پیک انتقال و مهاجرت پرستاران

پایان دادن به کار، مهاجرت و بازنشستگی پیش از موعد، بیشترین درخواست پرستاران در۲سال گذشته بوده است که به‌گفته کارشناسان، همچنان هم دیده می‌شود. حالا به اذعان مؤسسه‌های مهاجرتی، سازمان نظام پرستاری، خانه پرستار و گروه پرستاری، میزان درخواست برای مهاجرت، ترک کار و بازنشستگی پیش از موعد بیش از گذشته است. ۲روز پیش بود که رئیس سازمان نظام پرستاری، از انصراف ۸۰۰پرستار از حرفه‌شان خبر داد. به‌گفته محمد میرزابیگی، این افراد به‌دلیل آسیب‌هایی که از دوران کرونا دیده‌اند، به بخش‌های دیگر منتقل شدند. قبلا در اردیبهشت سال۹۹، یعنی پس از گذشت نزدیک به ۲ماه از شیوع کرونا در کشور، معاون وقت پرستاری وزارت بهداشت خبر از ترک کار یک‌درصد پرستاران داده بود. آنطور که اعلام می‌شود حدود ۲۰۰هزار پرستار در ایران فعال‌اند که یک درصد از آنها، حدود ۲ هزار نفر را شامل می‌شود؛ آماری که به‌گفته دبیرکل خانه پرستار، در پیک‌های بعدی بالاتر رفت. چرا که بیشترین میزان ترک کار پرستاران در پیک‌های اول تا سوم بود که از اسفند۹۸ شروع و تا زمستان۹۹ ادامه داشت. حالا به این آمار باید ترک کار نزدیک به ۶هزار پرستار در۲ سال گذشته را هم اضافه کرد؛ افرادی که به‌گفته محمد شریفی مقدم، یا مهاجرت کرده‌اند و یا شغل‌شان را ترک کرده‌اند. به‌گفته او، سالانه نزدیک به ۲تا ۳هزار پرستار از کشور خارج می‌شوند که ۲سال شیوع کرونا، این عدد را به بالای ۴هزار نفر رسانده است.

 مخالفت با انتقال پرستاران به بخش‌های دیگر

اعلام ترک کار ۸۰۰ پرستار در دوران کرونا، بار دیگر، چالش‌های شغلی این گروه را پررنگ‌تر کرد. گروه پرستاری که پیش از شیوع کرونا هم با بحران‌های متعددی مواجه بودند، در پاندمی کووید-۱۹، این بار شرایط متفاوت‌تری را تجربه کردند. کمبود پرستار، فشار مضاعفی را وارد کرد، دریافتی‌شان تغییری نکرد، ابتلا به کرونا، عوارض جسمی و روانی در آنها ایجاد کرد و در کنار همه اینها همان بی‌عدالتی‌هایی که همواره مورد انتقاد گروه پرستاری است و از سمت مدیران به آنها تحمیل می‌شود، وضعیت را نابسامان‌تر کرد. گفته می‌شود براساس استانداردهای دنیا، به ازای هر هزار نفر جمعیت به‌طور متوسط ۵ تا ۶ پرستار نیاز است و در کمترین حالت حداقل ۳پرستار باید سرکار باشند. در ایران اما این عدد ۱.۶پرستار است که از حداقل‌ها هم کمتر است.

محمود عمیدی،که یک فعال پرستاری است و در یکی از بیمارستان‌های تامین اجتماعی فعالیت می‌کند، به همشهری می‌گوید که تنها در همان بیمارستانی که مشغول به‌کار است، ۳پرستار، کارشان را رها کرده‌اند و تعدادی هم مهاجرت کرده‌اند: «به‌طور کلی هیچ امتیاز ویژه‌ای برای کادر پرستاری در دوران کرونا، درنظر گرفته نشد، نه پاداشی و نه حتی تقدیری. تعدادی از همکاران به‌دلیل بیماری‌ و مشکلات جسمی درخواست انتقال به بخش‌های دیگر داشتند، اما با آن موافقت نشد. این مشکل تنها برای پرستاران نیست، پزشکان هم درگیر این مسئله هستند و شاهد درخواست زیادشان برای مهاجرت هستیم.» روز گذشته سخنگوی سازمان نظام پزشکی به باشگاه خبرنگاران جوان اعلام کرد که در سالی که گذشت، بیش از ۴هزار پزشک درخواست صدور گواهی گوداستندینگ (حسن انجام کار) برای مهاجرت به سایر کشورها، از این سازمان کرده‌اند. بیشترین سهم درخواست‌ها را هم پزشکان عمومی داشته‌اند. به‌گفته رضا لاری‌پور، در سال‌های ۹۲ تا ۹۴، میزان درخواست برای صدور این گواهینامه به ۶۰۰نفر در سال هم نمی‌رسید.

