صنعت در قیمت‌گذاری کالاهای پایه در بورس کالا زمینه را برای موج بعدی رونق سهام فراهم کرد تا ضمن رالی مجدد قیمت ارز، توجهات به سمت بورس تهران و به‌طور خاص سهام دلاری جلب شود.
در این دوره سهام تقریبا تمام گروه‌های بازار به دلیل کاهش چشمگیر ارزش ریال مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار گرفت و شاخص کل بورس تهران طی ۱۷ روز کاری بازدهی خیره‌کننده ۴۲ درصدی را به ثبت رساند. همزمان با جهش تاریخی قیمت‌ها در موج سوم، سرمایه‌های خرد به‌طور فزاینده‌ای به جریان سهام پیوست و ارزش روزانه معاملات به ارقامی فراتر از مرز ۲ هزار میلیارد تومان هم رسید. جریان قابل توجهی از نقدینگی که بیش از ۵ برابر متوسط ارزش معاملات طی یک سال اخیر بود.
بهانه‌های اصلاح طولانی بورس
اما شاخص کل پس از ثبت رکوردهای تاریخی با افزایش نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی متوقف شد و از دهم مهرماه در مسیر نزولی قرار گرفت. رسیدن قیمت‌ها به سقف‌های بی‌سابقه و فروکش کردن التهاب در تمام بازارهای دارایی و التفات بیشتر سرمایه‌گذاران به مرزهای ارزندگی سهام منجر به حرکت بورس در دوربرگردان نزول قیمت طیف وسیعی از سهام بورسی شد. البته ریسک‌های بیرونی بازار هم در این دوره شروع به خودنمایی کرد.
آغاز تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران، تشدید جنگ تجاری چین و آمریکا با تعرفه‌های وارداتی بیشتر و در نهایت افت شدید قیمت‌های جهانی شاخص بورس تهران را در مسیر نزول تدریجی قرار داد. غافلگیری بازار نفت با معافیت‌های نفتی و نگرانی از کاهش سرعت حرکت اقتصاد جهانی در سایه مناقشات تجاری به ریزش ۴۵ درصدی بهای طلای سیاه از اوج خود در سال میلادی گذشته انجامید. ضمن اینکه دیگر کالاهای پایه اعم از فولاد و فلزات رنگین و همچنین قیمت محصولات پتروشیمی نیز افت‌های شدیدی را تجربه کرد. همزمان با این اتفاقات شاخص کل بورس تهران نیز از قله تاریخی خود ۲۱ درصد عقب نشست.
علائم صلح و صعود مجدد قیمت‌ها
پس از تلاطم‌های شدید در بورس‌های جهانی و افت قیمت سهام و کالاها، خصوصا قیمت نفت، آمریکا در چند دور مذاکره در پی رفع اختلافات تجاری برآمد. ارزیابی مثبت دو طرف از پیشبرد مذاکرات صلح تجاری نه‌تنها در مقام ادعا که رفته‌رفته در قلمرو عمل هم آشکار شد و با افزایش اطمینان بین سرمایه‌گذاران میزان تقاضا در بازار مواد خام قدرت گرفت. پیامد این اتفاق را در رشد ۲۵ درصدی قیمت نفت طی هفته‌های گذشته و همچنین افزایش نسبتا قابل‌ملاحظه قیمت فلزات می‌توان مشاهده کرد. حتی قیمت محصولات پتروشیمی نیز طی این دوره در شرق آسیا روند رو به بهبودی را سپری کرد و توانست خود را از پایین‌ترین سطح قیمت جدا کند و به ارقام بالاتری دست یابد. برآیند این اتفاقات رفته‌رفته باعث فروکش نگرانی از روند قیمت‌های جهانی و بهبود چشم‌انداز بازارها شد.
