مهر از نیمه گذشته اما هنوز بعضی کتاب‌ها سر کلاس‌ها حاضر نیستند و در غیاب‌شان پرینت‌ها، جزوه‌ها و عکس‌هایی که با موبایل از صفحات کتاب‌های موجود گرفته می‌شوند، کتاب درسی دانش‌آموزان در بعضی مدارس هستند. تب بی‌کتابی، تنها مختص تهران یا مناطق دورافتاده نیست، بعضی از پدر و مادرها برای آرام‌کردن سردرگمی فرزندشان گذرشان به بازار سیاه کتاب‌های درسی افتاده و قیمت بالای کتاب‌ها بعضی از آنها را منصرف از خرید کرده، اگرچه عده‌ای هم تن به قیمت بالا داده و با دست پر برگشته‌اند.
خبر بی‌کتابی تعدادی از دانش‌آموزان در تهران و بعضی شهرهای دیگر به آموزشوپرورش هم رسیده، تا جایی که علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، بخشی از مشکل پیش‌‌آمده را ناشی از تاخیر ثبت‌نام دانش‌آموزان در سامانه سفارش کتاب‌های درسی دانسته است: «متاسفانه گزارش‌های معدودی داریم که نشان می‌دهد برخی مسئولان توزیع کتاب‌های درسی احتمالا تخلف کرده‌اند. بازرسی وزارت آموزشوپرورش مسأله را بررسی و با متخلفان برخورد می‌کند. کتاب درسی حق دانش‌آموزان است و نباید از انبار مناطق به بازار آزاد و کتاب‌فروشی‌ها منتقل شود.»
دانش‌آموزان بی‌کتاب
«٥٠هزار تومان پول کتاب دادم. نمی‌شود که یک‌ماه از سال تحصیلی بگذرد و دانش‌آموز کتاب نداشته باشد.» خانم راوندی در زمان تعیین‌شده از طرف مدرسه پول ثبت‌نام را به مدرسه داده، اما یکی دوتا از کتاب‌ها هنوز به دست پسر دانش‌آموزش نرسیده است: «پسرم سوم ابتدایی است و آن‌قدر گریه و زاری کرد تا پدرش از بازار آزاد کتابش را خرید، اما هنوز برخی از همکلاسی‌هایش بعضی کتاب‌ها را ندارند.» خانم رستمی هم دو دانش‌آموز کلاس دهمی دارد و نگران کامل‌نشدن کتاب درسی‌شان است.
«پسر و دخترم دوقلو هستند و با وجود رسیدن به روزهای آخر مهر‌ماه هنوز دوتا از کتابهایشان را ندارند. دخترم را خودمان در سامانه ثبت‌نام و پولش را اینترنتی واریز کردیم، اما پسرم را مدرسه ثبت‌نام کرد و پول کتاب‌ها را نقدی پرداخت کردیم، اما هنوز کتابهایشان کامل به دست‌شان نرسیده است.» فرزندان خانم رستمی در یکی از مدارس منطقه ٢٢ تحصیل می‌کنند و برای تهیه کتاب به بازار آزاد مراجعه نکرده‌اند. «بعضی از همکلاسی‌هایشان از بازار آزاد کتاب‌ها را گران‌تر تهیه کرده‌اند، اما من معتقدم این وظیفه آموزشوپرورش است که کتاب دانش‌آموزان را تحویل بدهد.» پسر آقای تدین هم در منطقه ٦ تهران به مدرسه دولتی می‌رود، دوم دبستان است و تعدادی از هم‌مدرسه‌ای‌هایش هنوز بعضی از کتاب‌ها را ندارند.
«در جلسه آخر مدرسه مطرح شد هنوز این مشکل وجود دارد، البته تا به این‌جا هم کتاب‌ها خردخرد به دست دانش‌آموزان رسیده، اما هنوز تعدادی از بچه‌ها کتاب ندارند.» دانش‌آموزان این مدرسه براساس برنامه اعلام‌شده تیرماه در سامانه کتاب درسی ثبت‌نام کرده‌اند، اما با وجود گذشت دو سه هفته از مهر معلم‌ها نمی‌توانند درس بدهند و تنها به مرور درس‌ها اکتفا می‌کنند، تا کتاب به دست همه دانش‌آموزان برسد. «گویا مقاطع دیگر هم چنین مشکلی دارند و بعضی از دانش‌آموزان کتابهایشان کامل نیست. اما این‌که این مشکل مختص مدارس دولتی است یا نه، اطلاع چندانی ندارم.»
