به گزارش ایلنا، دکتر افشین استوار در آستانه روز جهانی پوکی استخوان، با اشاره به شعار امسال روز جهانی پوکی استخوان مبنی بر "برای سلامت استخوان اقدام کنیم"، گفت: این شعاری دو بعدی است که از یک سو بر فعالیت فیزیکی و بدنی تاکید دارد و از سوی دیگر بر این امر تاکید دارد که باید در بخش پیشگیری، اصلاح سبک زندگی، تشخیص به موقع و تکمیل درمان برای پیشگیری از شکستگی ناشی از پوکی استخوان اقدام شود و در این زمینه گام برداریم.
چه زمانی پوکی استخوان رخ می‌دهد؟
او در تعریف پوکی استخوان، توضیح داد: پوکی استخوان به معنای کاهش تدریجی تراکم معدنی استخوان به شکلی است که سبب پوکی و سپس شکستگی استخوانی شود. این روند به تدریج رخ می‌دهد و اغلب اوقات هیچ علامتی ندارد. تنها راه اینکه آگاه شویم به پوکی استخوان مبتلا هستیم یا خیر، مراجعه به پزشک و انجام سنجش تراکم استخوان است.
تاثیر مستقیم سبک زندگی بر بروز پوکی استخوان
وی درباره میزان سواد سلامت مردم در رابطه با بیماری‌های غیرواگیر از جمله پوکی استخوان، تصریح کرد: متاسفانه آگاهی مردم درباره پوکی استخوان حتی نسبت به سایر بیماری‌های غیرواگیر خیلی پایین‌تر است. یک علت مهم این اتفاق آن است که پوکی استخوان بیماری خاموش است؛ زیرا هیچ علامتی ندارد و گاهی اوقات اولین علامت، شکستگی ناشی از پوکی استخوان است. از سوی دیگر پوکی استخوان به تدریج ایجاد می‌شود زیرا حداکثر توده استخوانی تا قبل از ۳۰ سالگی رخ می‌دهد؛ بنابراین زمینه ایجاد پوکی استخوان در کودکی و نوجوانی فراهم می‌شود؛ یعنی اگر فردی در زمان کودکی و شیرخوارگی و پس از آن سبک زندگی نامناسب داشته باشد (عدم تغذیه مناسب، عدم فعالیت فیزیکی کافی، مواجهه با دود دست اول یا دوم دخانیات و...) زمینه بروز پوکی استخوان برای او در بزرگسالی فراهم می‌شود.او ادامه داد: احتمال بروز پوکی استخوان در بزرگسالی خانم‌ها و در سنین یائسگی که هورمون جنسی زنانه کاهش می‌یابد و به دنبال آن محافظت این هورمون از روی استخوان برداشته می‌شود، افزایش می‌یابد که به دنبال آن تراکم معدنی استخوان کاهش یافته و استخوان ترد، پوک و شکننده شده و مستعد شکستگی می‌شود.
پوکی استخوان؛ بیماری خاموش
استوار با تاکید بر اینکه به علت خاموش بودن بیماری پوکی استخوان در زمینه پیشگیری از آن نیز به درستی عمل نمی‌شود، اظهار کرد: در مراحل و سنین بالاتر تشخیص به موقع بیماری یکی از چالش‌های ما است و یکی از مهمترین شکاف‌هایی است که وجود دارد. خانم‌های بالای ۵۰ سال (بویژه پس از یائسگی) و مردان بالای ۶۰ سال باید برای اطمینان از سلامت استخوان خود به پزشک مراجعه کنند. مطالعاتی که ما انجام داده‌ایم نشان دهنده این است که حدود ۷۰ درصد (بیش از دو سوم) خانم‌هایی که در معرض خطر پوکی استخوان و شکستگی هستند برای تشخیص پوکی استخوان مراجعه نکردند و اقدامات تشخیصی برایشان انجام نشده است. این مطالعات به ما نشان داد در صورت انجام تشخیص به موقع در بانوان معمولا درمان به سرعت آغاز می‌شود، اما متاسفانه مشکل بزرگ‌تر ما پایبندی به تکمیل و ادامه درمان است.