علاوه بر رفع نسبی اختلافات تجاری، بسته انبساط پولی چینی‌ها برای تحریک تقاضا در دومین اقتصاد دنیا هم بر صعود قیمت‌ها کمک کرد. چینی‌ها طی هفته قبل به منظور افزایش تقاضا نرخ سپرده قانونی بانک‌ها را کاهش دادند تا زمینه را برای دریافت تسهیلات تولیدکنندگان فراهم کنند. در این میان، توافق برای کاهش عرضه نفت از سوی اوپک و متحدانش هم حمایت چشمگیری از قیمت نفت به عمل آورد. اوپک در هفته گذشته گزارش ماهانه خود را منتشر و از کاهش ۷۰۰۰ هزار بشکه‌ای عرضه نفت در ماه دسامبر خبر داد تا پازل حمایت از قیمت مهمترین ماده خام جهان تکمیل شود.
مثلث جریان‌ساز در بورس
«دنیای‌اقتصاد» در گزارش روز گذشته وضعیت مثبت بازار جهانی، رونمایی از عملکرد میان دوره‌ای شرکت‌های بورسی و در نهایت موج افزایش سرمایه و حواشی آن را مثلث جریان‌ساز بورس تهران معرفی کرد. در سطور بالا به عوامل تقویت‌کننده قیمت‌های جهانی اشاره شد اما در درون بازار سهام نیز رویدادهای سرنوشت‌سازی در حال رخ دادن است. تقویت جریان اطلاعات در روزهای اخیر که با انتشار تدریجی گزارش‌های فصلی همراه شده در حال اثرگذاری بر سهام مرتبط است. طی چند روز گذشته عملکرد شماری از شرکت‌ها روی سامانه کدال قرار گرفت و واکنش متناسب معامله‌گران را در پی داشت.
اما باید توجه داشت که سرعت انتشار گزارش‌های فصلی به‌طور سنتی در پایان موعد قانونی آن-یک ماه پس از پایان فصل- اوج می‌گیرد و انتظار می‌رود آخرین مهلت مقرر-امروز ۳۰ دی‌ماه- با ترافیک سنگین گزارش‌های فصلی همراه شود. شفافیت عملیاتی شرکت‌ها در این روز می‌تواند آرایش پول‌ها در بازار سهام را تغییر داده و حرکت نقدینگی را به سمت سهام سودآور و ارزنده سرعت ببخشد و در عین حال، فشار فروش در سهام زیان‌ده را بیشتر کند.
چنان‌که عنوان شد، شماری از بنگاه‌های بورسی که احتمالا عملکرد قابل‌قبولی از حیث سودآوری ندارند، با انتشار صورت‌های مالی ۹ ماهه تحت فشار عرضه قرار خواهند گرفت. اما نمونه‌های تجربی نشان می‌دهد که بخشی از معاملات بورس تهران نه بر اساس سودآوری که بر اساس اخبار و انتظارات از رویدادهای آتی صورت گرفته است و بنابراین این احتمال وجود دارد که عملکرد برخی شرکت‌های پرحاشیه در سایه فضای پیرامونی قرار بگیرد. مسائلی چون افزایش نرخ تسعیر دارایی‌های ارزی بانک‌ها، افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی، افسانه رقیق‌شدن قیمت سهم یا حرکت سهام بر اساس پول هوشمند. مجموعه این عوامل در غیاب گزارش‌های قدرتمند می‌تواند به حمایت قیمت طیفی از سهام شرکت‌های زیان‌ده بازار بیاید. حال باید دید کیفیت کارآیی اطلاعات در بورس تهران تا چه حد می‌تواند بر سویه‌های هیجانی معاملات فائق آید.