پرستاران قراردادی و شرکتی‌، بالاترین سهم از ترک کار

آمار دقیقی از تعداد پرستاران مهاجرت کرده یا ترک کار کرده وجود ندارد؛ این را جواد توکلی، عضو شورای مرکزی خانه پرستار کشور و عضو هیأت مدیره نظام پرستاری مشهد، به همشهری می‌‌گوید و ادامه می‌دهد: «سهم پرستاران قراردادی، شرکتی و پیمانی در ترک کار بیش از سایر پرستاران است. چرا که آنها با پایان قرارداد با توجه به شرایطی که دارند، شاید دیگر نخواهند ادامه کار داشته باشند، اما نیروهای رسمی، نمی‌توانند به این صورت ترک کار داشته باشند.» او در توضیح بیشتر می‌گوید: «در یکی دو سال گذشته، برخی از پرستاران ترجیح دادند بیکار در خانه بمانند تا اینکه در مراکز درمانی مشغول به‌کار باشند، تعدادی از این پرستاران هم ۸۹روزه بودند، یعنی بعد از سه ماه می‌توانستند دیگر کارشان را ادامه ندهند یا در رشته دیگری مشغول به‌کار شوند. گروهی از این پرستاران آنقدر حقوق کمی دارند که اگر در اسنپ کار کنند، بیشتر درآمد خواهند داشت.» به‌گفته توکلی، بازار پرستاری در کشورهای دیگر گرم است، به همین دلیل میزان و تمایل مهاجرت هم بالا رفته است: «در چند سال اخیر، نزدیک به ۱۰پرستار در بیمارستانی که از آن بازنشسته شدم مهاجرت کردند، خیلی‌ها جذب کانادا شدند، تعدادی از آنها تنها قصد سفر داشتند، حتی تسویه حساب نکردند، اما وقتی شرایط را دیدند، ماندگار شدند.»

درخواست ترک کار تنها پس از ۷سال کار

صف انتظار پرستاران برای بازنشستگی پیش از موعد هر روز طولانی‌تر می‌شود، یکی از آنها «هدی» است که پس از ۲۸سال سابقه کار، به تازگی با درخواستش موافقت شده است. او سرپرستار جراحی یکی از بیمارستان‌ها در مشهد بود و حالا به همشهری می‌گوید که برخی از همکارانش با ۲۰سال سابقه کار هم درخواست بازنشستگی داده‌اند اما با آن موافقت نمی‌شود، چرا که نیرو برای جایگزینی ندارند: «فشار کار و تبعیض‌هایی که در سیستم مراکز درمانی وجود دارد، باعث شده خیلی از پرستاران تمایلی به ادامه کار نداشته باشند، به همین دلیل بخشی در تلاش برای بازنشستگی پیش از موعد هستند، عده‌ای در فکر مهاجرت‌اند و برخی هم ترک کار کرده‌اند.» او می‌گوید در ۲سال گذشته همکارانی داشته که با ۶ تا ۷سال سابقه کار، دیگر تحمل فشارها را نداشته‌ و ترک کار کرده‌اند.

