«دلار را باد می‌برد و سیف و بانک مرکزی را خواب!» این جمله، نخستین واکنش رسانه‌های مجازی به افزایش قابل توجه نرخ ارز در ایام نوروز بود. همان روزهایی‌که از بازار خبر رسید دلار قیمت پنج هزار و ۱۰۰ تومان را نیز رده کرده است تا بازار اظهارنظرها درباره قیمت ارز در چهارراه‌استانبول باردیگر به داغی سال‌های گذشته شود.
شاید نزدیک به پنج سال پیش که داستان مهیج طلا و ارز در چهارراه‌استانبول روایت می‌شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که در سال‌های نه چندان دور، ترس دلار از گرانی‌های خاطره‌ساز این‌چنین بریزد تا مردم و فعالان اقتصادی در آرزوی بازگشت نرخ دلار به چهار هزار تومان باشند.
نزدیک به یک هفته پیش که دلار با تمام توانش برای غافلگیری اقتصاد کشور پیش رفت، بار دیگر صدای نگرانی مردم در لابه‌لای تفریحات نوروزی به گوش می‌رسید. گرانی غافلگیرکننده دلار و پیش‌روی به کانال پنج هزار تومانی در فضای مجازی نیز بازتاب‌های فراوانی را داشت و فریاد اعتراض کاربران در شبکه‌های مجازی را بلندتر از همیشه کرده بود؛ «دیگر سقفی برای قیمت دلار وجود ندارد»، «به کجا چنین شتابان؛ عده‌ای حالا دارند اشک شوق می‌ریزند برای این قیمت »، «به‌نظر می‌رسد که بازار ارز در دست دولت است.»
با همه این اوصاف دلار از یک هفته پیش با همین فاز گرانی فعالیت خود را در سال جدید شروع کرد تا برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در زیر خبرهای مربوط به چهارراه‌استانبول این چنین بنویسند: «فکر می‌کنم یک قدرتی وجود دارد که به نفع خودش یا جریانات یا عده‌ای خاص در بازار ارز با قیمت دلار بازی می‌کند؛ اما داستان به همین جا ختم نشد.
پا گذاشتن دلار به کانال پنج‌هزار تومانی که در سال ۹۶ از نگاه دولت، فعالان اقتصادی و مردم به نظر جمله‌ای خنده‌دار و بعید به‌نظر می‌رسید، بازتاب‌هایی از سوی بهارستانی‌ها نیز داشت. همین دو روز گذشته بود که عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی آب پاکی را روی دستان همه آن‌هایی‌که منتظر بازگشت دلار به کانال چهار هزار تومانی و حتی کمتر بودند ریخت تا بگوید نرخ دلار دیگر به کمتر از چهار هزار تومان بازنمی‌گردد. سید ناصر موسوی لارگانی به خانه ملت گفته بود: «بعید می دانم در سال جاری نرخ ارز به زیر ۴ هزار تومان و نرخ پیش از نوسانات بازار برگردد.» قصه گرانی دلار درست همانند چند سال گذشته نگران‌کننده است و البته مهیج.
باز هم گرانی دلار و صدای هشدار منتقدان
از سال ۹۰ که بازار ارز به هم ریخت و ارزش پول ملی کشور به شدت افت کرد، صدای منتقدان نیز هر بار بلندتر شد تا جایی‌که حالا رصد صحبت‌های منتقدان به گرانی دلار در سال‌های اخیر، با هزاران اظهارنظر کارشناسانه؛ موافق و البته مخالف همراه است. کافی است یک بار جمله انتقاد به گرانی دلار را در مرورگرتان تایپ کنید تا با یادداشت‌ها و گزارش‌های مختلفی از سوی کارشناسان اقتصادی مواجه شوید.در بسیاری از این انتقادها نیز کاهش ارزش پول ملی نخستین واکنشی است که در خط به خط این انتقادهای ریز و درشت به افزایش قیمت دلار به چشم می‌خورد.
حسین راغفر، یکی از کارشناسان اقتصادی یکی از همان منتقدانی است که در ۶ سال پیش به تبعات منفی افزایش قیمت دلار در بازار آزاد اشاره کرد تا بالا رفتن قیمت دلار با عامل «له شدن کم‌درآمدها» بخواند و نسبت به کاهش ارزش پول ملی هشدار داده باشد. او همان سال‌ها در گفت‌وگویی با روزنامه شرق این‌طور گفته بود: «افزایش نرخ ارز باعث افزایش شدید قیمت کالاها در داخل می‌شود
که نه تنها سبب کاهش رفاه اجتماعی، گسترش فقر و افزایش نابرابری‌ها می‌شود، بلکه قدرت تولیدکنندگان برای بازارهای داخلی را نیز در مقابل کالاهای خارجی به شدت متزلزل می‌کند. نتیجه آن، افزایش تعطیلی واحدهای تولیدی در داخل و گسترش رکود می‌شود. افزایش نرخ ارز اگر تاثیر مثبتی داشته باشد، در نظم کنونی کشور ما، قطعا به نفع طبقات خاصی از منتفعان کنونی است و بدون تردید به زیان طبقات کم‌درآمد است.»