پایبندی به درمان اصل اول بهبود پوکی استخوان
وی با اشاره به اینکه درمان پوکی استخوان درمانی طولانی مدت است، تصریح کرد: فاز اولیه درمان حداقل ۳ و یا ۵ سال طول می‌کشد و مهم است که افراد بدانند باید درمان خود را کامل کنند تا نتیجه مناسب بگیرند. مطالعات ما نشان می‌دهد بیش از ۸۵ درصد خانم‌هایی که درمان را آغاز می‌کنند پیش از یک سالگی درمان خود را رها کرده و دوره درمانی را تکمیل نمی‌کنند و پایبندی به درمان وجود ندارد. در طول درمان پزشک معالج مرتبا اثربخشی درمان را از طریق انجام سنجش تراکم استخوان پایش می‌کند و در صورتی که درمان، اثربخشی لازم را نداشته باشد، اقدامات تکمیلی انجام می‌شود.رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم، تاکید کرد: اقدامات ما در قالب پویش سراسری پوکی استخوان در راستای آگاهی بخشی به مردم و افزایش حساسیت در آنها است تا بدانند چگونه می‌توانند سلامت استخوان خود را حفظ کرده و از وقوع شکستگی جلوگیری کنند.
لبنیات منبع اصلی تامین پروتئین و کلسیم
وی درخصوص تاثیر مصرف شیر و لبنیات در جلوگیری از بروز پوکی استخوان، اظهار کرد: به طور کلی میزان دریافت پروتئین، کلسیم و ویتامین D برای داشتن یک استخوان سالم و قوی بسیار اهمیت دارد که ما یک استخوان قوی و سالم داشته باشیم. یکی از منابع اصلی تامین پروتئین و کلسیم، لبنیات و بخصوص شیر است. از سوی دیگر تغذیه انحصاری با شیر مادر در دوره شیرخوارگی بسیار با اهمیت است و مطالعات مختلفی وجود دارد که نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند در بزرگسالی توده استخوانی بهتری داشته و کمتر به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.وی افزود: از طرفی برای پس از دوره شیرخوارگی شواهد متعددی وجود دارد که مصرف لبنیات و شیر می‌تواند میزان مورد نیاز کلسیم و پروتئین برای بدن را تامین کند و باعث پیشگیری از پوکی استخوان شود. از این رو برای داشتن استخوان قوی بر مصرف لبنیات و شیر تاکید داریم.
آثار گرانی لبنیات بر افزایش بروز پوکی استخوان
او تاکید کرد: آنچه مسلم است این است که گران شدن لبنیات و در دسترس نبودن شیر و مواد لبنی، مصرف آن را در سال‌های اخیر به شدت کاهش داده است و این می‌تواند عاملی باشد که در آینده مشکل پوکی استخوان تشدید شود. موضوع مهم‌تر این است که در کشور ما جمعیت سالمندی به سرعت در حال افزایش است؛ بنابراین از آنجایی که پوکی استخوان مشکل دوره سالمندی است، تغذیه ناکافی در زمان جوانی و نوجوانی می‌تواند این مشکل سالمندی را تشدید کند.
لزوم تغذیه با شیر مادر تا دو سالگی
وی درباره تغذیه انحصاری با شیر مادر توضیح داد: سن توصیه شده برای تغذیه با شیر مادر تا دو سالگی است و بیشتر شدن این سن هم برای نوزاد ضرری ندارد و برای مادر هم خطر زیادی ندارد. تغذیه با شیر مادر به طور کلی برای مادر منافع زیادی دارد. شواهد زیادی وجود ندارد که تغذیه با شیر مادر در دراز مدت باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود هرچند که در کوتاه مدت یک کاهش نسبی در تراکم معدنی استخوان وجود دارد اما در بلند مدت در صورتی که مادر تغذیه مناسبی در دوره بارداری و شیردهی داشته باشد، پوکی استخوان و خطر شکستگی برایش افزایش نمی‌یابد.
جبران کمبود مصرف شیر با برنامه شیرمدرسه
وی درباره تاثیر برگزاری برنامه‌هایی نظیر شیرمدرسه در حفظ تراکم استخوانی، بیان کرد: مطالعه دقیق و مستقیمی در این رابطه نداشتیم ولی می‌دانیم که دسترسی به شیر برای برخی افراد خیلی پایین است؛ بنابراین جبران این مقدار به هر شکل از جمله در مدارس از طریق تغذیه رایگان می‌تواند بخشی از کمبود مصرف شیر را جبران کند. شیر یکی از منابع اصلی تامین پروتئین و کلسیم در دوران کودکی است.