«مرضیه» هم پرستاری است که دوره طرح‌اش را می‌گذراند. او پیش از این به دلیل شدت گرفتن بیماری و فشار کاری فراوان، درخواست انتقال از بخش کرونا را داده بود و پس از مدت‌ها انتظار، حالا در بخش دیگری مشغول به کار است. او به همشهری می‌گوید:« در دوران کرونا از نیروهای طرحی سوءاستفاده شد. برای پرستاران طرحی شیفت‌های زیادی در هفته در نظر گرفته می‌شد، از مرخصی و استراحت خبری نبود و از همه اینها گذشته خطر ابتلا به بیماری و سرایت آن به خانواده، آنقدر فشار وارد کرد که در نهایت درخواست جابه‌جایی دادم.» به گفته او به سختی با انتقال پرستاران به بخش‌های دیگر موافقت می‌شود. حتی آنهایی را که برای مدتی به مرخصی رفته‌اند، مجبور کرده‌اند به محل کارشان برگردند. 

بیشترین جذب پرستار از سوی سوئد، دانمارک و آلمان

میزان درخواست برای مهاجرت پرستاران بالا رفته است، این موضوع را مسئولان رسمی و فعالان پرستاری تأیید می‌کنند. حالا در این میان، مؤسسه‌های مهاجرتی هم که در زمینه خروج از کشور پرستاران فعالیت می‌کنند، بی‌شمار شده‌اند. یک جست‌وجوی ساده در یکی از موتورهای جست‌وجوگر، فهرست بلندبالایی از این مؤسسه‌ها را ردیف می‌کند. این مؤسسه‌ها اعلام می‌کنند که بهترین کشورها برای مهاجرت پرستاران، کانادا، استرالیا، انگلیس، نروژ، دانمارک، سوئیس، ایالات متحده آمریکا و ایرلند هستند؛ با این حال تقاضا برای مهاجرت به کشورهای استرالیا، نیوزیلند، دانمارک، ایرلند و ایالات متحده آمریکا بیش از سایر کشورهاست. در این مؤسسه به میزان حقوق دریافتی در چند کشور هم اشاره شده، مثل کانادا که متوسط حقوق سالانه یک پرستار را ۵۱هزار دلار و استرالیا که حقوق سالانه را ۶۰هزار دلار اعلام کرده است. 

آقای «میم»، که نخواست نام کاملش در گزارش بیاید، در زمینه کاریابی برای پرستاران در کشورهای دیگر فعالیت می‌کند و اطلاعات خوبی درباره وضعیت مهاجرت پرستاران دارد. او به همشهری می‌گوید که حقوق پایین، اضافه کاری‌ اجباری و... از دلایل اصلی پرستاران برای اقدام به مهاجرت است. به‌گفته او در ۲ سال گذشته میزان تمایل برای مهاجرت از سوی این گروه بالا رفته و کشورهای سوئد، دانمارک، آلمان و همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مثل عمان، به راحتی این پرستاران را جذب می‌کنند و خیلی‌ها با خانواده‌هایشان اقدام به مهاجرت می‌کنند. به‌گفته او، شاید بتوان گفت که بخش قابل توجهی از پرستاران تصمیم به مهاجرت دارند، شرایط مهاجرت برای آنها خیلی آسان نیست، اما پروسه سختی هم ندارد: «در دوران کرونا با اینکه صدور ویزا قطع شده بود اما برای پرستاران این اتفاق نیفتاد، به هر حال کشورها برای پوشش همگانی سلامت و به‌ویژه بحث کرونا، به نیروی پرستار نیاز داشتند و در این دو سال هم تلاش زیادی برای جذب پرستار کردند.» آقای میم می‌گوید که پرستاران ایرانی، حرفه‌ای هستند و تخصص‌شان مورد نیاز بسیاری از کشورهای دیگر است و خیلی سریع هم جذب می‌شوند: «معمولا بیمارستان‌های دولتی در کشورهای دیگر، این پرستاران را جذب می‌کنند، در کشورهای دیگر، بیمارستان‌های خصوصی به شکلی که در ایران فعالیت می‌کنند، فعال نیستند و شاید یک تا ۲ درصد از بیمارستان‌هایشان خصوصی باشند.»