آرامش چهارراه‌استانبول با دلار ۵ هزار تومانی!
بهار امسال اولین بهاری است که با هیجان شدید دلار مواجه شده است. برعکس امسال که انفجار قیمت دلار در نخستین روزهای سال برای همه غافلگیرکننده بود، سه سال گذشته چهارراه‌استانبول آرام بود و خبری از افزایش قیمت دلار تیتر یک رسانه‌ها نبود. این در حالی است که قیمت در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ تغییرات زیادی را تجربه کرد. میزان انحراف معیار در بهار۹۰، ۳۴ تومان و در سه سال بعد نیز بالای ۶۰ تومان بود. انحراف معیار دلار از سال ۹۴ به زیر ۲۰ تومان رسید و در سال ۹۶ نیز عدد ۱۷ تومان برای آن ثبت شد.
اگر روزهای ابتدایی سال ۹۶ را نادیده بگیریم که قیمت دلار چند روز در کانال ۳ هزار و ۸۰۰ تومان نوسان کرد، این ارز از تاریخ ۹ فروردین تا ۳۱ خرداد تنها در کانال ۳هزار و ۷۰۰ تومان نوسان کرد. میزان بازدهی دلار نیز در فصل اول سال ۹۶ به منفی ۴ دهم درصد رسید، حال آنکه در همین مقطع زمانی در سال ۹۵ افزایش نیم درصدی را به ثبت رسانده بود. حالا بعد از مدت‌ها باردیگر بهار در چهارراه‌استانبول به رسم ۶ سال گذشته آغاز شده است
و گویی دلار دیگر حد و مرزی برای صعود ندارد. آنطور که مصطفی خانزادی، یکی از فعالان بازار ارز، از فضای بازار به «همدلی»، می‌گوید: «اکنون قیمت دلار در بازار آزاد، پنج هزار و ۱۹۰ تومان است؛ بازار آرام است و گویی نه خریداری در کار است و نه فروشنده‌ای.»
او در ادامه می‌گوید: «قیمت دلار در روزهای گذشته واقعی نبود؛ اما از روز سه‌شنبه به بعد نرخ واقعی دلار مشخص خواهد شد.» ایسنا نیز فضای این‌روزهای چهارراه‌استانبول را این‌طور گزارش کرده است: در نخستین روز پس از تعطیلات نوروز، بازار ارز در شرایط ساکن و آرامی قرار دارد و بازار در وضعیت نیمه تعطیل قرار دارد. بخشی از صرافی‌ها باز هستند و بخشی دیگر از صرافی‌ها تعطیلند. بعضی از صرافی‌ها به دلیل آنچه "تسویه حساب مالی پایان سال" عنوان کرده‌اند، کرکره‌هایشان را پایین کشیده اند.
بر اساس مشاهدات از قیمت‌ها بار دیگر دلار و یورو با دو نرخ در بازار عرضه می‌شود. دلار و یورو بانکی و دلار و یور آزاد یا غیر رسمی که بین این دو نرخ حدود ۲۰۰ تومان تفاوت قیمت وجود دارد.
این دو نرخی شدن ارز در بازار آزاد از پیش از عید و در اسفند ماه شروع شده بود که دلال بازی و سودجویی در بازار دامن زد که در روزهای پایانی سال این روند متوقف شد اما در حال حاضر بار دیگر این اتفاق افتاده است و بررسی‌ها از بازار ارز پایتخت و میدان فرودوسی و چهارراه استانبول به عنوان یکی از مراکز اصلی خرید و فروش ارز، نشان می‌دهد که بیشتر صرافی‌ها دلار و یورو نمی‌فروشند و اظهار می‌کنند که این دو ارز را ندارند.
از سوی دیگر خبری هم از صف‌های طولانی و جمعیت‌های انبوه مقابل صرافی‌ها نیست و بازار خلوت است.
نکته بارز دیگر حضور نسبتا گسترده دستفروشان و دلالان است که دلار و یورو را با قیمت غیر رسمی عرضه می‌کنند. هر دلار حدود ۵۱۰۰ تومان و هر یورو حدود ۶۲۰۰ تومان بین دستفروشان و دلالان به فروش می‌رسد و متقاضیان این ارزها مجبور هستند که ارز مورد نیازشان را از دستفروشان تهیه کنند.