«هنوز کتاب‌ها به دست‌مان نرسیده»
«کتب درسی در بازار آزاد با سود ١٧درصد توزیع می‌شود در حالی که ادارات با سود ٦درصد کتاب‌ها را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد؛ سودی که صرف هزینه کاربری و حمل‌ونقل می‌شود چون نرخ تقریبی آموزشوپرورش ٥٠هزار تومان است در حالی که این نرخ در بازار آزاد به ٢٨٠هزار تومان می‌رسد.» این را علی‌اصغر صیامی، کارشناس کتب درسی اداره کل آموزشوپرورش گیلان، چند روز پیش بعد از گفتن تفاوت نرخ‌ها به «ایسنا» در پاسخ به توزیع کتب درسی تالیف ٩٧ گفته است: «بنابر بررسی‌های انجام‌شده توسط وزارت آموزشوپرورش و سازمان پژوهش و مولفین، بعضی کتب در بعضی از رشته‌ها که امسال نسبت به سال گذشته تغییراتی نداشتند، توزیع‌شان در مدارس بلامانع است و مشکلی ندارد.»
بازار آزاد بیرون از تهران بی‌معناست
تاخیر در توزیع کتب درسی مختص تهران و مناطق مختلف نیست و شهرهای دیگر هم کم‌وبیش با این مشکل دست‌به‌گریبانند. مشکلی که گویا فراگیر است و همه دانش‌آموزان را با خود همراه کرده است. شهاب مشایخی معلم یکی از مدارس رودبار جنوب در گفت‌وگو با «شهروند» این مشکل را تنها مختص به مناطق تهران نمی‌داند: «این تاخیرها نشان از نقص در برنامه‌ریزی آموزشوپرورش دارد، البته کم‌کاری بعضی مدیران مدارس هم بی‌تاثیر نبوده و همه اینها دست به دست هم داده تا مشکل توزیع کتب درسی امسال دانش‌آموزان را به دردسر بیندازد؛ به‌طوری که اگر قرار بود برای پایه اول ابتدایی درمجموع هزار جلد کتاب ریاضی، فارسی و علوم تحویل داده شود، مقدار کمتری تحویل داده شد و این کار را سخت کرد، البته در هنرستان‌ها شرایط سخت‌تر است و بعضی از کتب پایشان به بعضی شهرستان‌ها اصلا نرسیده است.»
این معلم بازار سیاه کتاب‌های درسی را برای مناطق محروم بی‌معنا و ناکارآمد می‌داند: «بسیاری از روستاهای رودبار جنوب، ضریب محرومیت ٦-٧ و حتی ٨ دارند، بنابراین بازار سیاه کاملا مفهوم خود را از دست می‌دهد. برای جلوگیری از مشکلات احتمالی خودم برای دانش‌آموزانم ثبت سفارش کردم اما هنوز کتاب‌ها به دست‌مان نرسیده است. تا به امروز -٢٢مهر- بارها با شماره پیگیری سامانه تماس گرفته‌ام اما هنوز از کتاب‌ها خبری نیست. آخرین چیزی که به من گفته‌اند این است که کتاب‌ها در حال بسته‌بندی‌‌اند و چون سفارش‌ها زیاد است کار کمی کند پیش می‌رود.»
هنوز در مرحله آزمون و خطا هستیم
توزیع ناقص کتب درسی، ماجرایی است که از روزهای اول مهر بازارش داغ است و حاشیه‌هایی را هم به دنبال داشته است. عده‌ای از کمبود کاغذ و مسائل ارزی گفتند و گروهی پای بازار سیاه را به میان کشیدند و از نشت کتب درسی به بازار آزاد خبر دادند. در این میان بودند کسانی که این مشکل را در نبودبرنامه‌ریزی دقیق جست‌وجو می‌کردند. مدیر مدرسه‌ای در منطقه ٦ هم با بعضی از این عوامل موافق است، اما از این‌که توپ به زمین مدیران مدارس انداخته شود، گلایه دارد: « این صحبت‌ها کمی بی‌انصافی است. به شخصه می‌‌خواستم یک کلاس ٣٢نفره را ثبت‌نام کنم که با مشکلات زیادی روبه‌رو شدم، چه برسد به این‌که مدیری بخواهد ٦٠٠-٥٠٠دانش‌آموز را ثبت‌نام کند، برای همین بیشتر مدیران از این مسأله استقبال نکردند.»