آمار بالای کمبود ویتامین D در کشور
استوار ادامه داد: ماده موثر دیگر ویتامین D است که از طریق تغذیه و نور آفتاب به بدن افراد می‌رسد. میزان مواجهه با نور آفتاب در میزان ساخته شدن ویتامین D موثر است؛ پوشاندن بدن، عدم مواجهه با نور آفتاب، آلودگی هوا و... می‌تواند میزان ساخته شدن ویتامین D توسط پوست را کاهش دهد؛ بنابراین این مقدار باید از طریق تغذیه جبران شود. نکته با اهمیت این است که در افرادی که کمبود ویتامین D ندارند، نیازی به مصرف مکمل‌های ویتامین برای جایگزین کردن میزان ویتامین D نداریم. در صورتی که فرد تغذیه مناسب داشته باشد، ویتامین D به اندازه کافی دریافت می‌کند اما در افرادی که کمبود ویتامین D دارند این کمبود حتما باید از طریق مکمل جبران شود.
وی با اشاره به اینکه کمبود ویتامین D در کشور ما در میان افراد خیلی زیاد است، گفت: مطالعات مختلف نشان داده‌اند که بعضا تا ۸۰ درصد افراد دچار کمبود ویتامین D هستند. در مناطق روستایی که مواجهه با نور آفتاب به خوبی وجود دارد طبیعتا کمبود ویتامین D از طریق ساخته شدن در پوست جبران می‌شود، اما برای کسانی که در شهر زندگی می‌کنند و مواجهه با نور آفتاب کمتر است، توصیه می‌شود که آزمایش ویتامین D انجام دهند و در صورت کمبود حتما با تجویز پزشک مکمل مصرف شود.
مصرف خودسرانه مکمل ویتامین D توصیه نمی‌شود
او تاکید کرد: بسته به میزان کمبود ویتامین D دُز مکمل ویتامین D متفاوت است و برای اینکه بدانیم باید چه میزان مکمل ویتامین D مصرف کنیم باید آزمایش دهیم و نتیجه را به پزشک نشان دهیم. نکته مهم این است که در افرادی که کمبود ویتامین D ندارند و یک تغذیه طبیعی و مواجهه کافی با نور آفتاب دارند، نیازی به مصرف مکمل ویتامین D برای پیشگیری از پوکی استخوان یا پیشگیری از شکستگی نیست؛ بنابراین مصرف خودسرانه مکمل ویتامین D توصیه نمی‌شود. برای کسانی که دچار پوکی استخوان هستند و یا برای خانم‌های در سنین یائسگی برای درمان پوکی استخوان، کلسیم و ویتامین D روزانه در کنار داروهای اصلی درمان کننده تجویز می‌شود. درباره تاثیر ویتامین D در درمان بیماری‌ها از سرطان تا کووید۱۹ و... بحث علمی زیادی است اما شواهد علمی معتبری وجود ندارد که ویتامین D می‌تواند جلوی این بیماری‌ها را بگیرد.
آمار ۴۲ درصدی شیوع پوکی استخوان در کشور
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره آمار و ارقام موجود در زمینه پوکی استخوان در کشور، تصریح کرد: در جمعیت بالای ۶۰ سال کشور ما شیوع پوکی استخوان بیش از ۴۲ درصد است و دو سوم خانم‌های بالای ۶۰ سال پوکی استخوان دارند و زمانی که به سنین بالای ۷۵ سال می‌رسیم، شیوع پوکی استخوان به بالای ۸۰ درصد می‌رسد؛ یعنی از هر پنج خانم بالای ۷۵ سال، چهار نفر پوکی استخوان دارند که همه اینها به عوامل خطر در سنین پایین‌تر بازمی‌گردد و با کنترل این عوامل خطر می‌توان میزان شیوع را تا حد زیادی کاهش داد.
او تاکید کرد: در خانم‌های بالای ۶۰ سال شیوع پوکی استخوان نزدیک ۶۲ درصد و در آقایان حدود ۲۴ درصد است و در کل در مجموع دو جنس شیوع پوکی استخوان در کشور حدود ۴۲ درصد است که آمار بالایی است.
وی با تاکید بر اینکه مهمترین عارضه پوکی استخوان، شکستگی است، تصریح کرد: ما از این موضوع نگرانیم. اساسا پوکی استخوان را درمان می‌کنیم که جلوی شکستگی را بگیریم چون شکستگی مهمترین عارضه پوکی استخوان است که باعث ناتوانی و مرگ می‌شود. مطالعات به ما نشان داده است که سالانه بیش از ۱۷۰ هزار مورد شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد.