هند، ایران و تایلند صادرکننده پرستار

محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار، بارها درباره مهاجرت پرستاران با رسانه‌ها صحبت کرده، او قبلا در آذر سال۹۹ اعلام کرده بود که مهاجرت پرستاران افزایش ۳۰۰درصدی داشته است. به‌گفته او، سالانه حدود ۵۰۰پرستار برای دریافت معرفی‌نامه مهاجرت، به سازمان نظام پرستاری مراجعه کردند که حالا این میزان، ۳۰۰درصد بالا رفته است. او یک‌بار هم در زمستان سال گذشته، اعلام کرد که در یک سال، حدود ۲تا ۳هزار پرستار از کشور مهاجرت کرده‌اند. حالا هم با به میان آمدن ماجرای ترک کار ۸۰۰پرستار در ۲سال گذشته که از سوی رئیس سازمان نظام پرستاری اعلام شده، به همشهری توضیحات بیشتری می‌دهد. به‌گفته او، بیشترین میزان ترک کار، در پیک‌های اول تا سوم کرونا بود. آن زمان گزارشی داده شد که نشان می‌داد نزدیک به ۳تا ۴هزار نفر ترک کار کرده‌اند: «هیچ‌کس نمی‌تواند آمار دقیقی ارائه دهد، چرا که ترک کار تعریفی دارد، اگر پرستار رسمی باشد و کارش را رها کند، می‌توان به آمار دقیقی رسید اما بسیاری از پرستارانی که ترک کار می‌کنند، قراردادی هستند، یعنی یا شرکتی‌اند یا پیمانی و... وقتی قراردادشان تمام می‌شود، می‌توانند دیگر تمدید نکنند. این اتفاق هم از سوی کارفرما رخ می‌دهد هم خود پرستار. بنابراین شاید نتوان گفت ترک کار است.» براساس اعلام شریفی مقدم، تا پایان پیک سوم، تعداد پرستارانی که دیگر نخواستند در این حرفه فعالیت داشته باشند، شاید به ۶هزار نفر هم رسید: «از نظر ما کسانی که قرارداد داشتند و دیگر تمدید نکردند، ترک کار کردند که تعدادشان نزدیک به ۶هزار نفر است.» 

ماجرا اما تنها محدود به ترک کار نمی‌شود، به‌گفته فعالان حوزه پرستاری، خیلی‌ از این افراد، در تلاش برای مهاجرت و کار در کشورهای دیگر هستند. شریفی مقدم می‌گوید که بیشتر این پرستاران تمایل به‌کار در کشورهای اروپایی دارند، نمره زبانی که باید در آزمون‌های معتبر به‌دست آورند، خیلی بالا نیست و به‌طور کلی در ۲سال گذشته به‌دلیل درخواست و نیاز کشورهای دیگر به نیروی پرستار، شرایط مهاجرت آسان‌‌ و سریع‌تر شده است: «برخی از پرستاران در همین ۲سال گذشته به‌دلیل ابتلا به کرونا، دچار عوارض جسمی شدند، مثلا ریه‌شان دچار آسیب شد و دیگر نتوانستند در جای قبلی فعالیت کنند، آنها یا ترک کار کردند یا به بخش‌های دیگری مثل بخش اداری منتقل شدند.» به‌گفته شریفی‌مقدم، در دوران کرونا کشورهای دانمارک، آلمان، استرالیا، کانادا و انگلیس، بیشترین میزان مهاجرت را داشته‌اند، اما قبل از کرونا، کشورهای کانادا و استرالیا بیش از سایر کشورها، متقاضی مهاجرت بودند: «در کشوری مانند دانمارک، تعداد پرستار به ازای جمعیت بالاست، یعنی در شرایطی که در ایران به ازای هر هزار نفر یک ونیم پرستار وجود دارد، در دانمارک برای این میزان جمعیت، ۱۰پرستار وجود دارد.» براساس اعلام دبیرکل خانه پرستار، در دنیا، جز پرستاران ایرانی، پرستاران تایلندی و هندی هم جزو گروهی هستند که تمایل زیادی به مهاجرت دارند: «در کشوری مثل تایلند از ابتدا پرستار برای بیمارستان‌های خارجی تربیت می‌شوند. حتی آنها دانشکده‌های پرستاری دارند که با هزینه کشورهای دیگر، نیرو تربیت می‌کنند.»این میزان پرستار در شرایطی از کشور خارج می‌شوند که براساس اعلام شریفی‌مقدم، در هر دوره‌ای حدود ۱۰میلیارد تومان برای هر دانشجوی پرستاری هزینه می‌شود. این افراد در داخل کشور آموزش می‌بینند، دوره طرح‌شان را در کشور می‌گذرانند، اما  در کشورهای دیگر مشغول به‌کار می‌شوند.