ذهن مثبت بازار
چنان‌که عنوان شد شاخص‌های اصلی بورس تهران مطابق انتظار فعالان سهام به رشد خود در معاملات دیروز ادامه دادند. برای دومین هفته متوالی است که بورس تهران بر وفق انتظار فعالان سهام عمل می‌کند و مسیر صعودی را می‌پیماید. بر اساس نتایج نظرسنجی سایت تحلیلی «دنیای بورس»، ۸۷ درصد از کارشناسان شرکت‌کننده پیش‌بینی رشد شاخص سهام را داشته‌اند. این گروه از کارشناسان رشد قیمت‌ها در بازارهای کالایی و به‌طور خاص بازگشت قیمت نفت به بالای مرز ۶۰ دلاری را از مهمترین دلایل تقویت‌کننده سهام طی روزهای آتی عنوان کرده‌اند.
این گروه از فعالان بازار کاهش تنش‌های تجاری بین آمریکا و چین در کنار برخی از سیاست‌های اقتصادی این دو کشور زمینه را برای تقویت بازارهای جهانی دانسته‌اند. گزارش‌های قابل‌توجه شرکت‌های فعال در بورس طی فصل پاییز هم یکی دیگر از دلایل رویکرد مثبت تحلیلگران به رشد بورس عنوان شده که در کنار افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی‌ها اقبال سهامداران از سهام برخی شرکت‌ها را به دنبال خواهد داشت. یکی از نتایج جالب‌توجه این نظرسنجی این است که هیچ‌یک از کارشناسان شرکت‌کننده برآوردی نزولی از شاخص سهام طی هفته پیش‌رو نداشته‌اند. ضمن اینکه گروه سهامداران هم روند شاخص سهام را طی هفته پیش‌رو مثبت ارزیابی کرده‌اند. بر اساس نتایج این نظرسنجی ۷۳ درصد از سهامداران شرکت‌کننده رای به صعود شاخص در این هفته داده‌اند تا تصویر کاملا مثبت فعالان سهام از بازار آشکار شود.
مخاطرات پنهان در آستین بورس
چنان‌که از معماری بازار بر‌می‌آید فضای غالب صعودی است و به نظر می‌رسد اجماعی نامرئی برای ایجاد موج چهارم رونق در بورس تهران شکل گرفته است. با وجود این باید به مخاطرات نهفته در شرایط صعودی هم توجه داشت. رفتارشناسی مالی چنین می‌گوید زمانی که بازار گارد صعودی می‌گیرد، توجه به عوامل مثبت معطوف و احتمال اغراق در مرزهای ارزندگی سهام تقویت می‌شود.
در مسیر نزولی هم بازار در جهتی مخالف حرکت می‌کند و به رویدادها و اخبار منفی وزن و واکنش بیش از اندازه نشان می‌دهد و از حدود تعادلی خود موقتا فاصله می‌گیرد. از این‌رو، طی روزهای آینده این امکان وجود دارد که انتشار گزارش‌های میان‌دوره‌ای و ماهانه بر‌خلاف انتظار و پیش‌بینی طیفی از سهامداران باشد و واکنش‌های هیجانی را در بازار برانگیزد. شرایط بازار جهانی نیز شاید به‌عنوان ریسکی برای بازار سهام شناسایی شود، اما در حال‌حاضر در چشم فعالان بازار این ریسک دیده نمی‌شود.
در بازار دیروز چه گذشت؟
رشد ۳/ ۰ درصدی شاخص کل سهام طی روز گذشته توام با افزایش متوسط قیمت در ۲۱ صنعت بورسی رخ داد. پس از گروه کوچک استخراج معادن، شاخص گروه پالایشی طی روز گذشته بیشترین رشد روزانه را ثبت کرد و نمادهای این گروه جزو بزرگ‌ترین حامیان رشد شاخص کل در معاملات دیروز بودند. افزایش مجدد قیمت نفت در بازار جهانی را می‌توان مهمترین عامل استقبال فعالان بازار از سهام این گروه دانست. در بین گروه‌های اصلی، قیمت سهام گروه فلزات نیز به‌طور متوسط رشد کرد؛
اما در سمت مقابل، گروه بانکی و گروه خودرو تحت فشار عرضه با افت شاخص مواجه شدند. انتشار صورت‌های مالی ۹۹ ماهه بانک سرمایه را می‌توان یکی از عوامل موثر بر سهام این گروه دانست. آنچه در صورت سود و زیان این بانک مشهود است عدم توانایی در جذب سپرده و شکاف شدید بین پرداخت سود سپرده با سود تسهیلات اعطایی- به‌عنوان ردیف اصلی درآمدها و هزینه‌ها- است. به بیان دیگر، تنگنای شدید در شریان ورودی این بانک و پرداخت سود بالای سپرده‌هاست که به تعمیق ۱۴۵ درصدی زیان هر سهم این بانک در فصل پاییز منجر شده است.