دانش‌آموزان این مدرسه هم با نقصی کتاب روبه‌رو هستند: «از نیمه اول اردیبهشت ثبت‌نام در سامانه شروع شد، تا اول مهر دانش‌آموزان کتاب داشته باشند، اما با این حال در مدرسه ما ٨٠-٧٠ کتاب در مقاطع مختلف به دست بچه‌ها نرسیده است. به‌عنوان مثال کتاب مطالعات کلاس چهارم تنها در دسترس ٥٠درصد دانش‌آموزان است.» او در ادامه درباره بازار آزاد توزیع کتاب می‌گوید: «بعضی از اولیا حاضر بودند کتاب‌ها را از بازار آزاد تهیه کنند، اما کتابی پیدا نکرده بودند و می‌گفتند بازار آزاد هم با کمبود کتاب روبه‌رو است. این‌که اینها واقعیت دارد یا خیر، به‌شخصه اطلاع ندارم» این مدیرمدرسه توزیع کتاب را در سال تحصیلی جدید بی‌نظم و بی‌برنامه می‌داند: «متاسفانه بعد از سال‌ها هنوز در مرحله آزمون و خطا هستیم. می‌گویند مدیران مقصرند، اما به این نکته توجه ندارند که پول جمع‌کردن از اولیا به همین راحتی‌ها نیست. در ضمن همه این پول‌ها باید در حساب شخصی برود تا به شکل اینترنتی پرداخت شود و خود این یعنی حاشیه و سوءتفاهم.»
کتاب‌های بازار سیاه، چاپ سال‌های گذشته است
علی باقرزاده، معاون رئیس سازمان پژوهش وزارت آموزشوپرورش در پاسخ به مشکل توزیع کتاب‌های درسی و به‌وجود آمدن بازار سیاه کتاب‌های درسی به «شهروند» از بی‌نقص‌بودن شبکه توزیع سازمان پژوهش وزارت آموزشوپرورش و سایر عوامل احتمالی دخیل در تاخیر به‌وجود آمده، می‌گوید. «برای سال تحصیلی جدید، حدود ١٤٢میلیون کتاب چاپ شده است، در هیچ پایه و دوره‌ای با کمبود کتاب مواجه نیستیم و غیر از کتاب آداب و مهارت و سبک زندگی در متوسطه نظری همه کتاب‌ها به استان‌ها و شهرستان‌ها داده شده است.»
*با گذشت سه هفته از آغاز سال تحصیلی جدید، هنوز بعضی دانش‌آموزان از کامل‌نبودن کتاب‌های درسی‌شان گلایه دارند.
برای سال تحصیلی جدید حدود ١٤٢میلیون کتاب چاپ شده است. در حقیقت در هیچ پایه و دوره‌ای با کمبود کتاب مواجه نیستیم، غیر از کتاب آداب و مهارت و سبک زندگی در متوسطه نظری، همه کتاب‌ها به استان‌ها و شهرستان‌ها داده شده است.
*یعنی می‌گویید کمبود کتاب درسی اساسا وجود ندارد؟
به دلیل کمبود کاغذ، کتاب‌های درسی به تعداد دانش‌آموزان و با در نظر گرفتن یک‌درصد بیشتر چاپ شده و با کاهش فرآیند اضافی در مدرسه و سر کلاس‌ها به دانش‌آموزان تحویل داده شده است. طبق برنامه‌ای که تدوین شده بود، از خردادماه تحویل کتاب‌ها مرحله‌به‌مرحله شروع شد و تا ٢٥شهریور تمام کتاب‌ها تحویل داده شدند.