کدام استخوان‌ها مستعد بروز شکستگی‌ها هستند؟
وی با اشاره به اینکه شکستگی ناشی از پوکی استخوان در سه ناحیه بدن شیوع بیشتری دارد، اظهار کرد: شکستگی استخوانی در ناحیه مچ دست، مهره‌های ستون فقرات بویژه مهره‌های ناحیه کمری و لگن از شیوع بالایی برخوردار است که شدیدترین میزان آن مربوط به شکستگی در استخوان لگن است. شکستگی استخوان لگن واقعا خطرناک است؛ زیرا حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد مواردی که دچار شکستگی لگن شدند، در سال اول بعد از شکستگی، این عارضه برایشان منجر به مرگ می‌شود. از سوی دیگر علاوه بر مرگ و میر، ناتوانی و وابستگی ناشی از شکستگی لگن خیلی بالا است؛ ۸۰ درصد موارد ناشی از شکستگی لگن هیچ وقت نمی‌توانند به میزان تحرک قبلی خود بازگردند و در ۵۰ درصد موارد بعد از شکستگی لگن برای راه رفتن به کمک دیگران یا عصا وابسته می‌شوند.
آمار و هزینه بالای شکستگی استخوان لگن در ایران
وی افزود: متاسفانه بروز شکستگی لگن در کشور بالا است؛ به شکلی که میزان بروز سالانه در گروه سنی بالای ۵۰ سال در خانم‌ها حدود ۱۵۷ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر و در آقایان ۱۳۸ در هر ۱۰۰ هزار نفر است. این میزان بروز شکستگی لگن و مرگ و میر آن از همه سرطان‌های مختص زنان بیشتر است؛ در حالی که خیلی از سرطان‌های خانم‌ها درمان‌پذیر است و یا به مدت طولانی‌تری شانس زنده ماندن دارند.او با اشاره به هزینه اقتصادی بالای شکستگی لگن ناشی از پوکی استخوان، گفت: مطالعات ما نشان داده است که حدود ۷ هزار میلیارد تومان هزینه‌ای است که سالانه به خاطر این موضوع به کشور تحمیل می‌شود و به دلیل اینکه جمعیت رو به سالمندی می‌رود، سال به سال این هزینه هم افزایش می‌یابد و به خانوار و کشور فشار وارد می‌کند.
۴۲۰۰ مرگ سالانه به علت شکستگی ناشی از پوکی استخوان
استوار ادامه داد: حدود ۴۲۰۰ مرگ به علت شکستگی ناشی از پوکی استخوان در هر سال داریم؛ بنابراین درصورتی که بتوان پوکی استخوان را به شکل موثر شناسایی و درمان کرد تا حد زیادی از بروز مرگ و میر به این علت جلوگیری می‌شود.وی افزود: شکستگی در ناحیه مهره‌ها بعضا تشخیص داده نمی‌شوند، زیرا زمانی که مهره‌ها می‌شکند روی هم فشرده می‌شوند و این فشردگی به شکل یک کمردرد مزمن خود را نشان می‌دهد که فرد به آن بی‌توجهی می‌کند. عارضه دیگر شکستگی مهره، کوتاهی قد است که معمولا بیش از ۳ یا ۴ سانتی‌متر کوتاهی قد در افراد مسن معمولا علامت خطر مهمی است که ممکن است ناشی از شکستگی مهره باشد. گاهی این علائم اتفاقی تشخیص داده می‌شوند، یعنی فرد به دلیل دیگری مراجعه کرده است اما شکستگی مهره هم کشف می‌شود.
کمبود دستگاه سنجش تراکم استخوان در کشور
او ادامه داد: برای این کار یک دستگاه مخصوص وجود دارد که متاسفانه دسترسی کافی به آن فراهم نیست و علاوه بر آن توزیع همان تعداد محدود موجود در کشور هم نامتوازن است. ۵۰ درصد دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان کشور در تهران قرار دارد و ۵۰ درصد مابقی هم در سایر مراکز استانی قرار دارند و در شهرستان‌های کوچک و مناطق محروم و دور افتاده دسترسی به دستگاه سنجش پوکی استخوان متاسفانه به خوبی فراهم نیست و این سبب می‌شود مشکلات تشخیصی پوکی استخوان وجود داشته باشد.استوار تاکید کرد: این دستگاه که توزیع آن هم در تمام نقاط کشور متوازن نیست، وارداتی است و تحریم‌ها بر تامین آن اثرگذار بوده است. دستگاه تشخیصی به شدت گران شده است و هزینه خرید و نگهداری آن افزایش یافته است و مشکلات اقتصادی سبب کاهش تمایل ارائه دهندگان خدمت برای واردات آن شده است.