حضور دستفروشان در چند هفته پایان سال گذشته کمرنگ شده بود اما بار دیگر تعدادشان زیاد شده است که به نظر می‌رسد دلیل عمده آن نفروختن دلار و یورو توسط صرافی‌هاست که دلیل آن چندان روشن نیست.
تا حدود ساعت ۱۳ روز سه شنبه بر اساس آنچه روی تابلو اعلان قیمت صرافی‌ها مشاهده شد دلار ۴۸۷۹ تومان خریده و ۴۸۸۹ تومان فروخته می‌شود. همچنین یورو ۶۰۷۶ تومان خریداری و ۶۰۹۱ تومان به فروش می‌رسد که همان طوری که اشاره شد با قیمتی که دستفروشان عرضه می‌کنند حدود ۲۰۰ تومان تفاوت قیمت وجود دارد و قیمت‌ها عمدتا فقط روی تابلوی اعلان صرافی‌هاست و خرید و فروش چندانی از سوی آنها صورت نمی‌گیرد.
دود بحران نظام بانکی در چشم دلار
میثم رادپور - یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر، کمبود عرضه از سوی بانک مرکزی است. در ایام عید معمولا بازار حواله از کار می‌افتد و بانک مرکزی نیز میزان عرضه را به میزان محسوسی کاهش می‌دهد که با وجود کاهش میزان تقاضای ارز، قیمت‌ها به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد. طبیعی است که با کاهش میزان عرضه دلار از سوی بانک مرکزی قیمت دلار افزایش یابد این در حالی است
که بازار برای جلوگیری از بالا رفتن قیمت ارز نیاز به عرضه نقدی دلار از سوی بانک مرکزی داشته است و با تحت فشار گرفتن ناچار به افزایش قیمت ارز شده است. افزایش قیمت ارز در همه دولت‌ها اتفاق افتاده است و به نظر می‌رسد که دولت‌ها همیشه به دلیل بحران‌های اقتصادی موجود در کشور ناچار به پذیرفتن افزایش قیمت ارز بوده‌اند.
این در حالی است که در برخی از اظهار نظرها، افزایش قیمت ارز با هدف رونق تولید و بالا رفتن میزان صادارت مطرح می‌شود. اما واقعیت این است که این گونه اظهارنظرها از نگاه بنده قابل قبول نیست و دولت‌ها به دلیل مسائلی همچون بحران در نظام بانکی قیمت دلار را افزایش می‌دهند و توانایی کنترل قیمت‌ها در بازار را ندارند.
واقعیت این است که اقتصاد کشور اقتصادی دولتی است و بخش بزرگی از درآمدها تحت کنترل دولت است. در حال حاضر دولت تخصیص دهنده منابع به بنگاه‌های اقتصادی است. بنابراین در چنین اقتصادی دولت‌ها هرگز موافق افزایش قیمت دلار و ایجاد تنش در جامعه نخواهند بود. بنابراین به نظر می‌رسد که افزایش میزان صادارت یا حمایت از تولید نمی‌تواند توجیه مناسبی برای افزایش قیمت ارز باشد. بنابراین بهانه‌هایی همچون کسری بودجه یا حمایت از تولید توجیه مناسبی برای افزایش قیمت دلار نیستند. زیرا برای حمایت از تولید باید در ابتدا ظرفیت بنگاه‌های اقتصادی افزایش یافته و خطوط تولید افزایش یابند تا آنگاه با هدف افزایش میزان سرمایه‌گذاری به فکر افزایش قیمت ارز برای حمایت از صادرات بود.
آنچه که اینک مهم است، قیمت دلار در ماه‌های آینده است. این‌که افزایش قیمت ارز چه تبعاتی برای اقتصاد ایران دارد و چگونه باید تحت کنترل قرار گیرد. آینده بازار ارز مهمترین دغدغه‌ای است که باید اقتصاد ایران با آن مواجه باشد. زیرا افزایش قیمت دلار موجب نگرانی‌هایی از جانب مردم و فعالان اقتصادی شده است که باید به زودی تحت کنترل بانک مرکزی قرار گیرد. اکنون نگرانی مهم این است که با بالا رفتن قیمت دلار، ارزش پول ملی به شدت کاهش می‌یابد. دلار اینک با مواجه با مسائلی مهمتر همچون بحران در نظام بانکی، در حال افزایش است و ارزش پولی ملی نیز روز به روز کاهش می‌یابد. باید در درجه اول اقتصاد از دولتی بودن خارج شده و به دست بخش خصوصی واگذار شود.
فاطمه آقایی‌فرد
- 12
- 5