*با وجود این برنامه‌ریزی امسال در زمینه توزیع کتاب‌های درسی مشکلاتی وجود داشت و حتی صحبت از وجود بازار آزاد به میان آمد. شما مشکل را در کجای این پروسه می‌بینید؟
سازمان پژوهش مسئولیت تولید محتوای آموزشی و چاپ کتاب و توزیع آن را به استان‌ها و شهرستان‌ها بر عهده داشته است؛ فرآیندی که در آن هیچ مشکلی وجود نداشته است، البته در بررسی این مشکل گروهی به بازارهای آزاد سر زدند و نتیجه این بازرسی مشخص کرد که کتاب‌های موجود در بازار آزاد هیچ‌کدام چاپ ٩٨ نبودند و کتاب‌ها متعلق به سال‌های گذشته بودند. پی‌دی‌اف کتاب‌ها در سامانه رشد وجود دارد، بنابراین هر کس می‌تواند از آنها پرینت رنگی بگیرد و گران‌تر بفروشد. آموزشوپرورش کتاب‌های درسی را از شبکه توزیع درستی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد. یکی از راهکارهای شبکه توزیع ثبت‌نام دانش‌آموزان با کدملی بود تا در شرایط حساس کاغذ کنترل دقیقی روی توزیع داشته باشیم.
* برای مقابله با سودجویی که از سامانه رشد وجود داشته راهکاری در نظر گرفته نشده است؟
خانواده‌ها می‌توانستند به جای مراجعه به بازار سیاه از همین سامانه استفاده کنند و کتاب‌هایی که نیاز داشتند را چاپ کنند. این امکان برای خانواده‌ها هم وجود داشت و اگر مسأله حاد بود می‌توانستند صفحات یا کتاب‌هایی را که می‌خواهند چاپ کنند.
* با توجه به توضیحات شما هیچ کمبودی در توزیع کتاب‌های درسی وجود نداشته است و همه دانش‌آموزان کتاب‌های درسی‌شان را به شکل کامل دریافت کرده‌اند؟ در حالی که گزارش‌هایی که به ما می‌رسد، موضوع دیگری را نشان می‌دهد.
در بعضی مناطق امکان کمبود کتاب وجود دارد. رویه برای امسال این‌گونه بود که خانواده‌ها یا مدارس دانش‌آموزان را برای دریافت کتاب در سامانه ثبت‌نام می‌کردند، احتمالاتی وجود دارد که می‌تواند در این زمینه مشکلاتی به وجود بیاورد؛ به‌عنوان مثال شاید مدیری برای تحویل کتاب‌های مدرسه‌اش اقدام نکرده یعنی مدرسه تغییر مدیر داشته و مدیر جدید فرصت این کار را نداشته است.
* آیا آماری از تعداد دانش‌آموزانی که کتاب درسی به دست‌شان نرسیده است یا آنها بخشی از کتاب‌ها را دارند، در دست دارید؟
از اول مهر تا به امروز-٢٢مهر- ٢٥٠هزار دانش‌آموز جدید ثبت‌نام کرده‌اند؛ قاعدتا امکان توزیع کتاب برای‌شان وجود نداشته است. در کل شهر تهران حدود ٢٧٠٠ دانش‌آموز مهاجرت داشتند یا محل زندگی‌شان تغییر داشته است؛ البته آمار این دانش‌آموزان جمع‌آوری شده و کتاب در اختیارشان قرار داده شده است ولی باید این موضوع را در نظر گرفت که ١٥میلیون دانش‌آموز در ١١٠هزار مدرسه درس می‌خوانند. در این وسعت این احتمال وجود دارد که دانش‌آموزی در رشته‌ای با تأخیر کتاب‌ها را دریافت کند. دلایل مختلفی در این تاخیرها دخیل است؛ به‌عنوان مثال در مدرسه یکی از شهرستان‌ها در کارودانش رشته جدیدی ایجاد شده در چنین شرایطی باید به ما اعلام شود که برای آنها ثبت سفارش صورت بگیرد تا مشخص شود برای چه تعداد دانش‌آموز و در چه رشته‌ای کتاب نیاز داریم.
بعضی از مدارس هم به دلیل تغییر مدیر تغییر کد داشتند و همین مسأله به تاخیر دامن زده است؛ البته بعضی رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش به کتاب نیاز ندارند؛ یعنی نه امسال نه هیچ سال دیگری کتاب نداشتند.
*راه‌حل پیش روی دانش‌آموزانی که کتاب‌های درسی‌شان ناقص است یا اصلا کتابی دریافت نکرده‌اند، چیست؟
اگر مدرسه یا دانش‌آموزی با مشکل روبه‌رو است، می‌تواند نام و کد خود را به سازمان اعلام کند تا بررسی شود که چرا تا به امروز کتاب به دست‌شان نرسیده است.
لیلا مهداد
- 15
- 6