کاهش امنیت غذایی، عاملی برای افزایش بروز پوکی استخوان
او در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان گفت بروز پوکی استخوان در استان‌های محروم بیشتر از سایر استان‌ها است یا خیر؟ گفت: پوکی استخوان بیماری دوره سالمندی است؛ بنابراین اگر در گیلان شیوع پوکی استخوان بیش از سیستان و بلوچستان باشد به این علت است که جمعیت سالمند گیلان دو برابر سیستان و بلوچستان است. اگر اثر سن را کنار بگذاریم و بدون این متغیر بخواهیم به سوال پاسخ دهیم، جواب مثبت است و به طور کلی در مناطق کمتر برخوردار که امنیت غذایی پایین‌تر است، شیوع پوکی استخوان افزایش می‌یابد. به عنوان مثال یک فرد ۵۰ ساله در استان گیلان به دلیل دسترسی بهتر و داشتن تغذیه مناسب‌تر، پوکی استخوان کمتری نسبت به یک فرد ۵۰ ساله در سیستان و بلوچستان دارد.
تاثیر مصرف کورتون‌ها بر بروز پوکی استخوان
وی با تاکید بر اینکه بیماری‌های مختلف و مصرف داروهای مختلف می‌تواند سبب بروز پوکی استخوان شود، توضیح داد: به طور مشخص مصرف کورتون‌ها می‌تواند سبب بروز پوکی استخوان شود و متاسفانه مصرف کورتون در کشور ما به دلایل مختلف در حال افزایش است و به طور کلی مصرف بی‌رویه آن هم وجود دارد. برخی بیماری‌ها و درمان آنها هم می‌تواند سبب بروز پوکی استخوان شود؛ به عنوان مثال ابتلا به سرطان و مصرف داروهای شیمی درمانی، برخی بیماری‌های روماتیسمی و مصرف داروهای آن، ابتلا به سوء تغذیه شدید و... همه می‌تواند عاملی برای بروز پوکی استخوانی باشد که از آن تحت عنوان "پوکی استخوان ثانویه" یاد می‌شود که در سنین پایین‌تر رخ می‌دهد.
عوارض سال‌های کرونایی بر یک بیماری خاموش
رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم درباره آثار کرونا بر بروز، شناسایی، تشخیص و درمان پوکی استخوان، گفت: پوکی استخوان به شدت تحت تاثیر کرونا بوده است و در زمان کرونا افزایش یافته است. کم‌تحرکی به دلیل ماندن در خانه، تغذیه نامناسب، مصرف بیش از حد سیگار و الکل به دلیل خانه‌نشینی و... که همگی از عوامل خطر پوکی استخوان هستند در زمان کرونا افزایش یافت و این درحالی بود که تحت تاثیر این همه‌گیری، تشخیص پوکی استخوان و سنجش تراکم استخوانی کاهش یافت؛ بنابراین تشخیص به موقع کاهش یافت. از طرف دیگر در میان افراد شناسایی شده نیز عده‌ای پایبندی به درمان را کنار گذاشته و درمان را رها کردند که این امر هم تاثیرات منفی بر بیماری پوکی استخوان گذاشت و حتی بروز شکستگی در دوره کرونا را افزیش داد. یک نکته با اهمیت دیگر هم این است که از آنجایی که در زمان کرونا بخش مهمی از درمان‌های بستری و سرپایی به این بیماری واگیردار اختصاص یافت، برخی از خدمات درمانی مرتبط با شکستگی و پوکی استخوان هم از طرف ارائه دهنده خدمت دچار اختلال شد.
وی افزود: به دلیل کاهش خروج سالمندان از خانه در دوره کرونا، میزان سقوط و افتادن در آنها و به دنبال آن شکستگی استخوانی کاهش یافت، اما در کل پیش‌بینی می‌شود به دلایل ذکر شده در آینده و با فروکش کردن کرونا بیشتر شاهد افزایش مشکلات ناشی از پوکی استخوان باشیم.
- 16
- 5