حداقل درآمد در خارج، ۶۰هزار تا ۱۵۰هزاردلار

درآمد پرستاران در کشورهای دیگر، یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت به شمار می‌رود، براساس آنچه دبیر کل خانه پرستار می‌گوید، حداقل درآمد سالانه یک پرستار در یکی از این کشورها، ۶۰هزار تا ۱۵۰هزار دلار است و با توجه به تخصص پرستار، ممکن است این درآمد بالاتر هم برود: «حقوق ماهانه سرپرستار بخش آی‌سی‌یو در یکی از بیمارستان‌های کشور، حدود ۱۰میلیون تومان است اما آنجا به ۵هزار دلار می‌رسد.» به‌گفته شریفی مقدم، برخی از پرستاران به‌ویژه آنها که شرکتی، پیمانی و ۸۹روزه هستند، تنها پایه حقوقی را که سال گذشته حدود ۴میلیون تومان بود، دریافت می‌کنند که امسال با افزایش حقوق احتمالا به بالای ۵میلیون تومان می‌رسد. حقوق پرستاران رسمی و باسابقه هم به حدود ۱۳تا ۱۴میلیون تومان می‌رسد. اما متوسط درآمد پرستاران حدود ۷میلیون تومان است. او می‌گوید:«متوسط حقوق ۸۰درصد افراد رسمی، حدود ۸میلیون تومان است، آنها که شرکتی‌اند ۶میلیون تومان دریافتی دارند و کسانی که در مراکز خصوصی و... فعالیت می‌کنند، همان پایه حقوق را می‌گیرند.»

نکته‌ها

محمود عمیدی، فعال پرستاری: هیچ امتیاز ویژه‌ای بـــرای کادر پرستـــــاری در دوران کرونا، در نظر گرفته نشد، نه پاداشی و نه حتی تقدیری. تعدادی از همکاران به دلیل بیماری‌ و مشکلات جــســمی درخــواست انتقال به بخش‌های دیگر داشتند، اما با آن موافقت نشد

جواد توکلی، عضو شورای مرکزی خانه پرستار کشور: سهم پرستاران قراردادی، شرکتی و پیمانی در ترک کار بیش از سایر پرستاران است. چرا که آنها با پایان قرارداد با توجه به شرایطی که دارند، شاید دیگر نخواهند ادامه کار داشـــته بـــــاشند، اما نـــیروهـــای رســــــمی، نمی‌توانند به این صورت ترک کار داشته باشند

یکــــی از فعالان در بـــــخــش کــــاریابی و مهاجرت پرستاران: در ۲سال گذشته میزان تمایل برای مهاجرت از سوی این گروه بالا رفته و کشورهای سوئد، دانمارک، آلمان و همچنین کشورهای حاشیه خلیج فارس مثل عمان، به راحتی این پرستاران را جذب می‌کنند.  پرستاران در کشورهای مختلف، از نظر دریافت حقوق، در سطح متوسطی قرار دارند، البته در برخی کشورها مثل آمریکا، استــــرالیا و کانادا، پرستـــــــاران جایگاه بالاتری دارند و میزان درآمدشان نزدیک به پزشکان است

محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار: تا پایان پیک سوم، تعداد پرستارانی که دیگر نخواستند در این حرفه فعالیت داشته باشند، شاید به ۶ هزار نفر هم رسید. از نظر ما کسانی که قرارداد داشتند و دیگر تمدید نــــکــــردند، تــــرک کار کردند که تعدادشان نزدیک به ۶ هزار نفر است

در دنیا، جز پرستاران ایرانی، پرستاران تایلندی و هندی هم جزو گروهی هستند که تمایل زیادی به مهاجرت دارند. در کشوری مثل تایلند از ابتدا پرستار برای بیمارستان‌های خارجی تربیت می‌شوند.

نویسنده: زهرا جعفرزاده، روزنامه‌نگار