همزمان با این اتفاقات شاهد سرعت بیشتر رشد شاخص هموزن بودیم. بروز چنین الگویی در حرکت شاخص‌ها از استقبال بیشتر بازار از سهام شرکت‌های کوچک‌تر حکایت دارد. در بین گروه کوچک، دیروز سیمانی‌ها ضمن تجربه رشد تقاضای عمومی با افزایش تقریبا دسته‌جمعی قیمت مواجه شدند که به نظر می‌رسد انتشار گزارش عملکرد مناسب ۹ماهه «سغرب» در تشدید تقاضا در نمادهای این گروه موثر بوده است.
همگام با بازیگران
روز گذشته برای دهمین روز متوالی، خالص خرید سهام به نام معامله‌گران حقیقی بازار رقم خورد و افزون بر ۱۳ میلیون سهم به ارزش ۷/ ۲۲ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی جابه‌جا شد. بیشترین خالص خرید توسط سهامداران خرد در نمادهای زیرمجموعه گروه فرآورده‌های نفتی ثبت شد تا شاهد جابه‌جایی ۸/ ۱۷ میلیارد تومان نقدینگی از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران حقیقی بازار باشیم. پس از آن نیز گروه خودرو و ساخت قطعات با خالص تغییر مالکیت ۵/ ۳ میلیارد تومانی در مسیر حقوقی به حقیقی همراه شدند.
در صدر خرید معامله‌گران حقیقی، تمایل به جمع‌آوری سهام شرکت پالایش نفت بندرعباس قرار داشت. «شبندر» روز گذشته شاهد جابه‌جایی حدود ۱۳ میلیون سهم به ارزش ۴/ ۱۵ میلیارد تومان از سوی در مسیر حقوقی به حقیقی بودیم. نماد معاملاتی شرکتپالایش نفت اصفهان از دیگر نمادهای روز گذشته بورس تهران بود که با خالص خرید ۵/ ۳ میلیون سهم به ارزش ۳۳ میلیارد تومان از سوی معامله‌گران خرد بازار همراه شد. نماد معاملاتی شرکت داده گستر عصرنوین نیز روز گذشته مورد اقبال معامله‌گران خرد بازار قرار گرفت. به این ترتیب دیروز حدود ۹/ ۳ میلیون سهم «های‌وب» به ارزش حدود ۴/ ۲ میلیارد تومان به سبد سهام حقیقی‌ها افزوده شد.
در آن سوی بازار اما نمادهای زیرمجموعه گروه بانک‌ها و موسسات اعتباری مورد توجه سهامداران عمده قرار گرفتند و خالص خرید ۳/ ۵ میلیارد تومانی را ثبت کردند. در میان شرکت‌های بورسی نیز نماد معاملاتی بانک پاسارگاد در صدر خرید معامله‌گران حقوقی بازار قرار داشتند. به‌طوری که خالص خرید این گروه از معامله‌گران در «وپاسار» بالغ بر ۵/ ۴۲ میلیون سهم به ارزش حدود ۵/ ۵ میلیارد تومان بود. نماد معاملاتی بانک ملت از دیگر نمادهای مورد توجه حقوقی‌ها طی معاملات روز شنبه بود. در این نماد دیروز حدود ۵/ ۶ میلیون سهم به ارزش ۷/ ۱۱ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی جابه‌جا شد.
- 9
- 6
